Jül Sezar ve Augustus'tan Büyük Friedrich ve Napolyon Bonapart'a kadar pek çok tarihi lider onu örnek almıştır. MÖ 356 yılında Pella'da doğan ve tarihin Büyük İskender olarak hatırlayacağı adam Makedonya Kralı oldu. Bu genç adam sadece babasının iyi eğitilmiş kuvvetlerini devralmakla kalmadı, aynı zamanda babasının Yunanistan'ın baş düşmanı Perslerin yenilgiye uğratıldığını görme arzusunu da kabul etti.
Büyük İskender'in Pers'teki efsanevi savaşını kapsayan 13 yıl gibi kısa bir sürede, dünyanın en büyük imparatorluklarından biri yıkıldı ve yerini günümüz İtalya ve Yunanistan'ından Himalayalar'a kadar uzanan başka bir imparatorluk aldı. İskender'in 32 yaşında zamansız ölümünün ardından Krallığı dağılmış olsa da, en büyük mirası olan Helenistik Dünya varlığını sürdürdü.
Granikos Muharebesi (MÖ 334): Büyük İskender'in Pers Kumarı
Büyük İskender, Granikos Nehri'nde gerçekleşen Pers savaşının ilk önemli çarpışmasında neredeyse öldürülüyor ya da esir alınıyordu. Genç İskender Balkanlar ve Yunanistan'daki isyanları bastırmıştı ve şimdi Perslere saldırmaya hazırlanıyordu. MÖ 334 gibi eski bir tarihte, yaklaşık 40.000 kişilik bir Makedon kuvveti Hellespont'u geçerek o zamanlar Perslerin kontrolünde olan Küçük Asya'ya doğru ilerledi. Ahameniş "Krallar Kralı" III. Darius, İskender'in efsanevi Truva'ya savaşmadan girmesine izin verdiği için genç rakibini bir tehlike olarak görmüyordu. Hükümdar, düşmanı durdurmak için valilerine ya da satraplarına birliklerini Granikos Nehri'nin doğu yakasında toplamalarını emretti. Stratejiye göre sabah erkenden saldırıya geçilecekti.
İskender ve birlikleri nihayet nehre ulaştığında, saldırıyı başlatmak için sabaha kadar beklemedi, bunun yerine öğleden sonra savaşa girme emrini verdi. Güneş gözlerini alırken savaşmak zorunda kaldıkları için bu durum Persleri dezavantajlı duruma düşürdü. Kesin olarak bilmesek de, en iyi tahminimiz her orduda 18.000 ila 30.000 arasında asker olduğudur. Ancak zafer kazanan ham istatistikler değil, disiplin, birlik ve rehberlik olacaktı.
Persler savaşın başında Yunan paralı askerlerini nehrin kenarına yerleştirerek taktiksel bir hata yaptılar. Perslerin dehşet verici savaş arabaları da arazinin engebeli oluşu tarafından engellenmiştir. Öte yandan Makedonlar, dümende güçlü bir liderle etkili bir savaş gücüydü. İskender, Bucephalus adında heybetli bir ata binerken canlı renklerde giysiler giyerek ve şapkasına beyaz bir tüy takarak ön saflardaki konumunu belli etti. Her şey plana göre gitti. Persler Makedon kuvvetleriyle mücadele etmek yerine İskender'e odaklandılar.
Ancak İskender, Makedon falanksı düşmanı geri püskürttüğü sırada Darius'un damadı Mithridates'in ana Pers kuvvetinden ayrı olarak savaştığını gördü. Tarihçi Arrian'a göre, Rhoesaces adlı Pers satrabı kılıcıyla kralın miğferini yararak İskender'in bir sonraki riskli oyununu neredeyse mahvediyordu. İskender'in arkadaşlarından biri olan Siyah Cleitus (Kleitus) imdada yetişti ve İskender'i kurtararak kaderi değiştirdi. Birkaç liderini kaybeden Pers ordusu, İskender'in ölümle burun buruna geldiği sırada dağıldı. Ancak İskender geri çekilen düşmanı takip etmek yerine kuvvetlerini durdurdu. Makedon kuvvetleri, Persler için savaşan Yunan paralı askerleri katlettikten sonra doğuya doğru ilerledi ve Issos yolunda çok az muhalefetle karşılaştı.
İssos Muharebesi (MÖ 333)
Ahameniş yüksek yönetimi Pers ordusunun Granikos'taki kaybından dolayı alarma geçmişti. III. Darius, daha önceki hatasının artık tamamen farkındaydı ve İskender gibi genç bir hükümdarı bir daha asla hafife almayacağına yemin etti. MÖ 333 yılının Temmuz ayının ortalarında Ahameniş hükümdarı, Güney Anadolu'daki İssos limanından çok uzak olmayan bir yerde büyük bir ordu toplamıştı. Bunu yaparken Helen Birliği birliklerini Makedon ordusunun geri kalanından ayırdı. Makedon ordusu Gordion'dan henüz geçmişti (İskender burada kafa karıştırıcı bir düğümü –Gordion Düğümü– çözmeyi başarmıştı). İskender temas hatlarının koptuğunu fark etti ve birliklerine sadece iki günde 100 kilometreden fazla yol kat ederek yürümelerini emretti. Sonunda Issues'e ulaştığında sayıca çok üstün olduğunu fark eder.
