Anestezi tam olarak nedir ve nasıl çalışıyor? Dünyada her gün yüz binlerce insan anestezi sayesinde ameliyat oluyor. Anestezi modern bir buluş olsa da geçmişi binlerce yıl önceye dayanır. MÖ 500'de Çinli doktor Bian Qiao ot ve şarap karışımıyla bilinen ilk anestezi ilacını üretti. Diğer uygarlıklar alkol, koka yaprağı veya afyonla benzer anesteziler yaptı ve bu maddeler MÖ 4000'e dek biliniyordu. Ancak hiçbiri tümüyle etkili değildi. 1800'lerde cerrahlar ameliyattan önce hastayı bilinç kaybına uğratmak için hala alkol ve uyuşturucu kullanıyor ve hatta hastayı baş aşağı yatırıp başına vuruyordu. Çoğu ameliyat bu yüzden hasta uyanıkken yapıldı. Anestezi ortaya çıkana dek ameliyatlarda hastaların yarısı şoktan öldü.
Anestezinin Ortaya Çıkışı
Tıbbi ortamda uygulanan ilk genel anestezi maddesi azot oksittir ve 1772'de bir araştırma laboratuvarında sentezlendi. Bugün gülme gazı olarak da biliniyor ve beyni tümüyle bastırmadığından sonraları küçük cerrahi işlemlere ayrıldı. Ancak 1800'lerde William Thomas Green Morton (1819-1868) adlı Bostonlı bir diş hekimi o zamanlar diş hekimlerince yaygın kullanılan azot okside daha güçlü bir alternatif arayışına girdi ve eteri üretti.
Eter sıvı bir bileşikti ve etanol ile sülfürik asidi damıtarak elde etmişti. Deneysel bir çalışmaydı ve özelliğini henüz fark etmemişti. Bir gün şişelediği eteri oturma odasında ağzı açık bırakınca kendisinden geçti. 1846'da eteri herkesin gözü önünde büyük bir ameliyatta kullanarak tarihte yeni bir sayfa açtı.
Dietil eter kullandığı bu ilk genel anesteziyi 1846'da halka açık bir ameliyatla sergiledi ve tıp dünyasını derinden sarstı. Ameliyatın yapıldığı odaya Eter Kubbesi adı bile verildi. Ameliyat basında "acıların sonu" manşetiyle yer buldu. Dietil eterden sonra kloroform da kullanıldı ancak doktorlar anestezinin tam olarak nasıl işlediğini asla tümüyle çözemediler.
Anestezinin Çalışma Prensibi
Anestezi hem ağrıyı gideriyor hem de vücudu geçici felce uğratıyor ve de bellek kaybı yaratıyor. Anesteziye maruz kalan hastalar rüya görmüyor, hiç kıpırdamıyor ve zaman algısı yok oluyor. Anestezi bu yüzden uyumaktan farklı bir durum.
Anestezinin bu üç etkisini kontrol altına almak için bugün hastalara farklı anestezik ilaçlar birlikte verilir. Bunlar arasında sevofluran ve azot oksit (gülme gazı) gibi solunan maddeler ve propofol ile ketamin gibi intravenöz (damar yoluyla) ilaçlar var. Ksenon en yeni ve etkili anestezi gazlarından biri. Ancak asal bir gaz olarak kullanımı henüz fazla pahalı.
Anestezinin işe yaradığı biliniyor ancak nasıl çalıştığına dair tüm detaylar net değil. Bunun için bilincin aslında ne olduğunu ve nasıl çalıştığını anlamamız gerekecek. Ancak anestezinin nasıl işlediğine dair eldeki bilgiler anestezik ilaçların nörotransmiterleri etkilediği yönündedir. Nörotransmiter, sinir hücreleri arasında sinyal iletimi sağlayan kimyasal habercidir.
Birçok anestezik madde GABA yani gama aminobütirik asit adlı bir nörotransmiterin reseptöre erişimini kesiyor. GABA, beyinde duygu ve üst düzey düşünmeden sorumlu serebral korteksten gelen tepki sinyallerini iletiyor. Anestezi maddesinin bu sinyallerin taşınmasını engellemesiyle uyarılma sinyali ve uyku zamanı durmuş oluyor.
İnsan uyanıkken beynindeki nöronlar elektriksel uyarılar yoluyla sinyaller göndererek iletişim kurar. Anestezik maddeler nöronların iletişimini kesiyor ve kişinin bilinci kayboluyor. Beyin kapanmıyor ancak bellek oluşturma duruyor.
Kızıl saçı oluşturan genler anesteziye direnci artırıyor ve bu yüzden kızıl saçlı insanlarda %20 oranında daha yüksek anestezi maddesi kullanılması gerekiyor. Bu gen aynı zamanda acı hassasiyeti ile ilgili.
Anestezi Türleri
Lokal anestezi belirli bir vücut bölümünü veya bölgesini beyne bağlayan sinirlerin engellenmesi yoluyla çalışıyor. Diş tedavisi sırasında ağızdaki sinirleri uyuşturmak için kullanılan novokain iğnesi veya omurilik tabanında bulunan ve pelvik bölgeye sinyal gönderen sinirleri engelleyerek doğum ağrısını azaltan epidural, lokal anestezikler arasında.
Bölgesel anestezi maddeleri, nöronların hücre zarındaki proteinlere bağlanması ve pozitif yüklü parçacıkları dışarıda bırakması yoluyla çalışıyor. Kokain ilk keşfedilen ve hala kullanılan bölgesel anestezi maddelerinden biri.
Genel anestezi ise daha ciddi ameliyatlarda tüm bedeni uyuşturmak için kullanılıyor. Hastalar tümüyle bilinçsiz hale gelir ve dahası genel anestezi kan basıncını, stres hormonu salınımını ve kalp atış hızını sabitlediğinden vücudun cerrahi kesiklere verdiği fizyolojik tepkiyi azaltır.
Anestezinin Tehlikeleri
Anestezi risk taşıyor ve bu yüzden güvenli biçimde uygulanmak zorunda. Beyin aktivitesini bu denli yüksek oranda düşürmek tehlikelidir. Aşırı anestezi ilacı uygulamak bilinci kontrol eden korteksin yanında beyin sapındaki aktiviteyi düşürüyor. Bu da hastanın kalbinin durması, ciddi beyin hasarı ve ölüme yol açar. Ancak çok az anestezi ilacı uygulanırsa bu kez hasta uyanabilir.
Anestezi uzmanlarının ve hemşire anestezistlerin devreye girdiği yer burası. Bu tıp uzmanları ameliyatta yer alıyor ve hastaya verilen anestezik madde miktarını gerçek zamanlı kontrol ediyor. Bunun için hastanın solunumunu, kalp atış hızını ve diğer yaşamsal belirtilerini inceliyorlar.
Anestezi Hakkında Sık Sorulanlar
Anestezi nedir ve nasıl çalışır?
Anestezi, aksi takdirde şiddetli ağrı veya sıkıntıya neden olacak tıbbi prosedürleri mümkün kılmak için hastalarda indüklenen kontrollü bir bilinçsizlik halidir. Anestezi ilaçları, beyin de dahil olmak üzere merkezi sinir sisteminin işlevini değiştirerek bilinci, hissi ve hafızayı bastırmak için çalışır.
Farklı anestezi türleri nelerdir ve nasıl uygulanırlar?
Üç ana anestezi türü vardır: genel anestezi, bölgesel anestezi ve lokal anestezi. Genel anestezi en yaygın türdür ve hastanın bilincini ve duyularını kaybetmesine neden olan ilaçların uygulanmasını içerir. Bölgesel anestezi, vücudun belirli bir bölgesindeki sinir sinyallerini bloke etmek için lokal anesteziklerin enjeksiyonunu içerirken, lokal anestezi bilinci etkilemeden vücudun belirli bir bölgesini uyuşturur.
Anestezi uzmanları bir hasta için uygun anestezi dozajını ve türünü nasıl belirler?
Anestezi uzmanları uygun anestezi dozajını ve türünü belirlerken hastanın yaşı, kilosu, tıbbi geçmişi ve yapılan işlemin türü gibi faktörleri dikkate alır. Ayrıca hastanın yaşamsal belirtilerini izler ve istenen bilinçsizlik seviyesini korumak için anestezi dozajını gerektiği şekilde ayarlarlar.
Referanslar:
