Kertenkeleler sizi ürkütüyor mu? Ancak bazı türlerin gözleriyle neler yapabildiğini görene kadar okumaya devam edin. Bu canlılar genellikle boynuzlu kertenkele olarak adlandırılır ve yassı boynuzları, yuvarlak burunları ve şişkin, kurbağaya benzer fizikleri ile tanımlanabilir. Söz konusu kertenkele grubunu Phrynosoma cinsi kapsamaktadır. Bu cinse ait en az sekiz tür, gerektiğinde gözleri kanlı bir görünüm sergileyebilme özelliğine sahiptir. Ancak P. mcallii, P. modestum ve P. platyrrhines bu alışılmadık ve biraz da nahoş yeteneğe sahip değildir.
Olası bir tehlikenin ortaya çıkması, söz konusu canlının göz bölgesinden kan fışkırtılmasına neden olabilir. Peki, bu tuhaf canlının göz boşluklarından kan fışkırtma eylemiyle korunduğu mekanizma nedir?
Neden Kanlı Savunma Yapıyorlar?
Kendini korumak için farklı hayvan türleri tarafından çeşitli savunma mekanizmaları kullanılır ve boynuzlu kertenkeleler de istisna değildir. Kendilerini yakalamak isteyenlerin vücuduna boynuzlarını batırarak kurtulabilirler, ancak bu daha büyük yırtıcılar için her zaman etkili olmayabilir.
Ayrıca yakalanmamak için kamufle oldukları ya da vücutlarını yassılaştırdıkları da görülmüştür.
Son bir savunma mekanizması olarak bu canlı, potansiyel avcıları etkili bir şekilde caydırmak ve kendi yaşamını sürdürmek için göz boşluklarından kan çıkarma stratejisini kullanır.
Oto-hemoraji, bir hayvanın vücudundaki kanın istemli olarak dışarı atılmasını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Boynuzlu kertenkelelerde oto-hemoraji eylemi, kendini savunmak için birincil mekanizma olarak hizmet eder.
Söz konusu kertenkelelerin çeşitli avcılara ve potansiyel tehlikelere karşı davranışsal tepkilerini incelemek için çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bu tür, hem şahinler hem de yılanlar tarafından sık sık tehdit edilmektedir. Bazı Phrynosoma türlerinin, Canidae familyasına ait köpekgillerle temas ettiklerinde kan püskürttükleri gözlemlenmiştir. Ancak bazı türler böyle bir tepki göstermemiş, hem köpekgillerle hem de insanlarla karşılaştıklarında kan fışkırtamamıştır.
Kendi kendine kan fışkırtma konusunda uzman olan üç boynuzlu kurbağa türü olan P. cornutum, P. coronatum ve P. solare'den bahsetmeye değer.
Kan Nereden Geliyor?
Oküler sinüsler kertenkelenin göz çukurlarındaki kan damarlarıyla doğrudan ilişkilidir. Muhtemel bir tehditle yüz yüze gelindiğinde, baş bölgesindeki dolaşım sistemi derhal harekete geçer. Başa giden kan akışı büyük ölçüde sınırlanır, bu da kanın oküler sinüslere yönelmesine ve burada basınç oluşmasına neden olur. Bu da basınçlı sinüslere komşu olan oküler kasların kasılmasını sağlar. Kaslar kasıldığında, bu sinüsler açılır ve göz kanallarında biriken kan dışarı fışkırır ve 1.5 metreye kadar uzağa gönderebilir.
Bu kertenkeleler saldırgan yırtıcıyı korkutmayı başarana kadar defalarca kan fışkırtabilir.
Kanın İçinde Ne Var?
Sadece kan püskürtmek yeterli olmayabilir. Eylemin etkinliğinin tam olması için kanın saldırgan için tatsız bir niteliğe de sahip olması gerekir. Çalışmalar, kan dolaşımında potansiyel avcıları caydırma işlevi gören ek bileşiklerin varlığını ortaya koymuştur. Kimyasal caydırıcıların kertenkelenin kan dolaşımına endojen olması mümkündür. Bazı organizmalar tarafından yayılan kimyasallar hoş olmayan bir kokuya sahip olabilir veya potansiyel olarak avcılarının besleme davranışına zarar verebilir. Bilim insanları bu kimyasalların ne olabileceğinden tam olarak emin değil.
Akla yatkın bir varsayım, yukarıda bahsedilen kimyasal bileşiğin karıncaların zehrinden köken aldığıdır. Boynuzlu kertenkeleler zehirli karıncaları yemeyi tercih ederler. Kertenkeleler, vücut salgılarının karınca zehrine karşı belirgin nötralize edici özellikleri nedeniyle karıncaları herhangi bir olumsuz etki olmaksızın tüketebilmektedir.
Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, boynuzlu kertenkelelerin her zaman kanlı gözlerle görülmediğini belirtmek ilginçtir; peki gözleri nasıl eski haline dönüyor?
Ortaya Çıkan Kanlı Pisliği Nasıl Temizliyorlar?
Söz konusu sürüngenler benzersiz bir anatomik özellik, yani göz bölgesini saran yarı saydam bir zardan oluşan üçüncül bir göz kapağı sergiler. Tüm kertenkelelerde bulunan zarımsı göz kapağı, nictitating membran olarak adlandırılır. Gözün travmatik bir şekilde parçalanmasının ardından nictitating membran, göz yüzeyinin tamamını kat ederek kanı etkili bir şekilde ortadan kaldırır ve granüler kalıntıyı gözün arka köşesine doğru iter. Fazla kan etkin bir şekilde ortadan kaldırılır veya daha sonra imha edilir.
Son Söz
Evrimsel çalışmalar, kan fışkırtma özelliğinin kertenkeleler köpek türlerinin av baskısıyla karşılaşmaya başladığında edinildiğini ve yaygınlaştığını göstermektedir. Şu anda bu özelliğe sahip olmayan boynuzlu kertenkele türleri, evrim sürecinde bu yeteneklerini kaybetmiş olabilir. Ancak bu kaybın nedenleri gizemini korumaktadır.
Kendini savunma aracı olarak otomatik kan akıtma eylemi sadece boynuzlu kertenkelelere özgü değildir. Kral yılanlar ve bazı uzun burunlu yılanlar gibi bazı yılan türlerinin sadece göz bölgelerinden değil, aynı zamanda genital, bağırsak ve idrar yolları için ortak bir açıklık görevi gören burun deliklerinden veya kloakal açıklıklarından da kan çıkardıkları gözlemlenmiştir.
Kaynaklar:
