Şogunlar ve samuraylar çağından çok önce, Japon halkı şu anda anavatanları olarak kabul edilen yere gelmeden önce, adalarda Japonya'nın Jōmon dönemi olarak bilinen bir miras bırakan insanlar yaşıyordu.
Jōmon Dönemi'nin büyük bir kısmı arkeologlar için gizemini korumaktadır. Bu dönemin insanları yazılı bir dile sahip değildi ve bilinenlerin çoğu spekülasyonlardan kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, bildiğimiz önemli miktarda şey de vardır. Jōmon dönemi Japonya tarihinin büyüleyici bir parçasıdır.
İlgili İçerik
Japonya'ya Gelen İlk İnsanlar
Yaklaşık 39.000 yıl önce, insanlar yerleşik hayata geçip ilk şehirleri kurmadan önce, avcı-toplayıcılar geçimlerini sağladıkları hayvan sürülerini takip ederek yaşıyorlardı. Son Buzul Çağı'nın bir sonucu olarak deniz seviyesinin düşmesi, Japonya'nın adalarının birbirlerine ve daha da önemlisi Asya anakarasına bağlanması anlamına geliyordu.
Japonya, Pasifik Ateş Çemberi üzerinde yer almaktadır. Volkanlarla dolu bir ülkedir ve günlük yaşamda taş aletler kullanan ilk avcı-toplayıcılar için kolay bir kaynak teşkil ederdi. Kanıtlar, bu ilk sakinlerin 35.000 yıl öncesine kadar obsidyen madenciliği yaptıklarını göstermektedir.
Sürüler Japonya'ya göç ettikçe, onları takip eden göçebe insanlar da göç etti. Buzul çağı sona erdiğinde, buzullar kuzeye çekildi, eridi ve deniz seviyeleri yükselmeye başladı. Son Buzul Çağı'nın sonunda, yaklaşık 10.000 yıl önce, Japonya bir dizi adadan oluşuyordu ve bu adalarda yaşayanların Asya anakarasıyla bağlantısı kesilmişti. Sürüler de benzer şekilde kesilmiş ve göç yollarından ayrılmıştı. Acı çektiler ve ölmeye başladılar. Adalardaki insanlar yaşam tarzlarını değiştirmek zorunda kaldılar ve daha küçük av hayvanlarını avlamaya başladılar, Japon flora ve faunası hakkında daha fazla bilgi sahibi oldular.
Buzulların çekilmesi aynı zamanda Japonya'yı ağaçların ve bitkilerin geliştiği yemyeşil bir vahşi doğaya dönüştürdü. Bu bitki örtüsü arasında kayın, cehri, meşe ve kestane gibi yemiş veren ağaçlar vardı ve bu ağaçlar Başlangıç ve İlk Jōmon dönemlerinin insanları için paha biçilmez bir besin kaynağı sağlıyordu.
Kyushu'nun güney kesiminin etrafındaki bölge arkeolojik araştırmalar açısından büyük önem taşımaktadır. Teoriler, Doğu Asya'daki insanların daha çok bitki temelli beslenmeye dayanan bir yaşam tarzına yöneldiğini öne sürmektedir ve Kagoshima yakınlarındaki keşifler bu teoriyi desteklemektedir. Bir zamanlar anakaraya bağlı bir adada yer alan Tanegashima kalıntıları Japonya'nın en eski sit alanlarından biridir. Buradaki arkeolojik keşifler, bu insanların diyetinin temelini oluşturmuş olabilecek kestane başta olmak üzere kuruyemişlerin hazırlanması ve pişirilmesine ilişkin kapsamlı uygulamaları sergilemektedir.
Bir takımada olarak sıcak iklim, kıyı sularına bol miktarda deniz canlısı da getirmiş ve pek çok insan faaliyeti bu deniz canlılarının toplanması ve tüketilmesi etrafında şekillenmeye başlamıştır. Büyük deniz kabuğu yığınları arkeolojik kayıtlarda bunun bir kanıtıdır.
Bu dönemdeki tarih öncesi yaşam, Japonya'nın belirgin mevsimsel değişikliklere sahip ikliminden etkilenmiştir. Sonbaharın sonlarında ve kış aylarında Jōmonlar yaban domuzu ve geyik avlıyordu. İlkbaharda yabani yeşillikler ve kabuklu deniz ürünleri toplarlardı. Yazın, daha sakin sular denize açılıp balık tutmalarına izin verirdi ve sonbaharda dikkatler bol miktarda bulunan fındık ve yabani meyveleri toplamaya yönelirdi.
İlk Jōmon dönemi, daha sıcak ve nemli bir hava döneminin sağladığı bol miktarda yiyecek ve kaynağın bir sonucu olarak nüfusun çoğaldığı yaklaşık MÖ 5000 yılına kadar sürmüştür.
