Yiyecekler neden ve nasıl bozulur? Hızlıca bir şeyler atıştırmak için buzdolabını açtınız ve bu koku da ne? Hafta başından kalan en sevdiğiniz yemeğinizi plastik kapta gördünüz ama kabı açtığınızda iştahınızı kesen bir koku anında burnunuza hücum etti. Yiyeceklerin çürümesi veya bozulması tüm gıdaların yaşam döngüsünün doğal bir parçasıdır. Peki bu neden ve nasıl olur?
Yiyecekler Neden Çürüyor?
Elementlere maruz kalan tüm yiyecekler çürür. Sebze, meyve veya et biçimindeki bir gıda bir kez hasat edildiğinde ona hayat veren kaynaktan koparılır. Başka bir deyişle, bir elmanın hücreleri topladığınız andan itibaren olmasa da zamanla ölmeye başlar.
Meyve ve sebze gibi bazı yiyecekler kendisini günlerce hatta haftalarca yenilebilir durumda tutan kalın hücre duvarlarına sahiptir. Ancak bu hücre duvarları zamanla yıkılmaya başlar (çünkü her canlı ölür). Yıkılma başladığında hücrelerde doğal olarak bulunan ve yiyeceğin olgunlaşmasını sağlayan enzimler dışarı sızar. Bu proteinler sağlıklı olanlar dahil komşu hücreleri yok etmeye başlar ve bu süreç gıdadaki yağın, vitaminin, tadın ve rengin bozulmasıyla sonuçlanır.
Gıdaların bağışıklık sistemi olmadığından bakteri ve mantarlar da yiyeceği yemeye ve çoğalmaya başlar. Bir yandan yerken yiyeceğin dokusunu ve tadını değiştiren atık ürünler bırakırlar. Bu süreçte meyve ve sebzenin daha az katı hale geldiğini hissedersiniz. Ayrıca rengini değiştirmeye, kötü kokmaya ve kötü tat vermeye başlar.
Gıdanın bozulmasını sağlayan tamamen kimyasal çürüme mekanizmaları da vardır. Tıpkı yiyeceğin ekşi tat vermesini sağlayan yağ oksidasyonu gibi.
Peki gıdadaki bu değişikliği ne başlatıyor? Birincil suçlular arasında hava, nem, ışık, sıcaklık ve mikrobiyal büyüme var. Bu suçlulardan iki veya daha fazlası bir araya geldiğinde bozulma sürecini hızlandırır.
Oksijen ve Su Etkisi
Yiyecek havaya maruz kaldığında mikroorganizmalar o yiyeceğin üzerine inebilir ve tüketmek üzere parçalamaya başlayabilir. Oksijenin varlığı, küf ve maya gibi mikroorganizmaların büyümesini arttırıyor.
Havayla temas eden gıdada oksidasyon olur. Çünkü oksijen gıdadaki yağa saldırır. Yağ oksitlenince ağır şekilde kokar. Çünkü süreç kısa zincirli küçük karbon bileşikler meydana getirir. Askorbik asit veya sitrik asit kullanmak oksidasyona karşı koruyor.
Her yiyecek belirli oranda sudan oluşur. Mikroorganizmalar enerji ve büyüme için gıdayı çözmeye ihtiyaç duyar. Bu kimyasal reaksiyon işlemi için gıdadaki suyu kullanırlar. Yiyeceğin etrafında nem varsa küf ve diğer mikroorganizmaların gıdanın dışında büyümesini sağlayabilir.
Işık ve Sıcaklık Etkisi
Bir gıda ışığa maruz kaldığında dış katmanı fotodegradasyon denilen süreçle bozulmaya başlar. Fotodegradasyon hem renk bozulmasına hem de lezzet, vitamin ve protein kaybına neden olabiliyor. Işık gıdalara rengini veren klorofile hasar verir.
Sıcaklık da gıda çürümesinde rol oynar. Sıcaklık arttıkça bozulmaya neden olan kimyasal reaksiyon hızlanır. Sıcaklığın sadece 10 derece artması çürümeyi 2 kat artırabilir. Yiyecekleri buzdolabına veya dondurucuya koymak çürüme sürecini bu nedenle yavaşlatıyor.
Yine de gıdaların bozulması o kadar da kötü değildir. Yiyecek ve tohumlardaki besinleri serbest bırakarak çevredeki canlı organizmalar tarafından tekrar kullanılmasını sağlayan doğal bir süreçtir. Bu süreç en sevdiğiniz yiyeceklerin tekrar oluşmasını sağlayan döngünün bir parçasıdır. Kimse bozuk süt içmek istemez ancak sütün ekşimesi peynir yapımının önemli bir adımı!
Gıdalar Nasıl Bozulmaktan Korunuyor?
Bugün çoğu insan kendi yiyeceğini kendi yetiştirmediği için yiyeceklerin satın alındıktan sonra yeninceye dek uzun süre dayanması gerek. Bilim adamları hava, kimyasal reaksiyon ve mikroorganizma gibi bozulmanın ana nedenleriyle savaşmak için yıllar içinde birçok yöntem geliştirdi.
Yiyeceklerin ambalajlarla gelmesinin nedeni sadece görünüm için değil, gıdayı havadan ve ışıktan korumak içindir. Yine gıdaları soğut tutmak veya dondurmak kimyasal reaksiyonu yavaşlatmak içindir. Son olarak mikroorganizmayla savaşmak için gıdaya koruyucu kimyasal eklenir. Bu kimyasallar, mikroorganizmanın yiyeceği enerji için parçaladığı kimyasal reaksiyonu engellemeye yarıyor.
Yiyeceklerin Bozulması ile İlgili Sık Sorulanlar
Yiyeceklerin bozulmasına ne sebep olur?
Bakteri ve mantar gibi mikroorganizmalar gıdayı çürüme süreciyle parçaladığında gıda bozulur. Bozulmaya katkıda bulunabilecek diğer faktörler arasında nem, oksijen ve sıcaklık yer alır.
Yiyeceklerin bozulduğunu gösteren yaygın işaretler nelerdir?
Gıdanın bozulduğunu gösteren bazı yaygın işaretler arasında ekşi veya ekşimiş bir koku, küflenme veya renk değişikliği, sümüksü veya lapa gibi bir doku ve ekşi veya bozuk bir tat sayılabilir.
Yiyecekleri korumak ve bozulmasını önlemek için hangi yöntemler kullanılır?
Gıdaları muhafaza etme yöntemleri arasında soğutma, dondurma, konserve, salamura, kurutma ve tütsüleme yer alır. Yiyecekleri hava geçirmez kaplarda tutmak veya sıkıca sarmak gibi uygun depolama da bozulmayı önlemeye yardımcı olabilir.
Gıdaların bozulması insan sağlığı için nasıl zararlı olabilir?
Gıda bozulması, salmonella, E. coli ve botulizm gibi gıda kaynaklı hastalıklara neden olabilecek zararlı mikroorganizmaların üremesine yol açabilir. Gıda kaynaklı hastalık belirtileri arasında mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve ateş yer alabilir.
Bozulmuş gıdalar yemek için güvenli hale getirilebilir mi?
Bazı durumlarda bozulmuş gıdaları pişirmek veya yeniden ısıtmak zararlı mikroorganizmaları öldürebilir ve gıdayı yemek için güvenli hale getirebilir. Ancak, gıda kaynaklı hastalık riskinden kaçınmak için genellikle bozulma belirtileri gösteren veya uzun süre güvenli olmayan sıcaklıklarda tutulan gıdaların atılması tavsiye edilir.