İskender'in birliklerinin sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte 40 bin civarında olduğu sanılmaktadır. Persler ise en az 100.000 kişilik bir kuvvete sahipti. Genç general uyarıyı dikkate almadı ve birliklerini Pinarus Nehri yakınlarında mevzilendirdi. İskender, 6 metre uzunluğundaki sarissa kargılarıyla donatılmış ünlü ordu falankslarının Yunan paralı hoplitlerini kolayca yeneceğini düşünerek süvarilerini kanatlara konuşlandırdı. Bunun yerine, İskender'in seçkin Companion süvarileri Pers sol kanadını dağıtarak Yunan paralı askerlerini kuşatmaya ve Darius'u açıkça vurmaya başladı.
Hükümdar düşman birliklerinin geldiğini görünce paniğe kapıldı ve savaş arabasına atlayıp kaçtı. Dehşete kapılan kuvvetleri bozguna uğratılırken yüzlerce Pers askeri ezilerek öldü. Bununla birlikte yeni Pers ordusu, 10.000 Yunan askerinden oluşan bir kuvvetin savaşarak geri çekilmesi üzerine kuruldu.
Ancak Darius tamamen bozguna uğramıştı. Perslerin geride bıraktığı servet ve metalin yanı sıra, Makedonyalılar kralın karısı, annesi ve iki kızını da kraliyet çadırında buldular. Zorlu bir düşmanla karşı karşıya olduğunu anlayan Darius, İskender'e Küçük Asya'nın büyük bir kısmını da içeren son derece cömert bir teklifte bulundu. Gururu okşanmasına rağmen İskender teklifi geri çevirir. İssos Muharebesi'nden sonra Büyük İskender, bir zamanlar güçlü olan Pers İmparatorluğu'nun aslında oldukça zayıf olduğunu anladı.
Sur Kuşatması (MÖ 332)
İskender'in Pers kralıyla nihai hesaplaşması biraz beklemek zorunda kaldı. Genç fatih, kendi adını taşıyacak birçok kentten ilki olan İskenderiye'yi kurduktan kısa bir süre sonra Akdeniz kıyısı boyunca güneye doğru ilerleyerek Fenike liman kentleri Sidon ve Biblos'u çok az bir direnişle ele geçirdi. Tesadüfe bakın ki, Pers donanmasının en önemli mevkisi Sur'da bulunuyordu ve İskender buradayken Herakles'e bir kurban sunmayı planlıyordu. Surlular kenti ele geçirme planının farkındaydı, bu yüzden bunu reddettiler ve bunun yerine stratejik bir değeri olmayan Eski Sur'da bir kurban sunmayı önerdiler. Surlular bunun açık bir düşmanlık eylemi anlamına geldiğini çok iyi anlamışlardı. Ancak vatandaşlar kentlerinin herhangi bir saldırıya direnebileceğinden emindiler.
Surlular'ın kendilerine olan güveni haklıydı. Kıyıdan yaklaşık 0,8 km içerideydiler ama güçlü donanmaları bunu telafi ediyordu. Karada 46 metre yüksekliğe ulaşan surları hiçbir zaman yıkılmamıştı ve topçu menzilinin dışındaydılar. Ayrıca, kadın ve çocukların çoğu Kartaca'daki koloniye gönderildiğinde kentin erzak stokları serbest kalmış, bu da 40.000 Surlu askerin uzun süren kuşatmaya dayanmasına yardımcı olmuştu. Tüm bunların bilincinde olan İskender, Pers deniz üssünü ardında bırakamazdı.
Sonuç olarak, MÖ 332 yılının Ocak ayında, kuşatma silahlarını doğrudan şehrin surlarına ulaştırmak için boğaz boyunca devasa bir geçit inşa edilerek Sur Kuşatması başlatıldı. Bu iş başarılmış olsa da, 6 metre derinliğindeki deniz ve Sur tarafından gelen saldırılar gibi zorluklar da yok değildi. Makedonyalılar tarafından silahları barındırmak ve aşağıdaki mühendisleri korumak için her biri 50 metre yüksekliğinde iki devasa kule inşa edildi. Yine de Surlular her iki yapıyı da yıkmayı başardılar ve ardından ateşe verdiler. Kenti ele geçirmeye niyetli olan İskender, ek yapıların inşa edilmesi ve kentin savunmasına uzanan koridorun genişletilmesi talimatını verdi.