Erken Jōmon Dönemi
Arkeologlar için kültürleri kronolojik pragmatiğe göre tarihlendirmek ve ayırmak için paha biçilmez bir kaynak olan çanak çömlek, bol miktarda üretilmeye başlandı. Çömlekçiliğin ortaya çıkışı muhtemelen 10.000 yıl önce Yeni Başlayan Jōmon döneminde başlamış olsa da, MÖ 5000 yılı kültürün değişmeye başladığı zamandır. Çömlekçilik yavaş yavaş daha karmaşık hale gelirken, toprak kapların yaratılması etrafında bir kültür oluşmuştur. Bu, Erken Jōmon döneminin başlangıcını ve İlk Jōmon döneminin sonunu işaret ediyordu.
Bu dönemde çanak çömlekler basitti ve kordonlu desenlerle süslüydü. Yüzyıllar geçtikçe çanak çömlek tasarım ve dekorasyonundaki karmaşıklık daha da gelişecektir.
Diğer alanlarda da kültür önemli ölçüde ilerlemiştir. Kültür avcı-toplayıcı bir toplumdan pastoralist bir topluma geçerken sınırlı tarım yapılıyordu. Lak bahçelerine bakılıyor ve küçük ölçekte tarım yapılıyordu. Bu ürünler arasında şişe kabağı, adzuki fasulyesi, soya fasulyesi, kenevir ve Perilla yer almaktadır. Ayrıca şeftali yetiştirildiğini gösteren kanıtlar da vardır.
Orta Jōmon Dönemi
MÖ 3520'den MÖ 2470'e kadar olan dönem Orta Jōmon dönemi olarak kabul edilir. Bu dönem, avcı-toplayıcı yaşam tarzının baskın hale gelmesinin sona erdiği ve yerleşik yaşam tarzının arttığı bir dönemdir. Bu durum iklim sıcaklığındaki artıştan etkilenmiş olabilir. Bu dönemde insanlar aynı zamanda havanın daha serin olduğu dağlara doğru genişlemiş gibi görünmektedir. Nüfus aynı zamanda verimli ovalarda, nehirlerin yakınlarında ve gıdanın bol olduğu kıyı bölgelerinde de kalmıştır.
Topluluklar daha da büyümüş ve tarımla geçimlerini sağlama ihtiyacına rağmen avcı-toplayıcı yaşam tarzının çeşitli kısımları devam etmiştir. Geyik, ayı, tavşan ve ördek avlandı ve balıkçılık devam etti. Daha önceki dönemlerde başlayan deniz kabuğu höyükleri önemli ölçüde büyüdü ve Jōmon toplumunun bu yan ürünlerine gömüler yapıldı. Erken Jōmon döneminde süsleme işlevi gören kil boncuklar, Orta Jōmon döneminde mezar eşyası haline gelmiştir.
Arkeologlar ayrıca, taştan oyulmuş çok sayıda kadın figürininin yanı sıra önemli miktarda fallik imgenin de gösterdiği gibi, ritüelistik uygulamalara dair artan kanıtlar keşfetmişlerdir.
Erken Jōmon dönemi biçimden ziyade işlev doğrultusunda nesneler yaratmaya odaklanırken, Orta Jōmon dönemi sanatsal eğilimli dekorasyonda önemli bir artış olmasıyla dikkat çekicidir – hatta nesnenin işlevine zarar verecek noktaya kadar. Bu durum en çok üretilen çanak çömleklerde belirgindir ve muhtemelen birçok nesne süs olsun diye yapılmıştır.
Çömlek süslemeleri hayvan formlarını da içeriyordu ve totemik bir saygı kültürü olduğu öne sürülmektedir ki bu kesinlikle olağandışı bir gelişme değildir. Boyunlarında delikler bulunan kil heykelcikler de yapılmıştır, muhtemelen bu sayede ruhani bir işlev görecekleri evlere asılabilirlerdi. Çömlek süslemelerinin kalitesi önemli ölçüde artarken, dikkat çeken şey kilin kalitesinin artmamış olmasıdır.
Orta Jōmon döneminde evler de daha karmaşık hale gelmiş ve alışılagelmiş çukur zeminli konutlar taş döşeli zeminler içermeye başlamıştır. Duvarlar ve çatılar artık binanın farklı bölümleri olarak ayrılmış ve inşaat daha karmaşık hale gelmiştir. Saz ve diğer kamışlar tercih edilen inşaat malzemelerini oluşturmuştur.
Geç Jōmon Dönemi
Geç Jōmon döneminin çarpıcı bir özelliği, yaygınlaşan karmaşık dogū figürinleridir. Bunlar son derece stilize edilmiş insan ve hayvan figürleridir ve desenlerle süslenmiştir. Orta Jōmon döneminde ortaya çıkmalarına rağmen, kullanımları Geç Jōmon dönemi boyunca devam etmiştir.
Dogū figürinlerinin tanrıları temsil ettiği ve sempatik büyü amacıyla kullanıldığı teorisi vardır. Bu teori, insanları etkileyen hastalıkları ve olumsuz şeyleri emmek için kullanıldıklarını öne sürmektedir. Bunun üzerine figürinler yok edilmiş ya da atılmıştır, zira antik çöp yığınlarında çok sayıda köpek figürü bulunmuştur. Birçok figürin de vücutlarının bazı kısımları kasıtlı olarak çıkarılmış halde bulunmuştur.
