Dimitri Mendeleyev modern bilim için oldukça önemli. Tüm fen öğrencileri kimyasal elementlerin periyodik cetveline aşinadır. Eğer periyodik cetvel üzerinde biraz kafa yordularsa, muhtemelen neredeyse kerameti kendinden menkul bir sistem olduğunu düşünmüşlerdir: Elementleri düzenlemek için atom ağırlıklarından başka hangi yol kullanılabilir ki?
Ancak periyodik tablonun kökeni hiç de basit değildir; büyük miktarda parça parça ve çoğunlukla hatalı kimyasal ve fiziksel verinin istikrarlı bir sisteme sentezlenmesini gerektirmişti. Bu nedenle pek çok akademisyen periyodik cetvelde düzenlenmiş elementleri kapsayan ilişkiler ağının çok derin doğasını belirtmek için ona Periyodik Yasa demeyi tercih eder.
1860'larda birkaç bilim insanı elementleri bir tür tablo şeklinde düzenleme sorununa el yordamıyla çözüm arıyordu. Ancak pek çok akademisyen Dimitri Mendeleyev tarafından yapılan ve 1869'da duyurulan çalışmayı ilk başarılı sistem kabul eder, tablosunu mükemmelleştirmek için daha pek çok seneye ihtiyaç duymuş olsa da.
Dimitri Mendeleyev Kimdir?
Dimitri Mendeleyev Rusya, Batı Sibirya'da Tobolsk isimli küçük bir kasabada doğdu. Babası oradaki lisenin müdürüydü, ama Dimitri'nin doğduğu yıl olan 1834'te sağlık nedenleriyle yetersiz bir aylıkla emekli olmak zorunda kaldı. Bu da ailenin geçim yükünü Sibiryalı eski bir tüccar ailesinden gelen annesinin omuzlarına bindirdi, annesi ailesini geçindirmek için kendisine miras kalan Tobolsk yakınlarındaki cam fabrikasını işletmek zorunda kalmıştı.
Dimitri İvanoviç Mendeleyev 8 Şubat 1834'te Tobolsk, Sibirya, Rusya'da doğdu. Geniş bir aileden geliyordu ve 17 kardeşin en küçüğüydü.
Ancak ailenin mali durumu giderek kötüleşti. 1847'de babasının ölümü ve 1848'de fabrikanın yanmasının ardından Dimitri 1849'da liseden mezun olduğunda annesi Dimitri'ye önce Moskova, sonra St. Petersburg'da üniversiteye kabul edilme çabalarında eşlik etmeye karar verdi, ancak çabaları beyhudeydi.
Dimitri Mendeleyev 1850'de babasının yıllar önce mezun olduğu St. Petersburg Ana Pedagoji Enstitüsü'ne kayıt olabildi. Eğitimine başladıktan kısa süre sonra annesi öldü ama Mendeleyev eğitimine devam etmeyi başardı ve 1855'te mezun oldu. Kısa bir süre sonra Rusya'nın güneyindeki ortaokullarda öğretmenlik yaptıktan sonra San Petersburg'a dönerek kimya üzerine lisansüstü eğitim yapmaya başladı.
Dimitri Mendeleyev, ilk bilimsel çalışmalarında elementlerin ve pek çok bileşimin kimyasal özellikleri konusunda geniş bilgi edindi. Yayımlanan ilk çalışması kristaller ile kimyasal bileşimleri arasındaki ilişkiyi inceliyordu. Yüksek lisans tezi bileşiklerin özgül hacimlerinin kimyasal bileşimleri ve kristalografik formları arasındaki ilişkinin mevcudiyetini araştırıyordu.
1859 yılında Dimitri Mendeleyev devlet bursuyla uzun bir inceleme gezisine çıktı. Avrupa'nın tamamını dolaştı ama zamanının çoğu Almanya, Heidelberg'de doktora derecesi için özgün araştırmalar yürüterek geçirdi. 1860'ta Karlsruhe'da gerçekleştirilen atom ağırlığı ve valans gibi pek çok çeşitli kimyasal kavramın standartlaşmasına yardım eden ilk Uluslararası Atom Kongresi'ne katıldı. Konferans Mendeleyev'in düşünce biçimi üzerinde derin bir etki bıraktı.
