Kafadanbacaklılar sınıfını tamamlayan dördüncü hayvan büyük olasılıkla size yabancıdır. Notilus dinozorlardan önce bile buralardaydı. Hatta paleontologlara göre notilus dinozorlar dünyada yaşamadan 265 milyon yıl önce ortaya çıktı. Notilus diğer kafadanbacaklılardan çok farklı görünür (kabuğundan dolayı) ve bu görece yavaş ve çok parlak olmayan kafadanbacaklının nasıl milyonlarca yıl hayatta kaldığı şaşırtıcıdır.
Notilusun Tanımı
Notilus omurgasız bir hayvan ve omurgasız hayvanların yumuşakça şubesine ait. Tüm deniz hayvanlarının neredeyse dörtte biri (%23) yumuşakçadır. Kendisi ayrıca kafadanbacaklıdır. Tıpkı birer yumuşakça olan ahtapot, kalamar ve mürekkep balığı gibi. Notilus veya nautilus sözcüğü Yunanca ναυτίλος nautílos'tan geliyor ve denizci demektir. Antik çağda bu sözcük Aristoteles'e göre deniz yüzeyinde "yelken açmak" için kollarını kullanan Argonaut Ahtapotu'nu tanımlamak için kullanılırdı. Argonaut Ahtapotu kağıt notilus olarak da biliniyor ancak ikisi tamamen farklı deniz canlıları.
Notilus Nerede Bulunuyor?
Dünyanın her yerinde bulunabilen diğer kafadanbacaklıların aksine notilus Pasifik Okyanusu, Filipinler, Endonezya ve Avustralya'nın tropikal denizlerinde yaşıyor. Notilus pelajik bir türdür yani hem gündüz hem de gece aktiftir ve derin denizde yaşar. Tek bir günde 6 km'ye dek hareket edebildikleri biliniyor. Mercan resiflerinin yanında yaşıyor ve su sıcaklığının 25°C'nin altına indiği çok sığ sulara gidemez. Ayrıca kabuğu patlayacağından 800 metreden derine inmez. Gündüzleri 180-600 metrede yüzerek yırtıcılardan gizlenir ve gece beslenmek için 90 metreye çıkar.
Notilus ne yazık ki soyu tükenmekte olan bir tür. Logaritmik sarmal biçimine sahip güzel kabuğu uzun zamandan beri güzel takı ve süs eşyaları üretmek için kullanılıyor. Notilus kabuğunun uluslararası ticareti günümüzde yasa dışı ancak birçok duyarsız tüccar bu kuralı çiğneyerek hayvanı yok ediyor.
Notilus Nasıl Hareket Ediyor?
Notilus, dönüşümlü olarak kabuğun içindeki manto boşluğuna su çekerek ve dokunaçların altındaki kaslı, esnek sifondan dışarı bırakarak "jet tahriki" denilen yolla hareket ediyor. Tahterevalli hareketine benzetilebilir. Suyun sifondan çıkış yönü hayvanın ileri, geri ve yana hareket etmesini sağlar.
Yaşayan Fosil Olarak Notilus
Notilus için genellikle yaşayan fosil denir ancak son çalışmalar bu tanımın çok doğru olmadığını kanıtlıyor. Notilus, balıkların ve deniz hayvanlarının yükselişinden çok önceki Geç Kambriyen'de denizlerin efendisiydi. Yaklaşık 200 milyon yıl önce popülasyonu oldukça fazlaydı ve o zamanlar yaklaşık 10.000 farklı türü olduğu hesaplanıyor. Notilus için yaşayan fosil denmesinin nedeni kabuğunun 500 milyon yıllık atasının kabuk örneklerine çok benzemesidir. Notilusun genetiğine dair yapılan bir araştırma, bu türün çok hızlı bir şekilde evrimleşebildiğini ve hatta yeni türler üretebildiğini gösteriyor.
Notilus: En Garip Kafadanbacaklı
Boyutu birkaç milimetreden birkaç metreye dek değişebilen (örneğin, kalamar) diğer kafadanbacaklıların aksine notilusun boyutu çok çeşitli değil. En küçük tür (N. p. suluensis) yaklaşık 11,5 cm kabuk çapına sahipken, İmparator Notilus 25,4 cm kabuk çapı sunuyor.
Ahtapotun 8 ayağı (6'sı aslında kol) ve kalamar ile mürekkepbalığının 10 ayağı (aslında 8 kol ve 2 dokunaç) varken notilus 90'a kadar dokunaca sahip. Diğer kafadanbacaklıların aksine notilus kabuğa sahip. Kabuğu odalardan oluşuyor ve notilus en dıştaki açık odada yaşıyor.
Hayvanın başı, gözleri, sifonu ve 60-90 dokunacı (türe göre) bu açıklıktan çıkar. Yukarıdan bakıldığında kabuk koyu kahverengi çizgiliyken alttan tamamen beyazdır. Bu güneş ışığını kullanma oyununu birçok deniz hayvanı kamuflaj olarak benimsiyor.
Diğer kafadanbacaklıların aksine ömrü boyunca üreyebilir ve bu yüzden 20 yıla dek yaşar.
Notilusun Kabuğu
Notilusun kabuğu kalsiyum karbonattan oluşuyor. Tuzlu su çözeltisi ile karışmış argon-azot gazı ile dolu odaları var. Notilusun sifonları (kabuktaki açıklıklar) odanın gaz içeriğini değiştirmesine ve bu sayede kabuğun kaldırma gücünü kontrol etmesine yarıyor. Başka bir deyişle, odalarını suyla doldurup boşaltarak suda batıp yükselir. Tehdit altında hissettiğinde kabuğuna çekilir ve açıklıkları kapüşon denilen sert bir kapakla kapatır.
Notilusun yavruyken kabuğu 4 odalıdır ve yetişkinlikte 30 odaya çıkar. Ölçümler kabuğun sarmalının 1,08 değerinde sabit büyüme hızına sahip olduğunu gösteriyor. Bu sayı Fibonacci dizisinde her 24 sayıda bir görülen değerdir. Bu yüzden Notilusun kabuğu doğada var olan en iyi logaritmik spirallerden biri. Notilusun kabuğunun bu güzelliği soyunun tehlikede olmasının ana nedeni.
Notilusun Bazı Anatomik Özellikleri
- Gaga ve radula: Notilus diğer kafadanbacaklılar gibi avının etini parçalamasını sağlayan papağan benzeri gagaya sahip. Ayrıca dil benzeri radula organında dokuz dişi bulunuyor.
- Gözler: Notilusun gözlerinde katı bir mercek yok ve bu nedenle diğer kafadanbacaklılardan çok daha zayıf bir görüşe sahip.
- Huni: Notilusun hunisi veya sifonu kabuğun alt tarafında bulunuyor. Kaldırma kuvvetinin yanı sıra jet tahriki sağlıyor.
- Sinir sistemi: Yüksek öğrenme yeteneğine sahip diğer kafadanbacaklılara kıyasla notilusun sinir sistemi daha basit. Yine de diğerleri gibi kısa ve uzun süreli belleği var.
Notilus Nasıl Beslendi ve Kim Tarafından Avlandı?
Daha hızlı olan ve kendisini daha etkili kamufle edebilen diğer kafadanbacaklılara kıyasla notilus daha kolay bir hedef. Tek korunma yolu kabuğu. Huysuz nautilus ahtapotun kendisini yakalanmasını önlemek için kabuğunu yoğun proteinli sümüksü bir maddeyle kaplar. Diğer nautilus veya notilus avcıları arasında köpekbalığı, tetik balığı ve deniz kaplumbağası var.
Notilus esas olarak bir çöpçü. Ölü balık kalıntısı veya ıstakoz ve yengeç derisi ile besleniyor. Notilus aynı zamanda fırsatçı bir avcı. Karides, yengeç, balık ve hatta bazen diğer notilusları avlar. İyi görme eksikliği nedeniyle kurbanlarını muhtemelen kokuyla izliyor.
Diğer kafadanbacaklılardan yavaş olması daha az enerji tükettiği anlamına geliyor. Bu nedenle ayda bir öğünle hayatta kalabilir.
Notilus Türleri ve Özel Yönleri
Notilus canlı türlerini sınıflandırmak ahtapot veya kalamar kadar kabus değil. Bilindiği kadarıyla sadece 6 türü var:
- Huysuz nautilus (Allonautilus scrobiculatus)
- Odacıklı Nautilus (Nautilus pompilius)
- Göbek Nautilus (Autilus macromphalus)
- Palau nautilus (Nautilus belauensis)
- Beyaz yamalı Nautilus (Nautilus stenomphalus)
- Allonautilus perforatus (ki 6 tanesi arasında en az bilineni ve üzerinde çalışılanı ve bu nedenle ortak adı yok.)
Bazı genetik araştırmacılar yalnızca ilk üçünü ayrı tür ve geri kalanını alt tür olarak sıralıyor. Odacıklı Nautilus (Nautilus pompilius) en yaygın bulunan tür ve bu yüzden adı bazen tüm nautiluslara atıfta bulunmak için kullanılır.
Kaynakça ve ek bilgiler:
