Mitolojiler, dünya çapında farklı kültürler tarafından oluşturulmuş birçok öykü ve inanç sistemini içeren kapsamlı bir konudur. Bu öykülerin çeşitli şekilleri ve türleri vardır, ancak genel olarak, mitolojiler aşağıdaki kategoriler altında sınıflandırılabilir:
- Yaratılış Mitleri: Dünyanın ve insanların nasıl yaratıldığını anlatan öykülerdir.
- Tanrı Mitleri: Tanrıların ve tanrıçaların hayatı, güçleri, yaptıkları işler ve ilişkileri hakkında anlatılan öykülerdir.
- Kahraman Mitleri: Kahramanların maceralarını, mücadelelerini ve zaferlerini anlatan öykülerdir.
- Doğa Mitleri: Doğanın güçleri, doğal afetler ve doğal olayların nedenleri hakkında anlatılan öykülerdir.
- Yaratık Mitleri: Mitolojik yaratıkların özellikleri, davranışları ve öyküleri hakkında anlatılan öykülerdir.
- Ölüm Mitleri: Ölüm ve ölümden sonraki hayat hakkında anlatılan öykülerdir.
- Sosyal Mitler: Toplumun oluşumu, insanların sosyal statüleri, görevleri ve sorumlulukları hakkında anlatılan öykülerdir.
Tabii ki, bu kategorilerin bazıları birbirleriyle örtüşebilir ve her mitolojinin kendi özel türleri ve öyküleri olabilir.
Yaratılış Mitleri Nasıl Bir Niteliğe Sahiptir?
Yaratılış mitleri kültürlere, nereden geldiklerini, kendilerinin ve dünyalarının nasıl var olduğunu anlatır. Köklerimizin nerede dayandığını bilmek biz bireyler için ne kadar önemli ise bu tür mitler de belli kültürler için o kadar önemlidir. Yaratılış mitleri eski kültürlere, böyle mitlerin olmaması halinde onlara karmakarışık gelecek olan evrende var olabilmeleri için gerekli olan kimliği, varlık nedenini sağlar, varoluşlarını onların gözünde anlamlı hale getirir. Yaratılış mitleri kategorisinde çeşitli alt türler vardır. Yaratılış, yoktan (hiçlikten) ortaya çıkabilir; bu durumda önceden var olan bir boşlukta tek başına bulunan yüce bir tanrı, dünyayı bilinçli olarak yaratır. İncil'in ilk bölümünde anlatılan şey, bu türden bir yaratılıştır.
Buna benzer bir başka yaratılış şekli ise Kaostan Yaratılış'tır. Bu yaratılış tipinde, yaratılış potansiyeli kaotik bir durum içerisinde bulunur ve bir şeyler olmasını, birilerinin bir şeyler yapmasını bekler. Kaos, çoğunlukla, Sümer yaratılış mitinde olduğu gibi kadim sular, Çin yaratılış mitinde olduğu gibi hava ya da Dogon yaratılış mitinde olduğu gibi kozmik yumurta olarak karşımıza çıkar.
Yaratılışın bir başka alt türü olan Yeryüzü'ne Çıkarak Yaratılış'ta insanlar, birçok Amerikan Pueblo Yerlisi mitindeki gibi, yeraltından yeryüzüne çıkarlar.
Bir diğer popüler Kızılderili yaratılış miti tipi ise Suya Dalarak Yaratılıştır; bu tür mitlerde bir hayvan kadim sulara dalar ve suyun altından bir parça madde getirir ve bu madde zamanla büyüyerek yeryüzünü oluşturur.
Tufan mitleri çoğunlukla yaratılış mitleri ile ilişkilendirilir. Bu tufanlar (İncil'de ya da Gılgamış Destanı'ndaki gibi) genellikle, insanlara yaratıcının planlarına uygun davranmaları için ikinci bir şans tanıyan ikinci yaratılış görevi görürler.
Tanrı Mitleri Nasıl Bir Niteliğe Sahiptir?
Bütün kültürlerin, bazı bakımlardan evreni kontrol eden tanrıları ve tanrıçaları vardır. Bu kültürlerin çoğunda, belirli özellikleri ve / veya sorumlulukları olan ayrıntılı panteonlar, tanrısal aileler ya da tanrı toplulukları vardır. Antik Mısır'da, "Sekizli" olarak bilinen ve sekiz tanrı ile tanrıçadan oluşan bu tür bir panteon vardı.
Yunanistan'da, Zeus'un başkanlığındaki panteona, yaşadıkları yer olduğu söylenen Olimpos Dağı'na istinaden "Olimposlular" adı verilmiştir. Çoğu panteonda tanrıların alt türleri çok sayıdadır. Yaratan, her zaman her yerdedir. Olimpos öncesi Yunan mitolojisindeki Gaia gibi Ana Tanrıçalar, yerden, topraktan yeryüzünden alınan gücün gökyüzü tanrılarının kudreti üzerindeki egemenliğini vurgulayan kültürlerde önemlidir. Özellikle Afrika ve Kuzey Amerika Kızılderili kültüründe popüler bir karakter olan Düzenbaz, ahlak anlayışından yoksun ve tehlikeli bir tip olmakla birlikte yaratıcıdır ve her zaman şekil değiştirebilir. Düzenbaz, Afrika mitlerinde Anansi (Örümcek) karakteri olarak karşımıza çıkar. Kuzgun ve Koyote (Çayır Kurdu), düzenbazının Kızılderili kültüründeki biçimleridir.
Kahraman Mitleri Nasıl Bir Niteliğe Sahiptir?
Joseph Campbell'ın, Kahramanın Sonsuz Yolculuğu adlı eserinde bize gösterdiği gibi gibi, kahramanlar dünya mitolojilerinin çoğunda mevcuttur ve "kahraman arketipinden" söz edebilmemizi mümkün kılan benzer evrelerden geçerler. Kahramanlar bütün kültürleri simgeler. "Normal" insanlardan farklıdırlar.
Çoğunlukla mucizevi bir şekilde ana rahmine düşer ve hatta bakirelerden doğarlar. Neredeyse her zaman önemli arayışlara girerler. Yunan kahramanı İason Altın Posť'u arar, Odysseus evini arar, Kral Arthur'un şövalyeleri Kutsal Kaseyi ararlar. Kültür kahramanları, yaratana belli kültürleri yaratmasında yardım eden ve bazı bakımlardan, bu kültürlere düzgün yaşamayı öğreten kahramanlardır. Kızılderili kültüründeki Mısır Ana böyle bir kahramandır. Campbell, kahramanın yaşamının önemli merhaleleri olan mucizevi hamilelik, arayış ve yeraltındaki Yeraltı Dünyası'na (ölüler diyarına) iniş gibi birçok ortak motif, evrensel nitelik ya da arketipi anlatmak için "monomit" terimini kullanır.