Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), Kuzey Atlantik Okyanusu ile sınırı olan 28 ülkenin kurduğu bir birlik. İttifak, Amerika Birleşik Devletleri'ni, çoğu Avrupa Birliği üyesini, Kanada ve Türkiye'yi içeriyor. ABD, NATO'nun bütçesinin dörtte üçünü karşılar. Bu yüzden Donald Trump 2016 başkanlık seçiminde NATO üyelerinin ordularına daha fazla harcama yapmaları gerektiğini öne sürmüştür. Şu anda her ülke için hedef konulan harcama gayri safi yurtiçi hasılanın %2'si ve sadece 10 ülke hedeflenen harcamayı yapar.
NATO'daki çalkantılar
ABD'nin NATO'ya yaptığı harcama 2020 itibariyle GSYİH'sının %3,87'sine eşit. ABD bu yüzden Temmuz 2018 NATO zirvesinde diğer NATO ülkelerinden savunma harcamalarını %4'e çıkarmasını talep etti. ABD ayrıca Almanya'yı hem kendisinden koruma talep etme hem de Rusya'dan milyarlarca avro doğal gaz ithal etmekle eleştirdi. Ülke ardından NATO'yu modası geçmiş olmakla suçladı ve örgütün terörle mücadele yerine, Avrupa'yı Rusya'ya karşı savunmakla vakit harcadığını belirtti. NATO üye ülkeleri ise Trump'ın hem NATO'yu eleştirip hem de Rusya lideri Vladimir Putin'e övgüler sunmasının, bir saldırı durumunda artık ABD'ye güven olmayacağı anlamına geldiğini açıkladı.
NATO'nun amacı
NATO'nun sözde amacı üyelerinin özgürlüğünü korumaktır. Hedefleri arasında kitle imha silahları, terörizm ve siber saldırılar var. 11 Temmuz 2018'deki toplantısında NATO, Rusya'yı kontrol altına almak için yeni adımlar atmaya karar verdi. Bunlar arasında iki yeni askeri komutanlık, siber savaş ve terörle mücadeleye karşı genişletilmiş çabalar var. Ayrıca Rusya'nın Polonya ve Baltık Devletlerine yönelik saldırganlığını caydırmak için yeni bir plan hazırlandı. ABD önerileri kabul etti.
Temmuz 2016'da NATO, Baltık ülkelerine ve doğu Polonya'ya 4.000 kadar asker göndereceğini duyurdu. Rusya'nın Ukrayna'ya saldırmasının ardından doğu cephesini desteklemek için hava ve deniz devriyeleri artırıldı.
16 Kasım 2015'te NATO, Paris'teki terör saldırılarına karşılık verdi ve Avrupa Birliği, Fransa ve NATO üyelerinin birleşik hareket etmesi çağrısında bulundu. Ancak Fransa, NATO'nun 5. maddesine başvurmadı. Başvursaydı IŞİD'e resmi savaş ilan edilmiş olacaktı. Fransa hava saldırısını tek başına yapmak zorunda kaldı. 5. madde, "birine yapılan silahlı saldırı… herkese yapılmış saldırı olarak kabul edilecektir." der. IŞİD bu durumda korundu.
NATO, 5. maddeye sadece bir kez 11 Eylül terör saldırılarında başvurmuştur.
NATO, Afganistan'daki savaşta ABD'nin yardım taleplerine yanıt verdi. Ağustos 2003'ten Aralık 2014'e kadar liderliği ABD'ye devretti. ABD bir dönem Afganistan'da 130.000 asker konuşlandırdı. 2015 yılında savaş resmen sona erdi ve ABD ardından Afgan birliklerini desteklemeye başladı.
NATO'nun koruması, üyelerin iç savaşlarını veya iç darbelerini kapsamaz. 15 Temmuz 2016'da Türkiye'de yaşanan darbe girişimi ertesi gün 16 Temmuz'da Cumhurbaşkanı tarafından "başarısız" olarak nitelendirildi. Bir NATO üyesi olarak Türkiye eğer bir saldırı ile karşı karşıya olsaydı müttefiklerinin desteğini alabilirdi. Ancak darbe durumunda bir NATO ülkesi müttefik yardımı almaz.
NATO'nun ikincil amacı bölgenin istikrarını korumak.
NATO eğer birliğin istikrarı tehdit ediliyorsa NATO üyesi olmayan ülkeleri de savunabiliyor. 28 Ağustos 2014'te NATO, Rusya'nın Ukrayna'yı işgal ettiğini kanıtlayan fotoğraflar paylaştı. Ukrayna üye devlet olmamasına rağmen yıllarca NATO ile çalışmıştı. Rusya'nın Ukrayna'yı işgali yakınlardaki NATO üyeleri için tehdit olarak görüldü. Sırada diğer eski SSCB uydu ülkelerinin olacağı düşünüldü.
Sonuç olarak, NATO Eylül 2014 zirvesinde Rusya'nın saldırganlığına odaklandı. Putin ise Ukrayna'nın doğu bölgesinden "Yeni Rusya" yaratma sözü verdi. Obama cevap olarak Letonya, Litvanya ve Estonya gibi ülkeleri savunacağını açıkladı.
NATO barışı korumanın en az barışı sağlamak kadar zor hale geldiğini söyler. Sonuç olarak NATO tüm dünyadaki ittifaklarını güçlendiriyor. Küreselleşme çağında, transatlantik barışı dünya çapında izlenen bir çaba haline geldi. Bu çaba askeri gücün ötesine uzanır.
NATO üye ülkeleri
NATO'nun 30 üye ülkesi var: Arnavutluk, Belçika, Bulgaristan, Kanada, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Karadağ, Hollanda, Kuzey Makedonya, Norveç, Polonya Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, İspanya, Türkiye, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri.
Her üyenin bir NATO büyükelçisi var. Ayrıca NATO komitelerinde görev yapacak yetkililer bulunur ve NATO'ya işleri görüşmek üzere uygun görevliler gönderirler. Bu görevliler bir ülkenin başkanı, başbakanı, dışişleri bakanı veya savunma bakanı olabilir.
1 Aralık 2015'te NATO, Karadağ'a üyelik teklif etti ve 2009'dan bu yana ilk genişlemesini yaşadı. Rusya, hareketi ulusal güvenliği için stratejik bir tehdit olarak gördü. Kendi sınırındaki Balkan ülkelerinin giderek NATO'ya katılmasından endişe duyuyor.
İttifaklar
NATO'nun üç ittifakı var ve nüfuzunu üye 30 ülkenin de ötesine genişletmesini sağlıyor. Birincisi Avrupa-Atlantik Ortaklık Konseyi ve ortakların NATO üyesi olmasına yardımcı olur. NATO'nun amacına destek veren 20 NATO üyesi olmayan ülke içerir. 1991'de kuruldu.
Akdeniz Diyaloğu, Orta Doğu'da istikrarı sağlamaya çalışır. NATO üyesi olmayan üyeleri arasında Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Moritanya, Fas ve Tunus var. 1994'te kuruldu.
İstanbul İş Birliği Girişimi, Orta Doğu bölgesinde barış için çalışır. Körfez İşbirliği Konseyi'nin dört üyesi içindedir. Bunlar Bahreyn, Kuveyt, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri. 2004'te kuruldu.
NATO ayrıca ortak güvenlik konularında sekiz diğer ülke ile işbirliği yapıyor. Bunlar arasında Avustralya, Japonya, Kore Cumhuriyeti, Moğolistan ve Yeni Zelanda'yı içeren beş Asya ülkesi var. Güney Amerika'dan bir tane (Kolombiya) ve Ortadoğu'dan üç kooperatif üye ülke bulunuyor: Afganistan, Irak ve Pakistan.
Tarihi
NATO'nun kurucu üyeleri 4 Nisan 1949'da Kuzey Atlantik Antlaşması'nı imzaladılar. Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu ile birlikte çalıştı. Örgütler, 1944 Bretton Woods Konferansı sırasında kuruldu.
NATO'nun birincil amacı üye ülkeleri komünist ülkelerin tehditlerine karşı korumaktır. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri de Avrupa'da varlığını sürdürmek ister. NATO görünüşte saldırgan milliyetçiliğin yeniden canlanmasını önlemeye ve siyasi birliği güçlendirmeye çalışıyor. Bu yüzden NATO'nun Avrupa Birliği'nin oluşumunu mümkün kıldığı düşünülür. ABD askeri koruması, Avrupa ülkelerine II. Dünya Savaşı'nın yıkımından sonra yeniden inşa için gereken güvenliği sağladı.
Soğuk Savaş sırasında NATO'nun misyonu nükleer savaşı önlemeyi kapsadı.
Batı Almanya'nın NATO'ya katılmasının ardından komünist ülkeler Varşova Paktı ittifakını kurdular. Buna SSCB, Bulgaristan, Macaristan, Romanya, Polonya, Çekoslovakya ve Doğu Almanya katıldı. Yanıt olaraksa NATO "Kitlesel Misilleme" politikasını başlattı. Pakt saldırırsa nükleer silah kullanacağını açıkladı. NATO'nun caydırıcılık politikası, Avrupa'nın ekonomik kalkınmaya odaklanmasını sağladı. Parasını büyük konvansiyonel ordular inşa etmeye harcamak zorunda kalmadı.
Sovyetler Birliği askeri varlığını güçlendirmeye devam etti. Soğuk Savaş'ın sonuna gelindiğinde ABD'nin ekonomik gücünün yalnızca üçte birine sahip olmasına rağmen ondan üç kat fazla harcıyordu. Berlin Duvarı'nın 1989'da yıkılması hem ekonomik hem de ideolojik nedenlerden kaynaklandı.
SSCB'nin 1980'lerin sonunda dağılmasının ardından NATO'nun Rusya ile ilişkileri gerginlikten kurtuldu. 1997'de NATO-Rusya Kurucu Antlaşması'nı imzaladılar. 2002'de ise güvenlik konularını ortak ele almak için NATO-Rusya Konseyi'ni kurdular.
SSCB'nin çöküşü, eski uydu devletlerinde huzursuzluğa yol açtı. Yugoslavya'daki iç savaş soykırıma dönüşünce NATO devreye girdi. NATO'nun Birleşmiş Milletler deniz ambargosuna desteğini göstermek için uçuşa yasak bölge oluşturdu. Yapılan ihlaller Eylül 1999'a kadar çeşitli hava saldırılarına yol açtı. O dönemde NATO dokuz günlük bir hava harekatı düzenledi ve tüm savaşı sona erdirdi. O yılın Aralık ayına gelindiğinde NATO bölgede 60.000 askerlik bir barış koruma gücü konuşlandırmıştı. NATO alandan çekildi ve barışı koruma işlevini 2004'te Avrupa Birliği'ne devretti.
Son cümleler
28 üye ülke arasındaki demokratik özgürlüğü korumak NATO'nun temel amacı olarak açıklanır. Siyasi ve askeri bir ittifak olduğundan koalisyon için en önemli faktör küresel güvenlik.
1949'da kurulmasından bu yana sergilediği uzun ömürlülük üyelerinin sözde demokrasi, özgürlük ve serbest piyasa ekonomisini savunmasına atfedilir. NATO, bugün de Amerika'nın en önemli ittifakı ve ülkenin bu zamana kadarki işgal ve müdahale politikalarına desteğini esirgemedi.