Önce İskandinav halklarını öğrenelim. İskandinavyalı terimi, genel olarak, Viking-Çağı denen dönemde İskandinavya'da yaşayan Hristiyanlık öncesi kuzeyli Cermen halkları için kullanılır. Eski İskandinav dili, giderek İzlandaca, Danca, Norveççe ve İsveççeyi kapsayan Kuzey Cermen dillerine dönüşmüştür. İskandinavya'daki Tunç Çağı kaya oymaları İskandinav halkının kökeninin Tunç Çağı'na uzandığına işaret eder.
Vikingler Kimlerdir?
Viking (Vikingr) denizaşırı sefere çıkan denizci savaşçıları ifade eden Eski İskandinav diline ait bir terimdir. Bu kelime, genel olarak, 8. yüzyıldan 11. yüzyılın ortalarına kadar uzanan dönemde kendi topraklarının dışındaki yerleri istila eden ve/veya keşfeden, oralarla ticaret yapan İskandinavlar için kullanılır. Vikingler Britanya Adaları'nın büyük bir kısmını fethetmiş, fetihlerini İspanya'nın ve Güney Fransa'nın bazı bölgelerine kadar uzatmış ve hatta Kiev'e, Konstantinopolis'e, Bağdat'a ve muhtemelen Kristof Kolomb'dan önce Kuzey Amerika'ya kadar gitmişlerdir.
Snorri ve Edda'lar
İskandinav Mit Yaratıcılar Kimlerdi?
İlk İskandinav mit yaratıcılarının kim olduklarını bilmiyoruz. Danimarkalı tarihçi Saxo Grammaticus'un (1150-1220) İskandinav mitleri dahil, tüm Cermen mitlerinin esas redaktörü olduğunu biliyoruz. 13. yüzyıla ait Volsung Saga'nın yaratıcıları, İskandinav mitolojisinin kahramanlıkla ilgili materyallerinin çoğunu bize sunmuşlardır. Fakat İskandinav mitolojisinin en önemli redaktörü, kuşkusuz Snorri Sturluson'du.
İskandinav Mitolojisi Ne Anlama Geliyor?
İskandinav mitolojisi, ortak dilin Eski İskandinav dili oldugu Hristiyanlık öncesi döneme ait mitoloji için kullanılan terimdir. Şimdi bildiğimiz şekliyle bu mitolojinin başlıca kaynakları, İzlanda'daki 13. yüzyıla ait Eski İskandinav el yazmalarıdır. Kökeninin daha önceye dayandığı bellidir fakat bunlar bilinmemektedir çünkü Eski İskandinav dili konuşan halk da, Keltler gibi, mitlerini yazmak yerine nesilden nesile sözlü olarak aktarmışlardır.
13. yüzyıl metinleri, yazarlarının eski "paganlar" degil Hristiyanlar olması nedeniyle "bozulmuştur". İskandinavya'da Hristiyanlığın egemen olması yavaş gerçekleşmiş, bu yüzden mitoloji yazarları yazıya geçirdikleri anlatılara zaman açısından görece yakın kalmışlardır. İzlanda Meclisi, eski dinin yerine Hristiyanlığa geçmeyi ancak 1000 yılında oylamıştır. 11. yüzyıl Alman tarihçisi Bremenli Adam, 1070 yılında Uppsala'daki Tapınak'ta İskandinav tanrısı Odin'e kurbanlar sunulduğunu bildirmiştir
Snorri Sturluson Kimdi?
Snorri Sturluson (1179-1241) İzlandalı bir lider, toprak sahibi, tarihçi, politikacı ve şairdi. İzlanda gelenekleri ve töresel bilimiyle yoğrulmuş bir ailede yetişen şair, skaldik şiir (skald'lar kuzeyin halk ozanlarıydılar) olarak bilinen antik şiirde ve İskandinav mitlerinde uzman olmuştu. Bu uzmanlığı, daha eski bir eser olan Manzum (Poetic) Edda'ya dayanan ustalık eseri Mensur Edda'da tamamen ortaya çıkar. Snorri'nin amacı, skaldik şiirin şiirsel yöntemlerini ve mitlerini anımsamaya teşvik etmek.
Manzum (Poetic) Edda Nedir?
