Rus halk karakteri Baba Yaga hakkında detaylı bir yazı hazırladık. Rus folkloru çağdaş Rus kültüründe önemli bir role sahip. Çocuklar çok erken yaştan itibaren halk hikayelerini öğrenir, halk sözleri, atasözleri, şarkılar ve mitleri bilirler. Rus folklorunun en bilinen tezahürleri folklorlar olsa da Baba Yaga gibi fantastik karakterler de bolca vardır. Hollywood oyuncusu Keanu Reeves'in başrolü oynadığı John Wick film serisinde kullanılan Baba Yaga lakabı Rus halk inancında yarı iblisi yarı iyiliği simgeleyen bir karakterden gelir.
Baba Yaga Kimdir?
Kendisi Rus halk hikayelerindeki en popüler ve en karmaşık karakterdir. Kökenleri, yaşamla ölüm ya da yeryüzüyle yeraltı dünyası arasında bağ kuran antik Slav tanrıçasına kadar uzanır. Baba Yaga isminin birçok versiyonu bulunuyor. Yaga ismini "kızgın olmak, birisine söylenmek" anlamına gelen "yagatj" fiiline bağlayanlar var. Diğer dillerde Yaga "yılan gibi", "atalardan kalma" ve "dağ sakini" anlamlarına geliyor. İsmin kökeni ne olursa olsun Baba Yaga zaman zaman çocukları yakalayan ve kurban eden bir kocakarı karakteridir.
Bununla birlikte bu tanım Baba Yaga'ya verilen orijinal anlamdan biraz uzak. Gerçek anlamı doğa, doğa ana ve yeraltı gibi konulardır. Aslında Rus folklorundaki en sevilen karakter ve köken aldığı anaerkil toplumu temsil ediyor. En çok Finlandiya ve Rusya ormanlarında yaşayan köy halkı tarafından dile getirilir.
Türk-Altay halk kültüründe Yek adıyla geçer.
Tahmin edilemez doğası insanın Dünya ile olan ilişkisinin bir yansıması olarak görülür. Havayı değiştirebilir, bitkileri ve hasadı etkileyebilir. Kana susamışlığı antik Slavların kurban etme ritüellerinden gelir. Baba Yaga'ya atfedilen acizlik ise resmi dinin Hristiyan olduğu toplumda ruhban sınıfının halk arasında popüler olan Slav değerlerini bastırmak için kullandığı bir tasvirdir.
Çoğu Rus halk hikayesinde Baba Yaga ile karşılaşabilirsiniz. Bir ormanda yaşar — Slav irfanında hayat ile ölüm arasındaki geçişin sembolüdür — ve kulübeden evi vardır. Yaga, gezginleri yakalamayı sever ve onlara "mutfak işi" yaptırır. Aynı zamanda gezginleri yiyecek ve içecekle ağırlar ve bilmecelerine doğru cevap verirlerse veya alçak gönüllü davranırlarsa Yaga onların en büyük yardımcısı olur.
Baba Yaga'nın Hikayesi
Çirkin olduğu kadar müphem olan Baba Yaga hem anne hem doğa ana hem de görevlerini yerine getirmeyenleri yemekten hoşlanan kötü bir karakterdi. İsminin kökeni amacı gibi belirsiz olan Baba Yaga'da baba'nın "yaşlı kadın" veya "büyükanne" ve yaga'nın "yılan" ya da "kötü" anlamlarına geldiğini savunan teoriler var. Her halükarda Baba Yaga tarihte tam olarak çözülemeyen ilginç bir karakter olmuştur.
Baba Yaga'nın en yaygın tasviri ya tek bir yaşlı kadın ya da her biri sıska, demir dişli ve uyurken tavana değecek kadar uzun burunlu üç kız kardeş olur.
Baba Yaga genellikle süpürge yerine dibek üzerinde uçarken resmedilir. Taşıdığı değneği hem sopa olarak hem uçmak için kullanır. Masalları genellikle kulübesinde geçer. Büyülü tavuk ayakları ve horoz kafasıyla ormanın derinliklerinde yaşar. Efsanede kulübesinin insan kemiklerinden yapılmış bir çitle çevrili olduğu söylenir.
Kahramanlar kulübesine girince onu genellikle pişirme ocağının yanında uzanırken bulur. Ocağı kulübenin bir tarafından diğerine ulaşacak kadar büyüktür. Soba, Baba Yaga'nın masallarındaki bir başka ortak ayrıntı. Çünkü belirli görevlerin başarısızlığının cezası pişirilmek ve yenmek oluyor. Baba Yaga iştahlı bir karakter olarak resmedilse de hep kemikleri sayılan sıska bir karakterdir.