Mendeleyev, gazların incelenmesi ve kritik nokta kavramının geliştirilmesi de dahil olmak üzere kimyanın çeşitli alanlarına önemli katkılarda bulundu.
Daha sonra Periyodik Yasanın gelişimi için önemli olduğu ispatlanacak koşulların (özellikle atom ağırlıkların standartlaştırılmasının) onaylanmasına ya da üretilmesine yardımcı oldu. Ayrıca diğer bilim insanlarının elementleri düzenlemek için şemalar geliştirmeye başlamasına da uyarıcı etki yaptı. 1860'larda en kayda değerleri Lothar Meyer ve John Newlands tarafından sunulan pek çok farklı element tablosu önerildi.
1861 yılında Rusya'ya döndüğünde, Mendeleyev çeşitli eğitim kurumlarında kimya öğretti ve yavaş yavaş doktora tezi üzerinde çalıştı. Bunlara ilaveten kimya üzerine değişik konularda yayınlar yaptı. 1865 yılında doktorasını alınca ülkenin en prestijli üniversitesi San Petersburg Devlet Üniversitesi'nde profesör oldu.
Dimitri Mendeleyev'in Elementleri Sistemleştirmesi
1867'de mevcut kimyaya giriş ders kitaplarını yetersiz bulan Mendeleyev kendisi bir tane yazmaya karar verdi. Bu kararı Periyodik Yasanın keşfinde belirleyici olacaktı. Yeni teori Dimitri Mendeleyev'in büyük miktarda kimyasal veriyi pedagojik uygulamaya uygun ve faydalı bir biçimde düzenleme sürecinde ortaya çıktı. O zamanki ders kitapları elementleri sözlük tarzında, metaller ve metal olmayanlar gibi, sadece genel kategorilere bölerek ele alıyordu.
Mendeleyev daha uygun bir yöntem aradı. Kimyanın İlkeleri adlı kitabına öğrencilerin yapacağı laboratuvar deneylerinin yanı sıra, temel tanımları da geniş çaplı ele alarak başladı. Buradan tuz, oksijen, karbon, azot ve hidrojen gibi daha yaygın bileşik ve elementlere geçti. Bu noktada, muhtemelen 1868'in sonları ya da 1869'un başında, diğer elementler için başka bir düzenleme yöntemine ihtiyacı olacağını fark etti.
Mendeleyev'in en önemli başarılarından biri, henüz keşfedilmemiş birçok elementin varlığını ve özelliklerini tahmin edebilmesiydi. Tahminleri son derece doğruydu ve galyum ve germanyum gibi elementleri içeriyordu.
Atom ağırlığını her element için birincil nitelik almayı denedi, bu onu kısa zamanda elementlerin periyodikliği fikrine yönlendirdi. Hızla ön sonucunu yazdı ve Rus Kimya Cemiyeti'ndeki bir toplantıda yaptığı kısa sunumun ardından bir Rus süreli dergisinde yayımladı. Genellikle Mendeleyev'in Periyodik Yasayı o gün (17 Şubat 1869) gördüğü bir rüyadan esinlenerek bir gün içerisinde keşfettiğine inanılsa da, Periyodik Yasa'nın kitabını yazma sürecinin ani bir esinlenme kıvılcımının değil, uzun ve derin bir düşünce sürecinin sonucu olması çok daha muhtemel gözükmektedir.
Mendeleyev sistemin özünü geliştirmişti ama hala elementlerin periyodik özelliklerini gösteren ayrıntılı kimyasal ve fiziksel verilerle pekiştirmesi gerekiyordu. 1869'daki yayınından sonra yaklaşık iki yıl boyunca, Mendeleyev kendi deneylerinden ve bilimsel literatürün kapsamlı araştırmasından türetilmiş geniş kimyasal ve fiziksel veri donanımıyla başlangıçtaki kavrayışını desteklemek için emek harcadı.
