Kubilay Han, Cengiz Han'ın torunu ve 13. yüzyılda Çin'deki Kubilay Hanlığı (sonradan Yuan Hanedanlığı) kurucusuydu. 1279'da Çin'in güneyindeki Song Hanedanlığı'nı fethederek Çin'in tamamını yöneten ilk Moğol Türk komutanı oldu. Kubilay, Çin tebaasını toplumun en alt sınıfına indirdi ve hatta Venedikli kaşif Marco Polo gibi yabancıları Çinli yetkililer üzerinde önemli mevzilere atadı. Pasifik'ten Karadeniz'e, Endonezya'dan Macaristan'a tarihin en büyük bütünleşik imparatorluğunu var etti.
Asıl öne çıkan özelliği ise yönetimde dine ve ırka değil liyakat ve bilgeliğe önem vermesi oldu. Japonya ve Java'ya karşı düzenlediği başarısız seferlerin ardından Çin'deki Moğol hanedanı saltanatı sona yaklaştı ve Kubilay'ın ölümünden sonra Çinliler tarafından tamamen yıkıldı.
Kubilay Han'ın ilk yılları
Moğollar, günümüz Moğolistan çevresindeki bölgede ortaya çıkan göçebe bir boydu. Moğol platosundaki göçebe boylar birleştikten sonra Cengiz Han Orta Asya ve Çin'in büyük bölümünü fethetmeye başladı.
Cengiz'in torunu Kubilay 1215'te doğduğunda Moğol imparatorluğu Hazar Denizi'nden doğudaki Pasifik Okyanusu'na kadar uzanıyordu. Aynı yıl Moğollar, kuzey Çin başkenti Yen Ching'i (günümüzde Pekin) ele geçirerek kraliyet ailesini güneye kaçmaya zorladı.
Kubilay, Cengiz'in oğlu Tuluy'un ve onun eşi (Türk) Kerayitlerin Nesturi Hıristiyan prensesi Sorgaktani Hatun'un dördüncü ve en küçük oğluydu. Kubilay ve erkek kardeşleri kendini büyük ölçüde oğullarının kariyerlerine adayan zeki ve hoşgörülü bir kadın olan anneleri tarafından büyütüldü.
Kubilay'ın çocukluğu hakkında çok az şey biliniyor ancak ona ve kardeşlerine genç yaşta savaş sanatı öğretildi. Kubilay'ın Moğol geleneklerinde ustalık gösterdiği ve 9 yaşında bir antilobu başarıyla avladığı kayıtlarda yer alır. Kubilay annesi nedeniyle erken yaşta Çin felsefesine ve kültürüne maruz kaldı ancak annesi ona Moğolca okumayı ve yazmayı öğretirken Çince öğretmedi.
Yönetim tecrübesi kazanması
Kubilay 17 yaşındayken babası öldü. O sırada Kubilay'ın amcası Ögeday Han (Cengiz Han'ın üçüncü oğlu) Büyük Han ve Moğol İmparatorluğu'nun hükümdarıydı.
1236'da Ögeday, Kubilay'a Hebeyi bölgesinden yaklaşık 10.000 hanelik bir tımarlık verdi. Kubilay başta bölgeyi doğrudan yönetmedi ve bunun yerine Moğol yetkilileri sorumlu bıraktı, ancak o kadar yüksek vergiler uygulandı ki birçok çiftçi Moğol egemenliği altında olmayan bölgelere yerleşmek için evlerini terk etti.
Kubilay Han topraklarında neler olduğunu öğrendiğinde ekonomiyi yeniden canlandırmak için Moğol hizmetlileri ve vergi tüccarlarını kovarak Çinli yetkilileri getirdi. (Kaçanlar 1240'ların sonunda geri dönmeye başladı ve bölge istikrarına kavuştu.)
1240'ların başlarında Kubilay, Türk yetkililer, Nesturi Hıristiyan Şiban, Moğol askerleri ve Orta Asyalı Müslümanlar dahil olmak üzere çeşitli felsefeden ve etnik gruptan çok sayıda danışman topladı.
Büyük ölçüde Çinli danışmanlara bel bağladı ve yakın arkadaşı olacak keşiş Hai Yun'dan 1242'de Çin Budizmini öğrendi. Diğer danışmanlar ise ona Konfüçyüsçülüğü anlattı neyse ki Kubilay'ın Çin diline dair sınırlı anlayışı bu konulara derinlemesine eğilmesini önledi.
Kubilay Han'ın Yünnan'ı fethi
Ögeday Han 1241'de öldü. Büyük Han unvanı 1246'da oğlu Güyük Han'a ve ardından 1251'de Kubilay'ın en büyük kardeşi Münge'ye geçti. Büyük Han Münge, Kubilay'ı Kuzey Çin'in genel valisi ilan etti. Kardeşi Hülagü'yü ise İslam devletlerini ve topraklarını yatıştırması için batıya gönderdi. Şimdi dikkatini Güney Çin'i fethetmeye odaklayabilirdi.
Münge 1252'de Kubilay'dan Yünnan'a saldırmasını ve Dali Krallığı'nı fethetmesini istedi. Kubilay üç yıl süren ilk askeri seferine hazırlanmak için bir yıldan fazla zaman harcadı ve 1256'nın sonunda Yünnan'ı fethetti.
Şangdu
Bu başarılı sefer Kubilay'ın topraklarını büyük ölçüde genişletmişti ve şimdi Çin tebaasına duyduğu bağlılığı ve ilgisini göstermek için büyük ölçekli bir projeyi başlatma zamanı gelmişti: Yeni bir başkentin kurulması.