İyiliksever mi Kötü Karakter mi?
Baba Yaga karakterini çevreleyen belirsizlikler burada başlıyor. Slav efsanesinin bir iyiliksever mi yoksa kötü mü olduğuna dair çelişkiler var. En azından sebepsiz yere kimsenin peşine düşmediği biliniyor. Ayrıca az da olsa bazı töreleri takip ediyor. Aynı zamanda görevini tamamlayan kahramana verdiği sözü her seferinde yerine getiriyor.
Baba Yaga'ya dair en popüler hikayelerin çoğu doğrudan onunla değil, kendisiyle karşılaşan kahramanlarla ilgili.
Güzel Vasilisa
"Güzel Vasilisa" hikayesinde Vasilisa, Külkedisi benzeri bir karakterdir. Annesi ölmüş ve babası ise eşit derecede kaba kızları olan korkunç bir kadınla yeniden evlenmiştir. Vasilisa'nın babası bir geziye çıktığında üvey anne evi satar ve Vasilisa ve üç kızı ormanda bir kulübeye taşır. Kızlara mum ışığında tamamlanması imkansız görevler verilir.
Kız kardeşler daha fazla ışık bulması için Vasilisa'ya dışarı çıkmasını söyler ve Vasilisa orada Baba Yaga ile karşılaşır. Baba Yaga, kıza sayısız ev işi verir ve karşılığında evine ışık götürebileceğini söyler. Oyuncak bebeğinin yardımıyla Vasilisa görevleri tamamlar ve kafatası biçiminde bir fener alır. Fener, Vasilisa eve döner dönmez korkunç ailesini yakıp kül eder. Vasilisa, Rus çarıyla evlenir ve hikayesi mutlu sonla biter. Hikayesindeki en ilgi çekici detaysa şüphesiz Baba Yaga'nın rolüdür.
Baba Yaga, hem Vasilisa için bir engel hem de kurtarıcı olur. Çünkü fener olmasa Vasilisa asla acımasız üvey ailesinden kurtulmazdı. Bununla birlikte, Baba Yaga'nın onu özgürleştirme şekli korkunçtur; töresiz, tehlikeli bir kadın gibidir.
Orijinal Külkedisi hikayesindeki iyilik perisi vaftiz annenin aksine, Baba Yaga gaddar bir üvey annedir. Baba Yaga hikayede Vasilisa'yı özgür bırakmak için olağanüstü çabalara girişir; zira üç acılı ölüme yol açar. Ayrıca ailesinden kaçması için doğrudan Vasilisa'ya yardım etmek yerine ona kulübede keder yaşatır.
Toprak Ana Olarak Baba Yaga
Baba Yaga üç hizmetçisi yoluyla doğa üzerinde bir takım etkilere sahip. Vasilisa bunlara şahit olmuştur. Bu yönüyle toprak ana ya da doğa ana rolü taşıdığı düşünülüyor. Vasilisa iki kez üç at binici görür – ilki beyaz, ikincisi kırmızı ve üçüncü siyahtır.
Kim olduklarını sorduğunda Baba Yaga ona her biri onun tarafından kontrol edilen ve her biri onun hizmetkarı olan Gündüz, Güneş ve Gece olduklarını söyler. Burada Baba Yaga'nın gücünün boyutu anlaşılır ve Vasilisa'yı ailesinden kurtarırken bilinçli olarak nazik yöntemler seçmediği anlaşılır.
Baba Yaga ve Köylü Çocuklar
Baba Yaga'nın bir başka hikayesi, yine zalim bir üvey annenin kurbanları olan köylü çocukları içeriyor.
Masalda çocuklar ortadan kaldırılmak için Baba Yaga'ya gönderilir. Baba Yaga'nın ihmal ettiği tüm hayvanlar, bitkiler ve nesneler çocukların cadının kulübesinden kaçmasına yardım eder. Bir kara kedi kaçışlarını planlamalarına yardımcı olur çünkü cadının göz ardı ettiği kediyi çocuklar beslemişlerdir. Bir kapı Baba Yaga'nın yüzüne kapanarak çocukları kurtarır çünkü Baba Yaga kapıya gaddar davranmıştır. Ormandaki ağaçlar bile benzer kötü muameleden ötürü cadının yoluna çıkmaya çalışır.