Her elementin özelliklerinin tabloda onu çevreleyenlerle periyodik şekilde ilişkili olacağı ''doğal bir sistem" arıyordu. 1871'in sonunda, Mendeleyev sonuçlarını uzun bir makale ile seçkin bir Alman bilimsel yayınında yayımlayacak kadar emindi. Yeni periyodik tablosunda bazı yerleri boş bırakmış, bu boşlukları dolduracak bilinmeyen elementlerin çeşitli kimyasal ve fiziksel özelliklerini öngörmüştü.
Yeni Keşfedilen Elementler
Dimitri Mendeleyev'in Periyodik Yasaya dair başlangıçtaki yayını aynı amaç için çalışan bir avuç bilim insanı dışında çok az kişinin dikkatini çekmişti. Ancak 1875'ten sonra ve özellikle 1880'lerde bu kayıtsızlık değişmeye başladı. Bunun ana nedeni Mendeleyev'in öngördüğü bilinmeyen elementlerin özellikleriyle yakından uyuşan özelliklerde bazı yeni elementlerin keşfedilmesiydi. 1875'te yeni element galyum Fransız kimyager Paul Emile Lecoq de Boisbaudran tarafından keşfedilmişti. Mendeleyev galyumun özelliklerinin kendi öngördüğü elementlerden birinin özellikleriyle yakında uyuştuğunu gördü. 1879'da İsveçli kimyacı Lars Fredrik Nilson skandiyumu keşfetti ve o da Mendeleyev'in öngörüleriyle ne kadar uyumlu olduğunu söyledi.
Dmitri Mendeleev 2 Şubat 1907'de Rusya'nın St. Petersburg kentinde öldü. Bilime ve kimyaya yaptığı katkılar dünya çapında takdir görmeye ve incelenmeye devam etmektedir ve Periyodik Tablo kimya alanında merkezi bir araç olmaya devam etmektedir.
Pek çok bilim insanı periyodik tablonun yeni keşfedilen elementlerin yanı sıra bilinen elementlerin özelliklerine de ne kadar uyduğunu beyan ediyordu. 1886 yılında Alman kimyager Clemens Alexander Winkler tarafından germanyum keşfedildi ve bir kez daha özelliklerinin Mendeleyev'in öngörüleriyle uyumu görüldü. Periyodik Yasa kabul edilmiş bir bilimsel ilke olma yolunda ilerliyordu. Ancak Mendeleyev, Periyodik Yasa sunumundan sonra bazı bilim insanlarıyla, özellikle Meyer ile öncelik kavgaları verdi. Ancak ateşli ve direngen kişiliği sayesinde, yakın temasa geçtiği insanların çoğunun gözünde Periyodik tablonun ana kaşifi oydu.
Mendeleyev, Periyodik Yasayı keşfinden sonra ayrıcalıklı bir kariyer sürdü. Ders verme ve bilimsel araştırma etkinliklerinin yanı sıra, Rus hükümetine ve özel sektöre pek çok farklı ekonomik konuda etkin şekilde danışmanlık yaptı, meslek hayatını Ağırlık ve Ölçüler Merkez Ofisi'nin yöneticiliği ile tamamladı. Dimitri Mendeleyev Rus biliminin ikonu oldu. Rus bilimsel kahramanlığının öncü örneği olarak tüm Rusya'da tanındı.
Mendeleyev'in çalışmaları başlangıçta şüpheyle karşılandı ancak zamanla yaygın bir kabul ve tanınma kazandı. Kendisine 1882 yılında Royal Society tarafından Copley Madalyası verildi.
Dimitri Mendeleyev'in Sözleri
- Bu dünyada söylemekten korktuğum hiçbir şey yok.
- Bir rüyada tüm öğelerin gerektiği gibi yerine oturduğu bir tablo gördüm. Uyanış, hemen bir kağıda yazdım.
- Çalışın, huzur arayın ve sakin olun; başka hiçbir yerde bulamayacaksınız.
- Doğada genel bir düzenin saltanatını keşfetmek ve bu düzene yön veren sebepleri bulmak bilimin işlevidir. Bu da hem insanın ilişkisinin – sosyal ve politik – hem de tüm evrenin ilişkisinin eşit ölçüde ele alınması demektir.
- Neden [Amerikalılar] kavga ediyorlar, neden Zenciler, Kızılderililer, hatta Almanlardan nefret ediyorlar, neden kendileriyle orantılı bilim ve şiirleri yok, neden orada bu kadar çok sahtekarlık ve çokça saçmalık var? Bu sorulara yakın zamanda cevap veremeyeceğim … ABD'de Avrupa medeniyetinin en iyi tarafının değil, orta ve en kötü yanlarının bir gelişmesi olduğu açıktı; adı çıkmış genel seçimler, siyasete eğilim… hepsi Avrupa'da olanların aynısı. Yeni bir şafak okyanusun bu tarafında görülmez.
Dimitri Mendeleyev Hakkında Sık Sorulanlar
Dimitri Mendeleyev neler başardı?
Dimitri Mendeleyev, elementlerin artan atomik ağırlık sırasına göre düzenlendiği kimyasal elementlerin periyodik sınıflandırmasını tasarladı.
Dimitri Mendeleyev'in erken yaşamı nasıldı?
Dimitri Mendeleyev'in anne ve babası bir öğretmen olan Ivan Mendeleev ve Mariya Kornileva idi. Ivan, Dimitri'nin doğduğu yıl olan 1834'te kör oldu ve 1847'de öldü. Mariya daha sonra bir cam fabrikası işletti. Ancak fabrika 1848'de yandı ve Dimitri eğitimine devam etmek için St. Petersburg'a taşındı.
Dimitri Mendeleyev'in mesleği neydi?
Dimitri Mendeleyev 1865 yılında St. Petersburg Üniversitesi'nde kimya teknolojisi profesörü oldu. Burada 1867 yılında genel kimya profesörü oldu ve 1890 yılına kadar ders verdi.
Dimitri Mendeleyev periyodik tabloyu ne zaman keşfetti?
Mendeleyev periyodik tabloyu (ya da kendi deyimiyle Periyodik Sistemi) 1869 yılının Şubat ayında elementleri düzenlemeye çalışırken keşfetti.
Dimitri Mendeleyev periyodik tablo hakkında ne keşfetti?
Mendeleev, bilinen tüm kimyasal elementler artan atomik ağırlık sırasına göre dizildiğinde, ortaya çıkan tablonun, element grupları içindeki özelliklerin yinelenen bir modelini veya periyodikliğini gösterdiğini buldu
İlk periyodik tabloyu kim yaptı?
Periyodik tablo, o zamanlar St. Petersburg Üniversitesi'nde profesör olan Rus kimyager Dimitri Mendeleyev'in eseridir.
Mendeleyev periyodik tabloyu neden oluşturdu?
Dimitri Mendeleyev bu fikri ortaya attığında bir ders kitabı yazıyordu. Bu, elementleri aileler halinde düzenlemeye yardımcı olmak için bir araya getirdiği bir şemaydı, böylece her bir elementi ayrı ayrı yapmak için zaman harcamak zorunda kalmadı.
Neden periyodik tablo olarak adlandırıldı?
Elementlerin düzenlenme şekli nedeniyle periyodik tablo olarak adlandırılır. Satır ve sütunlar halinde olduklarını fark edeceksiniz. Yatay satırlara (soldan sağa doğru giden) 'periyotlar' ve dikey sütunlara (yukarıdan aşağıya doğru giden) 'gruplar' denir. 1869 yılında Dimitri Mendeleyev adında bir Rus bilim adamı bugün hala kullandığımız periyodik sistemi icat etti.
Kaynaklar:
- Strathern, Paul (2001). Mendeleyev's Dream: The Quest For the Elements. New York: St Martins Press. ISBN 978-0-241-14065-9.
- Mendeleev, Dmitrii Ivanovich (1901). Principles of Chemistry. New York: Collier.