Alzheimer hastalığının ilerlemesini yavaşlatmayı veya önlemeyi amaçlayan deneysel bir aşı, umut verici erken sonuçlarla farelerde denendi.cAlzheimer benzeri bir hastalığa yakalanma riskini artıran genlerle donatılmış farelerde, aşının ardından daha az amiloid plak görüldü.
Japonya'daki Juntendo Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden bir ekibe göre, bu farelerde ayrıca daha az beyin iltihabı vardı ve davranış ve farkındalıklarında iyileşme gösterdiler.
Bulgular henüz hakem denetiminden geçmediği için fazla heyecanlanamıyoruz. Ancak Boston'da düzenlenen Amerikan Kalp Derneği'nin Temel Kardiyovasküler Bilimler Bilimsel Oturumları 2023'te sunuldular.
Kardiyovasküler biyolog olan baş araştırmacılardan Chieh-Lun Hsiao, "Çalışmamızın farelerdeki yeni aşı testi, hastalığı önlemenin veya değiştirmenin potansiyel bir yoluna işaret ediyor. Aşının insanlarda başarılı olduğu kanıtlanabilirse, hastalığın ilerlemesini geciktirme ve hatta bu hastalığı önleme yolunda büyük bir adım atılmış olacaktır." diyor.
Duyuru, insanlarda yapılan büyük bir denemede, yakında FDA tarafından onaylanabilecek yeni bir ilacın hastalığın ilerlemesini aylarca yavaşlatmaya yardımcı olabileceğinin bulunmasından kısa bir süre sonra geldi.
Potansiyel yeni aşı, yaşlanan hücrelerde görülen bir proteini hedef alarak çalışıyor – bölünmeyi durduran yaşlanan hücreler, ancak vücut tarafından temizlenmek yerine etrafta asılı kalıyor ve iltihabı tetikliyorlar.
Yaşlanan hücrelerin ifade ettiği proteinlerden biri SAGP ya da yaşlanmayla ilişkili glikoproteindir ve aşının hedefi de budur.
Araştırmacılar aşıyı farelerde Tip 2 diyabet de dahil olmak üzere bir dizi yaşa bağlı hastalığı tedavi etmek için geliştirmişlerdi.
Ancak diğer araştırmacılar SAGP'nin Alzheimer hastalığı olan kişilerde nöral destek dokularında (glial hücreler olarak adlandırılır) da yüksek oranda ifade edildiğini göstermiştir, bu nedenle ekip aşıyı genetik olarak amiloid plak birikimi geliştirecek ve Alzheimer benzeri semptomlar gösterecek şekilde tasarlanmış farelerde test etmeye karar vermiştir.
İki ve dört aylıkken bu farelere ya plasebo ya da SAGP aşısı verildi.
Araştırmacılar daha sonra farelerin davranışlarını altı aylıkken labirent benzeri bir düzenekte test etmiş, ardından beyinlerinin ve vücutlarının incelenebilmesi için onları kesmişlerdir.
Aşılanan fareler davranış testlerinde önemli gelişmeler gösterdi. Bulguları detaylandıran bir basın açıklamasına göre, çevreleri hakkında daha fazla farkındalık sergilediler ve sağlıklı fareler gibi davrandılar.
Bunun da ötesinde, beyinlerinde çeşitli inflamasyon biyobelirteçleri azaldı.
Aşılanan farelerde ayrıca, beynin dil işleme ve problem çözme ile bağlantılı bir bölgesi olan serebral kortekste amiloid plakların birikimi de önemli ölçüde azaldı.
İlginç bir şekilde, araştırmacılar SAGP proteinlerinin mikroglia adı verilen özelleşmiş beyin hücrelerinin yakınında yoğun bir şekilde ifade edildiğini buldular. Mikroglia, merkezi sinir sisteminin bağışıklık savunmasının önemli bir parçasıdır.
Ancak mikroglia aynı zamanda enflamasyonu da tetikleyebilir ve Alzheimer'da rol oynadıklarından zaten şüpheleniliyordu.
Bu çalışmanın sonuçları, mikrogliaları hedef almanın hastalığı tedavi etmenin bir yolu olabileceğini gösteriyor.
Hsiao, "Aktivasyon durumundaki mikrogliaların ortadan kaldırılmasıyla beyindeki iltihaplanma da kontrol altına alınabilir. Bir aşı, aktive olmuş mikrogliaları hedef alabilir ve bu toksik hücreleri ortadan kaldırabilir, sonuçta Alzheimer hastalığında görülen davranış bozukluklarını onarabilir." diyor.
Amerikan Kalp Derneği'nin Temel Kardiyovasküler Bilimler Bilimsel Oturumları 2023'te sunulan özeti buradan okuyabilirsiniz.
Bu bir Alzheimer aşısı yapmaya yönelik ilk girişim değil – şu anda insanlarda denenmekte olan başka potansiyel aşılar da var.
Bu bulgular yayınlandıktan sonra, bunun gibi deneysel bir tedavinin insanlarda denenmesi için düşünülmesi için çok uzun bir yol var.
Ancak aşının davranışsal iyileşmelerle bağlantılı olması umut verici ve burada bir şeylerin üzerinde olabileceğimizi gösteriyor.
Hsiao, "Fare modellerinde Alzheimer hastalığını tedavi etmek için farklı aşıların kullanıldığı daha önceki çalışmalar, amiloid plak birikintilerini ve enflamatuar faktörleri azaltmada başarılı olmuştur" diyor.
"Ancak bizim çalışmamızı farklı kılan şey, SAGP aşımızın bu farelerin davranışlarını da daha iyi hale getirmiş olmasıdır."