Böylece çocuklar eve tek parça döner. Baba Yaga da sonunda aramayı bırakır. Yine bu masal da mutlu şekilde sona ermiştir. Üvey anne evden atılır ve baba çocuklarını korur. Yine Baba Yaga hikayedeki engellerden biri olur ancak ilk önce o rahatsız edilmiştir.
Mitolojiye göre bir Doğa Ana tanrıçası olsa da doğal dünyaya eliyle zulmetmiştir. Bu çelişkiler akademisyenlerin onu belirli bir kategoriye yerleştirmesini zorlaştırıyor.
Karakterinin karmaşıklığı nedeniyle Baba Yaga bugün çözülmesi zor efsanevi bir karakter olarak kaldı. Okuyucu çoğu zaman niyetinin iyimser mi kötümser mi olduğunu bilemez ve hikayenin sonuna dek eylemleri belirsizliğini korur. Sonuç olarak Baba Yaga, Slav edebiyatının en bilinen karakterlerinden biri olmuştur.
John Wick Filmindeki Kullanımı
Ruslara göre ve de karakterin yukarıdaki hikayesine göre filmde John'a böyle bir takma ad verilmesi aslında ilgisizdir. Çünkü Ruslara göre Baba Yaga tamamen kötü bir karakter ve tamamen korku ögesi değildir. Bazı eğitimli tahminlerde yönetmenlerin bu karakteri Boogeyman ile karıştırdığı düşünülüyor. Filmde ayrıca Rusça konuşmaların garipliği ve Rus karakterlere verilen isimlerin uzaklığı da Ruslarca eleştirilir.
Baba Yaga Hakkında Sık Sorulanlar
Baba Yaga isminin kökeni nedir?
Baba Yaga ismi Slav dillerinde "yaşlı kadın" veya "büyükanne" anlamına gelen "baba" ve "cadı" anlamına gelen "jaga" kelimesiyle ilişkili olabilecek "yaga" kelimelerinden türetilmiştir.
Baba Yaga'nın Slav folklorundaki rolü nedir?
Baba Yaga, Slav folklorunda bazen bilge bir kadın veya ormanın koruyucusu olarak, bazen de çocukları yiyen kötü niyetli bir cadı olarak tasvir edilen karmaşık bir figürdür.
Baba Yaga'nın kulübesi nedir?
Baba Yaga'nın kulübesi, mitolojisinin benzersiz bir özelliğidir. Genellikle tavuk bacakları olan ve istediğinde hareket edebilen küçük bir kulübe olarak tanımlanır.
Baba Yaga'nın kulübesindeki tavuk bacaklarının önemi nedir?
Baba Yaga'nın kulübesindeki tavuk bacakları, onun doğal dünyayla olan bağlantısını ve ormanda kolaylıkla hareket edebilme yeteneğini simgelemektedir.
Slav folklorunda Baba Yaga ile ilişkilendirilen bazı yaygın motifler nelerdir?
Slav folklorunda Baba Yaga ile ilişkilendirilen bazı yaygın motifler arasında büyülü nesneler kullanması, hayvanlar üzerindeki kontrolü ve uçma yeteneği sayılabilir.
Baba Yaga popüler kültürde nasıl temsil edilir?
Baba Yaga, "Baba Yaga: Karanlık Ormanın Terörü" animasyon filmi ve "The Witcher 3: Wild Hunt" video oyunu da dahil olmak üzere çok sayıda edebiyat, sanat ve film eserine konu olmuştur.
Baba Yaga'nın kültürel önemi nedir?
Baba Yaga, Slav folklorunda doğa ve insan deneyiminin ikiliğini temsil eden önemli bir figürdür. Hem korkulan hem de saygı duyulan bir figürdür ve doğal dünyanın gücünü ve gizemini hatırlatır.
Baba Yaga'nın mitolojisinden ne öğrenebiliriz?
Baba Yaga'nın mitolojisi bize doğal dünyaya ve yaşam ile ölüm arasındaki dengeye saygı duymayı öğretir. Aynı zamanda kibrin ve geleneksel bilgeliğe saygısızlığın tehlikeleri hakkında uyarıcı bir masal görevi görür.
Baba Yaga mitolojisinin geleceği nedir?
Baba Yaga'nın mitolojisi, sanatçılar ve yazarlar için ilham ve hayranlık kaynağı olmaya ve Slav halkının zengin kültürel mirasını hatırlatmaya devam edecek gibi görünüyor.
Kaynaklar: