İnsanlık binlerce yıldır birçok uygarlığın, kabilelerin ve toplulukların varlığından haberdardır. Bunlar sonunda bugün gördüğümüz devasa kentlere dönüştü. Dünyanın son yüzyılda her küçük kabileyi haritaya yerleştirmek için muazzam bir iş çıkarmış olmasına rağmen, içinde yaşayan insanların bulunduğu bir ulus yine de yokmuş gibi kabul ediliyor.
Harika bir uygarlıkta yaşıyor olsak bile, dünyanın geri kalanıyla her zaman birlikte hareket edemiyoruz ve bu da bizden farklı olan ya da "kendi kavgasını veren" insanların ihtiyaçlarını görmezden gelmemize neden olabiliyor. Bağımsızlığından 25 yıl sonra bugün bile Transdinyester hiçbir egemen devlet tarafından tanınmıyor.
Bu ülkeyi hiç duymamış olmanız mümkün, zira sınırları dışında çok az insan bu ülke hakkında bir şey biliyor ya da bunu duyurmaya yeterince önem veriyor. Transdinyester, resmi adıyla Prindestrovskaia Moldavskaia Cumhuriyeti, Moldova ve Ukrayna arasında sıkışmış bir kara parçasıdır.
Transdinyester'in Tarihi
Bugünkü Transdinyester, Sovyetler Birliği dönemi boyunca Moldova'nın bir parçası olarak görülen bir başka komünist ileri karakoldu. Ancak Moldova'nın mülkiyeti bu süre zarfında Macaristan, Romanya, Almanya ve Sovyetler Birliği de dahil olmak üzere diğer ülkeler arasında el değiştirdi.
Doğu Avrupa'da komünizm ve Sovyetler Birliği 1989 yılında dağılmaya başladığında, Ukrayna lidersiz kaldı ve Moldova ile toprak mülkiyeti konusunda siyasi bir savaşa girdi. Bu topraklar üzerinde yaşayan insanlar Moldova ya da Ukrayna yerine kendi uluslarının bir parçası olmayı tercih ettiler. Bu nedenle 1990 yılında Transdinyester'i kurdular.
İlk olarak, Ukrayna ya da Moldova'ya katılmaya zorlanmamalarını sağlamak için güçlü bir askeri güç oluşturuldu. İlk yıllarda üniter bir yarı-başkanlık hükümet yapısı kuruldu ve Moldova ve Ukrayna ile anlaşmalar müzakere edildi. Anlaşmanın bir parçası olarak Ukrayna, Transdinyester'den ithal ettiği ürünlerin evrak işlerini Moldova gümrük ofisleri aracılığıyla hallediyor, Transdinyester ise tam tersini yapıyordu.
Ukrayna, Transdinyester'in bir Rus askeri karakolu olduğuna inandığı için ülkenin kuruluşundan sonraki ilk beş yıl boyunca elinden gelen her şekilde engellemeye çalıştı. Bu, Transdinyester hakkındaki gerçeği öğrenene kadar devam etti. Şaşırtıcı bir şekilde, Transdinyester'deki siyasi liderlerin çoğunluğunu ne Moldova ne de Ukrayna vatandaşları oluşturuyor.
Transdinyester'de demokrasi, kapitalizm ya da komünizm uygulanmıyor. Son beş yıldaki ekonomik gelişmeye dayanarak, üçünün bir kombinasyonu siyasi sistemlerinin nasıl işlediğini en iyi şekilde açıklıyor. Amerikan siyasetinde nispeten sık rastlanan ve sadece bir meclisten oluşan tek kamaralı yasama organı hükümetin yönetim şeklidir.
Bu ülkeyi ziyaret edenler, geçmişte Sovyetler Birliği'nde olduğu gibi, devriye gezen çok sayıda asker olduğunu belirtiyor. Şu anda sadece Moldova, Romanya, Belarus ve Ukrayna bu ülkeyi bir ulus olarak tanımaktadır; dünyanın geri kalanı aynı fikirde değildir. Rusya çoğunlukla müdahil olmamıştır; ne katılmakta ne de katılmamaktadır ya da başka bir deyişle, müdahil olmakla ilgilenmemekte ya da müdahil olmak istememektedir.
Transdinyester'in Sosyal ve Siyasi Sonuçları
Transdinyester, halkının, yaşam tarzının ve bulunduğu yerin bir zamanlar Sovyetler Birliği'ne çok benzemesi nedeniyle kimi tarihçiler açısından modern Sovyetler Birliği olarak da nitelendirilmektedir. Son zamanlarda Doğu Avrupa'dan pek çok kişi, özellikle de Sovyetler Birliği'ne nostaljik bir gezi yapmak isteyen Rusya'dan gelenler Transnistria'yı ziyaret etmeye başladı. Birçok kamu hizmeti, restoran, okul ve diğer tesisler 30 yıl önce Sovyetler Birliği zamanında nasılsa aynen bırakılmıştır.
Sovyet döneminde yaşamış yaşlıların ve yetişkinlerin çoğunluğu komünist yaşam tarzından keyif aldıklarını ve mutlu bir hayatları olduğunu belirtse de genç nesil bu konuda farklı bir bakış açısına sahip.
Halkın kullandığı malların çoğunu kendisi ürettiği ve geri kalanını Moldova ya da Ukrayna'dan ithal ettiği için ülke bugün bile daha sosyalist bir felsefe izliyor. Dünya onları bir ulus olarak tanımadığı için, buradaki insanlar biraz daha özerk olmayı çok istiyorlar. Bazıları Rusya'nın bunu sadece medyada iyi görünmek için yaptığını iddia etse de Ukrayna, Transdinyester ve Rusya arasında yapılan anlaşmanın Rusya'nın Transdinyester topraklarına asker yerleştirmesine izin vermesi ve bunun da Transdinyester'i bir sonraki Kırım'a dönüştürebilecek olması nedeniyle endişeli.
Burada ciddi bir mesele var ve sanırım bu yazıyı okuduktan sonra, diğer Doğu Avrupa siyasi ve sosyal sonuçlarını bir kenara bırakırsak, siz de bunu anlayacaksınız. Mesele şu ki, Transdinyester 30 yıldan daha eski olmasına rağmen, dünyadaki ulusların çoğunluğu hala onu egemen bir ulus olarak tanımayı reddediyor. Hatta dünya haritasına eklemekle bile ilgilenmiyorlar.
Dünya, komünist eğilimli "olabilecek" bir ulusla etkileşime girmek istemiyor olabilir mi? Şu anki ulus ile 1980'lerdeki Doğu Avrupa görüntüleri arasında hiçbir fark yok. Transdinyester'in başkenti Tiraspol'deki hükümet binası, önündeki en büyük Lenin anıtıyla komünist görünümünü koruyor.
Küçük, yoksul bir ülke ama yine de bu onu önemsiz kılmıyor. Uluslararası hukuka bakarsak, bir ülke olarak kabul edilmemesi için hiçbir gerekçe olmadığını görebiliriz. Bir ulusun ülke olarak tanınabilmesi için, 26 Aralık 1933'te Montevideo, Uruguay'da imzalanan ve Devletlerin Hakları ve Görevlerine İlişkin Montevideo Sözleşmesi (veya Montevideo Konvansiyonu) olarak bilinen anlaşmada belirtildiği üzere dört şartı yerine getirmesi gerekmektedir:
- Kalıcı bir nüfus
- Tanımlanmış bir bölge
- Bir hükümet
- Diğer ülkelerle ilişki kurabilme yeteneği
Bazıları Transdinyester'in son kritere uymadığını iddia edebilir, ancak bu doğru değildir çünkü diğer uluslarla diplomatik temaslarda bulunma imkanından mahrumdur; Özellikle de "Monopoly oyunundaki paraya" benzetilen para birimi söz konusu olduğunda, birçok ülke bu ülkeyi bir şaka olarak görmektedir.
Transdinyester rublesi madeni paraları plastikten yapılmış olmasına rağmen, bunların sağlam bir amacı var. Plastik madeni paralar, ödeme yapmak için çoğunlukla nakit kullanan tüm nüfusun işini kolaylaştırıyor. Görme engelli bireylerin avuçlarındaki madeni paranın değerini belirleyebilmeleri için madeni paraların çeşitli şekillerde tasarlanmış olması da madeni paraların ilgi çekici bir başka yönü. Bu nedenle, bu ülkeyle dalga geçmek yerine, para sisteminin diğer Batılı ülkelerle karşılaştırıldığında ne kadar yenilikçi olduğunu düşünebilirsiniz.
Moldova zaten yeterince küçük bir ülke olduğuna göre Transdinyester'i neden bir ulus olarak görmeliyiz? Bu en çok duyulan argüman ve tek bir cevabı var. Dünya, II. Dünya Savaşı'ndan kalma eski bir deniz savunma karakolu üzerinde yer alan ve dünyanın en küçük ülkesi olduğu düşünülen Sealand'ı tanımıştır.
Yaklaşık 6 kişilik bir nüfusa sahip, gerçek bir hükümeti ve kalıcı bir toprağı olmayan bir ülke dünya tarafından gerçek bir ülke olarak kabul edilirken, dünyanın neredeyse 500.000 nüfuslu Transdinyester'i bir ülke olarak kabul etmemesi oldukça çirkin, ancak günümüz toplumu için şaşırtıcı bir şey değil.