MÖ 300'lerde başlayan Yayoi dönemi, Asya anakarasından insanların kitlesel göçüyle aynı zamana denk gelmiş ve Dogū heykelciklerinin üretiminin ve kullanımının sona erdiğine işaret ederek inanç sistemlerinde bir değişiklik olduğunu göstermiştir.
Japonya'daki nüfus elbette tek tip değildi. Kuzey Honshu'nun Tohoku bölgesinin yanı sıra güney Hokkaido bölgesinin çömlekçiliği, daha da özenli çömlek üretme kültürleriyle dikkat çekiyordu. Bu kültürün aksine, Geç Jōmon döneminde Batı Japonya'nın birçok bölgesindeki çömlekçilik daha sade bir estetik sergilemiştir.
Geç Jōmon dönemi, yaygın boncuk işçiliği tarzıyla da dikkat çekmektedir. Magatama adı verilen kavisli, virgül şeklindeki boncuklar bu dönemde popülerdi.
Konut yapıları da Geç Jōmon döneminde evrim geçirmiş ve bu dönemin sonunda yuvarlak konutlardan kare veya dikdörtgen evlere dönüşmüşlerdir. Taş döşemeli çamur zeminler de evrim geçirmiş ve Geç Jōmon döneminde kilimler de kullanılmaya başlanmıştır. Önceki dönemlerdeki evler gibi bu evlerde de kapalı ateş çukurları bulunuyordu.
Geç Jōmon dönemi boyunca ve Yayoi dönemine (MÖ 300) kadar devam eden Jōmon döneminin özellikle yaygın bir özelliği, ritüel diş çıkarma uygulamasıydı. Bu döneme ait kafataslarının yaklaşık %80 ila %90'ında kasıtlı olarak çıkarılmış dişlerin bulunmadığı görülmektedir. Bu, ritüelistik ve bir geçiş töreninin parçası gibi görünmektedir.
MÖ 1500'lerden itibaren iklim soğumaya ve Japonya'nın nüfusu azalmaya başlamıştır. Kaynaklardaki azalmanın genel nüfus düşüşüne yol açtığı öne sürülmektedir. MÖ 300'de Geç Jōmon döneminin sona erdiği kabul edilirken, bazı tarihçiler ve arkeologlar bu tarihi MÖ 1000'e kadar geri götürmektedir.
Geç Jōmon döneminin sonu, Kore Yarımadası'ndan gelen ve yerel Jōmon halkıyla karışmaya başlayan insanların akınına uğradı. Bu olay Japon tarihinin Yayoi döneminin başlangıcına işaret eder.
Tarihi Miras
Jōmon dönemine ilişkin binlerce eser keşfedilmiş olsa da, bu dönem hala Japon tarihinin en gizemli kısmı olmaya devam etmektedir. Jōmon halkının hangi dili konuştuğu, kültürel adetleri ve dinin özellikleri gibi tamamen bilinmemektedir. Bilinenlerin çoğu büyük spekülasyonlara konu olmaktadır.
Bununla birlikte, miraslarının unsurları modern Japonya'da, belki de Jōmon döneminin sona ermesinden bu yana olduğundan daha fazla yaşamaktadır!
Genetik açıdan bakıldığında, Jōmon halkı Japonya'nın mevcut nüfusunun %98'ini oluşturan Yamato halkında yaşamaya devam etmektedir. Araştırmalar, modern Yamato halkının %30 baba Jōmon DNA'sı, %15 anne DNA'sı ve %10 otozomal (cinsiyete özgü olmayan) DNA taşıdığını göstermiştir.
Ancak bu alanda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Ainu halkının da Jōmon halkından önemli miktarda DNA taşıması kuvvetle muhtemeldir.
Jōmon kültürüne yönelik modern ilgi de son birkaç on yılda büyük bir ivme kazanmıştır. Jōmon desenleri ve tasarımları Japon modasının yanı sıra kırtasiye malzemeleri ve paketlenmiş gıdalar gibi Japon kültürünün diğer bölümlerinde de sıkça kullanılmaya başlanmıştır. Eski teknikler kullanılarak Jōmon çömleklerinin yeniden yaratılması için de çaba gösterilmiştir.
Jōmon heykelciklerindeki tasarımların popüler olmasıyla birlikte, bunların dövmeleri temsil ettiği spekülasyonu da, dövmelere büyük bir damga vurulan Japonya'da bile popüler hale geldi.
Jōmon dönemine yönelik eğitim ilgisi de artmış ve müzelerdeki Jōmon sergileri büyük kalabalıklar çekmiştir.
Jōmon halkı ve kültürü binlerce yıla yayılmış ve kim oldukları ve ne yaptıkları hakkında gizemli ipuçları bırakmıştır. Bu bilgiyi korumaya ve yaymaya yönelik modern çabaların büyük ölçüde başarılı olduğu kanıtlanmıştır ve Jōmon kültürü kesinlikle unutulma tehlikesiyle karşı karşıya değildir.
