Roma İmparatorluğu'nun başkenti Roma, bir Temmuz gecesi büyük bir yangınla harap oldu. Yaklaşık altı gün boyunca yandıktan sonra, yangın nihayet söndü. Yangının tahribatının sonunda şehrin %70'i küller içinde kaldı. Dedikodular hızla yayıldı ve yangından hüküm süren imparator Neron sorumlu tutuldu.
Neron'un Palatine tepesindeki kalesinden lir çalarak felaketi izlediği düşünülüyor. Baştan çıkarıcı portre, kötü şöhretli imparatordan ve Roma İmparatorluğu'ndan daha uzun süre hayatta kalmıştır. Büyük Roma Yangını'nın hikayesi ve Neron'un bu olaydaki rolü kolektif bilincimizde silinmez bir iz bırakmıştır. Ancak, yaygın bir şekilde yayılmasına rağmen, bu hikaye tamamen hayal ürünüdür. Roma'daki Büyük Yangına neyin sebep olduğu gerçeğini ortaya çıkarırken bizimle gelin.
Büyük Roma Yangınında İlk Kıvılcım
MS 18 Temmuz 64 akşamı Büyük Roma Yangını (Magnum Incendium Romae) başladı. En iyi kaynağımız olan tarihçi Tacitus, Roma İmparatorluğu'nun başkentini altı gün yedi gece boyunca yok eden yangının hızla yayılmasını anlatır. Roma'nın on dört bölgesinden sadece dördü bu korkunç yangından etkilenmemişti. Yedisi neredeyse yok olacak kadar yanmış, üçü ise tamamen harap olmuştur.
Büyüyen felaketin görgü tanığı olan Tacitus, her şeyin efsanevi Circus Maximus'un bulunduğu on birinci bölgede başladığını yazar. Tacitus'un ifadesiyle, ana yapının yakınında ilk alev alan dükkanlarda "yanıcı şeyler" satılıyordu. Bu dükkanlar bu yüzden çok önemliydi; çünkü yangının fitilini ateşleyen çırayı onlar sağlıyordu. Kısa bir süre içinde Circus'u boydan boya saran alevler yapıyı yok etti ve yayılmaya devam etti.
Dahası, kentin dikkatsiz yerleşim planı yangının hızla yayılmasına katkıda bulunmuştur. İlk Roma imparatoru Augustus, elli yıl önce kendisine tuğladan bir şehir miras kaldığını ve mermerden bir şehir bıraktığını söyleyerek latife etmişti. Bu ilginç bir ifade ama tam olarak doğru değil. Neron, çoğunlukla küçük dolambaçlı geçitlere sıkışmış eski püskü ahşap yapılardan oluşan bir imparatorluk metropolü devraldı. Burada bir yangın çıkması en kötü senaryo olurdu.
Aslında Roma, Büyük Yangın'dan önce de yangınlar yüzünden harap olmuştu. Antik Roma'da yangınlar sık sık meydana gelirdi. Sadece 1. yüzyılın ilk elli yılında altı yangın belgelenmiştir. Yine de MS 64 yılındaki yangın benzersiz bir felaketti. Sıcak ve kuru koşullar, Tiber'den gelen sert bir yaz esintisiyle birleşince yangının tüm şehre yayılmasını hızlandırdı. Aşağı Roma birkaç saat içinde tamamen alevler içinde kaldı.
Hayır, Yangından Neron Sorumlu Değildi
Büyük Roma Yangını şehrin yaklaşık üçte ikisini yok etti, yüzlerce kişinin ölümüne neden oldu ve binlerce kişiyi yerinden etti. Yangın, Campus Martius'taki Jüpiter Stator Tapınağı'nı ve Roma İmparatorluğu'nun en kutsal yerlerinden biri olan Vesta Bakireleri Evi'ni yok etti. Yangın, Domus Transitoria olarak bilinen imparatorluk sarayının yandığı Palatine Tepesi'ne sıçradı. Silahlı çeteler ve yağmacılar, kendi yangınlarını çıkaran kundakçılarla birlikte yangın söndürme girişimlerini engelledi ve yangını körükledi. Bazı rivayetlere göre bunun sorumlusu bizzat İmparator Neron'un emriydi.