Sidon, Kıbrıs ve Rodos, İskender'e fetihleri sırasında kullanması için gemiler sağladı. Güçlü bir donanma toplamış ve Sur filosunu bozguna uğrattıktan sonra başkenti etkili bir şekilde kuşatmıştı. Temmuz 332'de Makedon kuvvetleri Sur'u ele geçirmeyi başardı. Uzun süren abluka nedeniyle öfkelenen birlikler, hınçlarını sivil halktan çıkardılar. Sur'dan yaklaşık 8.000 kişi öldürüldü ve 30.000 kişi de köleliğe zorlandı. Büyük İskender'in Herakles'e kurban sunduğu yıl, askerlerini Mısır'a götürdü ve ülkeyi fethetti. Doğu Akdeniz'in tamamı İskender'in kesin otoritesi altındaydı.
Gaugamela Muharebesi (MÖ 331)
İskender, Sur'u ( günümüze kadar bir yarımada olarak kalmıştır) aldıktan sonra güneye, Mısır'a doğru ilerledi. Büyük İskender, Siwa Kahinliği'ndeki görevliler tarafından Amun-Ra'nın oğlu ve Mısır Kralı olarak meshedildi. İskender'in şehirlerinin en büyüğü ve en tanınmışı olan İskenderiye, sonunda güçlü Ptolemaios Krallığı'nın merkezi haline gelecektir. MÖ 331'de Mısır'ı terk ettikten sonra İskender Pers seferine devam etti ve sonunda Mezopotamya'nın derinliklerindeki Gaugamela şehrine ulaştı. Genç fatih, mirasını sağlamlaştıracak ve tarih boyunca Büyük İskender olarak tanınmasını sağlayacak çatışmayı burada yaşayacaktı.
III. Darius, ordusu tekrar yenilirse tahtını kaybedeceğini artık biliyordu. Sonuç olarak, İssos'taki hatasını tekrarlamamak için her türlü önlemi aldı. Tırpan tekerlekli bir savaş arabası Gaugamela'nın engin arazisinden geçerken hiç zorluk çekmeyecekti. Darius askerlerine araziyi mümkün olduğunca düz hale getirene kadar sürmeleri ve düzleştirmeleri için emir vererek zaten avantajlı olan koşulları daha da iyileştirdi. Ayrıca Pers ordusu bir kez daha İskender'in ordusundan sayıca üstündü – 47.000 Makedonyalıya karşı 100.000'den fazla asker.
İskender açığına rağmen iyimserdi. Gözcüleri savaştan önce bir Darian öncü grubunu ele geçirmiş, bu da onlara Pers kuvvetlerinin sayısı ve yeri hakkında değerli bilgiler vermişti. İskender, ay tutulmasını bir zafer alameti olarak gören generallerinin tavsiyelerine rağmen, saldırıyı başlatmak için gün ağarana kadar bekledi. O ve adamları derin bir uyku çekmiş ve iyi beslenmişlerdi; Persler ise bütün gece uyumamış ve hiç gelmeyecek bir saldırıyı beklemişlerdi.
Uzun bir bekleyişten sonra nihayet savaş başladı ve İskender hemen yeni bir taktik uyguladı. Genç lider, en iyi askerleri olan Companion süvarileriyle sağ tarafının kenarına dörtnala at sürdü ve Pers süvarilerini Darius'un hattının ortasından ona karşı koymaya çekti. Persler daha az elverişli bir zemine itildiler ve Makedon süvarileri ortaya çıkan boşluktan hücum edebildiler. Aynı zamanda, Darius'un Parmenio'nun liderliğindeki ağır birlikler tarafından savunulan merkeze saldırma stratejisi, falanksın savaş arabalarına geçit vermek için basitçe kenara çekilmesiyle geri tepti. Tıpkı İskender'in umduğu gibi, piyade saldırısı düşmanın savaş hattının çökmesine neden oldu. İskender'in Darius'a bir mızrak fırlattığı, ancak mızrağın savaş arabasındaki Pers hükümdarını sıyırıp geçtiği söylenir.
Darius birliklerinin çöküşünü izlerken paniğe kapıldı ve derhal savaş alanını terk etti. İskender'in birlikleri Pers ordusunu yendikten sonra zafer kazanmış bir şekilde antik Pers seremoni başkenti Persepolis'e yürüdü. Sonunda Darius'un liderlerinden Bassus, MÖ 330 yılının Temmuz ayında onu öldürtür. Darius'un adamlarının çoğu teslim oldu ama kuzey ve kuzeydoğuda direniş devam etti. İskender İran İmparatorluğu üzerindeki gücünü başarıyla pekiştirmişti. Gaugamela Muharebesi'nde Pers kuvvetlerini yok eden Yunanlılar, Ahameniş İmparatorluğu'nu fiilen sona erdirmiş ve sonunda Hindistan'a kadar uzanan Helenistik Krallıkların kurulmasının önünü açmışlardır.