Kralın Kitabı (Codex Regius) olarak bilinen bir on üçüncü yüzyıl el yazması 1643'te İzlanda'daki bir çiftlik evinde yeniden keşfedildi. Bilim insanları, bu el yazmasındaki şiirlerin Viking döneminin öykülerine dayandığını düşünmektedirler. Keşfedilen diğer materyallerle birlikte Kralın Kitabı simdi Manzum Edda veya Eski Edda bazen de, Saemund Sigfusson'un bir derlemesine bağlandığı için (bu görüş artık gözden düşmüştür) Saemundur Edilas olarak bilinir. Derlemedeki en ünlü şiirler, dünyanın başlangıcına ve sonuna ilişkin mitleri içeren Voluspa (Kahinenin Kehaneti); yüce tanrı Odin'in "kukuletalı" (Grimnir) kılığında konuştuğu Grimnismal ve Odin'in kendini asmasıyla ilgili miti içeren Havamal'dır.
Mensur Edda Nedir?
Snorri Sturluson, 1220 yılı civarında Mensur Edda'yı kibar İzlandaca ile düzyazı şeklinde yazmıştır. Mensur Edda "Gylfi'nin Kandırılması" (Gylfaginning) ile başlar. Burada, Gangleri adlı bir dilencinin kılığına girmiş efsanevi İsveç kralı Gylfi, tanrıların evi Asgard'ı ziyaret eder ve yine kılık değiştirmiş olan Odin ile diğer iki gizemli karakteri mitolojik tarih konusunda sorgular. Bu bölümde Manzum Edda ve mitolojik içeriğinden çok şey alınmıştır. İkinci bölüm, geleneksel şiirin kurallarını ve birçok miti sunan "Şiirsel İfade" (Skaldskaparmal) başlığını taşır. Son bölümün başlığı da şudur: "Mısra Çeşitleri" (Hattatal).
Eddalar İskandinav mitolojisi ile ilgili bildiğimiz her şeyi içerir, yani sadece İskandinav panteonunu vermekle kalmaz, aralarında yaratılış, dünyanın sonu (Ragnarök), Odin'in asılması, Baldr'ın ölümü ve dünya ağacı (Yggdrasil) gibi mitlerin de olduğu bilinen bütün mitleri içerir.
İskandinav Kozmolojisi
İskandinavların efsanevi evreni, birbirlerinden boşlukla ayrılmış üç kademeyi içeriyordu. En üstte, Odin ile Thor'un yönettiği savaşçı tanrılar Aesir'in mekânı Asgard vardı. Asgard'daki büyük salon, katledilen savaşçıların dövüşmeye devam edip, sonra dirildiği Valhalla idi. Valhalla'da Odin'in bakire yardımcıları Valkürler, ölen savaşçılara domuz eti ve bal şarabı ikram ederlerdi.
Üst kademe aynı zamanda, önceden Aesir'e karşı çıkmış olan antik bereket tanrıçaları Vanirlerin de mekânıydı. Elfler de üst kademede, Alfhein denen bir yerde yaşarlardı ve erdemli ölüler de orada Gimli'de bulunurlardı.
Evrenin orta kademesi, insanların oturduğu Midgard'dı. Kendi kuyruğunu ısırıp, dünyayı bir arada tutan bir kemer oluşturan dünya yılanı Jormungand'ın yaşadığı bir okyanus Midgard'ı çevreliyordu. Aesir'e karşı çıkan korkunç devler, bu kademedeki Jotunheim denen yerde yaşarlardı. Cüceler veva karanlık Elfler de bu kademedeki Nidavellir ve Svartalfheim'da yaşarlardı.
Evrenin en alt kademesinde, kötü ölülerin evi Niflheim vardı. Burada, Hel adlı kraliçenin yönettiği Hel Kalesi bulunmaktaydı.
Bu evrenin ekseni, yani axis mundi, kökleri Hel'e ve Midgard'a uzanan kozmik dişbudak ağacı Yggdrasil, yani dünya ağacıydı. Ağacın dibinde, Uror (Kader) pınarı ve Mimir (Bilgelik) kuyusu bulunurdu.
İskandinav Kültürü ve Mitolojisiyle Cermen mitolojisi ve Kültürünün İlişkisi
İskandinav mitolojisi, Cermen mitolojisinin bir boyutudur, esasen İskandinav terimi, Kuzey Cermen mitolojisi için kullanılır. İskandinav mitolojisi ile diğer Cermen halklarının (örneğin, Britanya'daki Anglosaksonlar ile Almanların) mitolojisi arasında belirgin paralellikler olması şaşırtıcı değildir.
Dolayısıyla, İskandinav tanrısı Odin'in Alman eşdeğeri yüce tanrı Wotan, Anglosakson eşdeğeri Woden; İskandinav Thor'un Alman ve Anglosakson eşdeğerleri ise, sırasıyla, Thunr ve Thunor'dur. İskandinav Volsunga Saga ile Alman Nibelungenlied destanı gibi kahramanlık destanlarının birçok ortak noktası vardır, her ikisi de kahraman Sigurd (Almanya'da Siegfried) ve aile sinin öyküsünü anlatırlar.