Neron'un Büyük Roma Yangını'ndan sorumlu olduğuna inanılıyordu. İmparator, antik kentin çöküşünü sarayının konforlu ortamından izlemiş ve burada lir çalarak Truva'nın düşüşü ve bunun mevcut felakete ne kadar benzediği hakkında şarkılar söylemiştir. Bu cazip dedikodu, cezbedici doğasına rağmen doğru değildir. Bu efsaneye inanmamak için birden fazla argüman mevcuttur. Ateşin kaynağına çok yakın olduğu için Palatine'deki kraliyet sarayı ilk yanan yapılardan biri olmuştur.
Tanıkların birinci elden anlattıkları hiçbir şey muhafaza edilmemiştir. Günümüze ulaşan anlatılar çoğunlukla olaydan birkaç yıl sonra yazılmıştır. Buna ek olarak, imparatorla anlaşmazlık içinde olan senatörler ve Roma soylularının üyeleri, Suetonius ve Cassius Dio, Neron'un suçluluğunun altını çizen temel kaynak yazarlarımızdan ikisidir. Son olarak, her iki yazarın da kendi taht iddiasını sağlamlaştırmak için Neron'u gözden düşürmeye ihtiyaç duyan imparatorluk ailesi tarafından istihdam edildiğini belirtmek gerekir.
İmparator Neron Yardım Çalışmalarında Önemli Bir Rol Oynadı
En güvenilir kaynağımız Tacitus bile Büyük Roma Yangını'ndan altmış yıl sonra, Tiberius döneminden Neron dönemine kadar Roma İmparatorluğu'nu anlatan Annals adlı eserini yayınlamıştır. Genç Tacitus ise felaket sırasında Roma'daydı ve hayatta kalanlardan birçok tanıklık derleyebildi. Tacitus, Büyük Yangın'ın nedeni hakkında önemli bilgiler sağlamanın yanı sıra, Neron'un nerede olduğu ve eylemleri hakkında da ayrıntılar sunarak, Neron'un kundakçı ve soğuk kalpli bir hükümdar değil, halkını ve şehri önemseyen bir imparator olduğu alternatif bir anlatıya ışık tutmaktadır.
Tacitus, Neron'un Yangın sırasında Roma'da olmadığını belirtir. 26 yaşındaki imparator, Roma'ya yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki Antium'daki (bugünkü Anzio) sahil evinde yoğun programına ara vermişti. Yangın haberi imparatoru gecikmeden şehre geri getirdi. Neron şehre varır varmaz kurtarma görevinin başına geçti.
Aslında Neron kurbanlara yardım etti. Tacitus, "Campus Martius'u ve Agrippa'nın kamu binalarını ve hatta kendi bahçelerini onlara [evsizlere] açtığını ve yoksul kalabalığı karşılamak için geçici barınaklar inşa ettiğini" yazar… Ayrıca mısırın tanesi üç sestertius'a indirildi ve Ostia limanından ve çevre kasabalardan yiyecek malzemeleri getirildi.
Neron'un felaketten kaçmayı başaranlara yardım etmek için olağanüstü çaba sarf ettiği açıktır. Yangın nihayetinde söndürüldüğünde, imparator gelecekteki felaketleri önlemek için yeni yasalar oluşturup yürürlüğe koymuş ve şehrin rehabilitasyonunu hızlandırmak için halka mali teşvikler sağlamıştır. Ancak birçok Romalı içinde bulundukları kötü durumdan Neron'u sorumlu tuttu.
Küller Üzerine İnşa Edilen Saray
Tacitus, Neron'un Roma'nın yakılmasından sorumlu olduğu düşüncesinin, imparatorun spekülasyonları ortadan kaldırma çabalarına rağmen sokaklarda hızla yayıldığını bildirmiştir. Neron devasa inşaat projesine başladığında söylentiler hızla yayıldı. Hırslı hükümdar, yıkılan yapıların enkazı üzerine yeni bir saray inşa ettirdi. Domus Aurea olarak da bilinen "Altın Ev", tüm Roma'daki en zengin evdi. Palatine, Caelian ve Esquiline Tepeleri'nin tamamını kaplıyordu.
Domus Aurea gerçekte bundan çok daha fazlasıydı. Burada çok sayıda binanın yanı sıra güzel bahçeler, meyve bahçeleri, üzüm bağları ve hatta yapay bir göl vardı ve hepsi de muhteşem bir ortamda bulunuyordu. Altın varaklar, değerli taşlar, elmaslar, fildişi tavanlar ve parfüm sıkan aletler odaları süslüyordu. Yemek alanı, antik bir mühendislik harikası olan dairesel bir dönme alanı olduğu için öne çıkan bir yerdi.
Senato sınıfı Neron'un yaptıklarına kızmış olsa da, imparator sadece seleflerinin başlattığı bir geleneği sürdürüyordu. Nispeten ölçülü bir yaşam süren ilk imparator Augustus dışında, Caligula'dan Claudius'a kadar her imparator selefini geçmeye çalıştı. İmparatorun özel bahçesi olarak bilinmesine rağmen Domus Aurea'nın daha önemli bir işlevi vardı. Son zamanlarda yapılan kazılar, bu devasa yapının tek bir aile için değil, Roma halkının savunucusu ve sanatçısı olan İmparator ile paylaşması için kamusal bir yapı olarak inşa edildiğine dair kanıtlar ortaya koymuştur.
Neron'un dönemindeki birkaç Roma kamu yapısı bu teoriye daha fazla güven sağlamaktadır. İmparator, inşaat programının bir parçası olarak muhteşem bir hamam ve kapalı pazarın inşasını denetlemiştir. Neron'dan önce sadece zenginlerin hamama gidebildiği bir dönem vardı. Bu engelleri yıkmak Neron'un ana hedefiydi. Neron döneminde bu kamu binaları tüm halka açıldı. Halkın eğlence ihtiyacı, imparatorun ahşap bir amfitiyatro inşa ettirmesiyle nihayet karşılandı. İmparatorun halk arasındaki popülaritesi o kadar büyüktü ki, Neron'un ölümünden sonra kendilerini imparator ilan eden başka kişiler ortaya çıktı.
Büyük Roma Yangını ve İmparator Neron'un Şeytanlaştırılması
Neron söylentileri durdurmak ve halk arasında şiddetli bir ayaklanmayı önlemek için günah keçileri belirlemek zorundaydı. Birkaç on yıl önce Filistinli bir marangoz tarafından başlatılan ve filizlenmekte olan bir tarikat imparatorun baş şüphelisiydi. Neron'un yönetimi sırasında imparatora ve dolayısıyla Roma tanrılarına tapınmayı küçümsedikleri için zaten Roma toplumuna bir tehdit olarak görülen Hristiyanları konuştuğumuz doğrudur. Sonuç olarak, Hristiyanlar doğal bir hedefti.
Tacitus, Roma hükümetinin tarikat üyelerini toplamaya başladığını ve onları ağır bir şekilde cezalandırdığını iddia eder. Vahşi hayvanların derileriyle kaplanarak vahşi köpekler tarafından parçalanıyor ya da çarmıha geriliyorlardı. Hristiyanlar, işkencenin "en yaratıcı" şekli olarak kabul edilen bir yöntemle direklere bağlanarak diri diri yakılıyordu.
Neron uzun zamandır tarihin Hristiyanlara ilk zulmeden kişisi olarak kötüleniyor olsa da, gerçek (yine) daha nüanslıdır. Birinci yüzyılda "Hristiyan" adı genel olarak kullanılmadığından ya da tanınmadığından, Tacitus'un anlatısı bazı şüpheler uyandırmaktadır. Zulümle ilgili kısım Tacitus'un geri kalanından çok farklı yazılmıştır. Belki de bu bölüm Hristiyanlık Roma İmparatorluğu'nun devlet dini olarak kabul edildiğinde eklenmiştir. Zaten bölücü olan bir imparatoru Deccal'in karikatürize edilmiş haline getirmek, onu farklı bir ışık altında yeniden canlandırmak gibi basit bir meseleydi.
Bu nedenle, Julio-Claudian hanedanının son imparatoru, Büyük Roma Yangını tarafından uygun bir şekilde olumsuz bir ışık altında bırakıldı. Neron'un hızlı düşüşü ve şiddetli ölümü itibarını lekelemeyi kolaylaştırdı, çünkü imparator (antik tarihçilere inanacak olursak) her iki karısının ve annesi Agrippina'nın öldürülmesinin yanı sıra masum Hristiyanlara zulüm ve işkence de dahil olmak üzere çok çeşitli kötülüklere karışmıştı. Nihayetinde tarihi galipler yazar. Genç ve fevri Neron, yerleşik ve güçlü senato sınıfıyla karşı karşıya geldiğinde, anlatıyı şekillendirenler senatörler oldu. Büyük Yangından Neron'u sorumlu tutanlar da onlardı.