Kubilay Han, danışmanlarına feng şui ilkelerine göre bir bölge seçmelerini emretti ve Çin'in tarım arazileri ile Moğol bozkırları arasındaki sınırda bir alan seçildi. Kubilay kuzeydeki bu yeni başkente Şangdu adını verdi ve Avrupalılar şehrin adını Xanadu olarak yorumladı.
Büyük Han
Münge Han, Kubilay'ın artan gücünü hemen fark etmedi. Ta ki gelir tahsilatını araştırmak için Kubilay'ın yeni başkentine güvenilir yardımcılarından ikisini gönderdiğinde gelişmeleri öğrendi. Hızlı bir denetimin ardından Kubilay'ın başkentinde çok sayıda kanun ihlali olduğu ortaya çıktı ve Moğollar üst düzey Çinli yetkililerin yönetimini şiddetle tasfiye etmeye başladı.
Kubilay'ın Konfüçyüsçü ve Budist danışmanları Kubilay'ı kardeşine başvurmaya ikna etti. Hem Budistler ile Taoistler arasındaki dini çatışma hem de Güney Çin'deki Song Hanedanlığı'nı fethetmek için müttefiğe ihtiyaç duyan Mengü Han, Kubilay Han ile barıştı.
Kubilay 1258'de yeni başkentinde bir münazara yaptı ve tartışmada kaybedenler Taoistler oldu. Kubilay liderlerini Budizme çevirip metinlerini yok ederek Taoistleri cezalandırdı. Münge Han, Song Hanedanlığı'na karşı sefer başlattı ve en küçük kardeşi Arık Böke'ye Moğol Türk başkenti Karakurum'u (Karakum) koruması için talimat verdi. 1259'da Münge savaşta öldü ve Kubilay kardeşinin öldüğünü Siçuan eyaletinde Song ile savaşırken öğrendi.
Arık Böke birliklerini Karakurum'da topladı ve kurultay düzenleyerek oy birliğiyle Büyük Han adını aldı. Münge'nin ölümünü duyduktan sonra Orta Doğu'dan dönen Kubilay ve Hülagü kendi kurultaylarını düzenledi ve Kubilay, Büyük Han olarak adlandırıldı. Bu durum 1264'te Arık Böke'nin teslim olmasıyla sona erecek bir iç savaş başlattı.
Kubilay Han Çin hanedanı imparatoru olur
Büyük Han olan Kubilay bu unvanıyla tüm Çin'i birleştirmeye karar verdi. 1271'de başkentini bugünkü Pekin'e kurdu ve imparatorluğuna Kubilay Hanlığı adını verdi (veya Yuan Hanedanlığı). Amacı Çin tebaasının güvenini kazanmaktı.
Song imparatorluk ailesinin çoğunun 1276'da Kubilay'a teslim olmasıyla çabaları sonuç verdi, ancak savaş üç yıl daha devam etti. 1279'da Kubilay, Song'a sadık toprakların sonuncusunu da fethederek tüm Çin'i yöneten ilk Moğol oldu.
Kubilay kurallarıyla nispeten bilge ve yardımsever bir hükümdar oldu. Yönetiminde en çok büyük altyapı çalışmaları ile öne çıktı. Büyük Çin Kanalı'nın genişletilmesi ve Moğol posta sistemi bunlar arasındaydı. Dini hoşgörüyü benimsedi ve bilimsel ilerlemeler yaptı. Çin takvimini iyileştirdi, ayrıntılı haritalar hazırlattı, tıp kurallarını geliştirdi. Ayrıca altın destekli kağıt para bastı (ilklerden oldu) ve ticareti yeni topraklara yaydı.
Birçok Çin sistemini ve idealini benimsemesine ve geliştirmesine rağmen, Kubilay ve beraberindeki Moğollar Çinli olmak istemediler. Kendi geleneklerini büyük ölçüde korudular ve Çin yaşamına asimile olmadılar. 1275'te Marco Polo, Kubilay Han'ın huzuruna çıktı. Genç Venedikli hükümdarı o kadar etkiledi ki ona diplomatik ve idare görevler vererek Venedik'e dönmeden önce 16 yıl yanında tuttu.
Başarısız askeri seferler
Kubilay Çin'de kurduğu sınıf sistemiyle Moğolları zirveye yerleştirdi, ardından Orta Asyalılar, Kuzey Çinliler ve son olarak Güney Çinliler geldi. Son iki sınıf, özellikle Kubilay'ın başarısız ve pahalı askeri seferlerini finanse etmek için daha ağır şekilde vergilendirildi.
Bu seferler Burma, Vietnam ve Sahalin'e yapılan saldırıları içeriyordu ve bölgelere yapılan seferlerin maliyeti elde edilen haracın yanında maalesef cüce kalıyordu. Kubilay ayrıca 1274 ve 1281'de iki Japonya işgali başlattı ancak Moğolların denize hakim olmaması başarısızlık getirdi.
İkinci saldırıda Çin'den toplanan yaklaşık 140.000 asker, 4400 gemilik devasa bir donanma ile Kyushu adası açıklarına getirildi ancak bazı Japonların kamikaze veya "ilahi rüzgar" olduğuna inandığı güçlü tayfun Moğol işgalci birliklerini süpürdü. Gemilerinin çoğu battı ve birliklerin yaklaşık yarısı öldü ya da esir alındı.
Bunu, 1293'te Java'nın (şimdi Endonezya) başarısız bir şekilde zapt edilmesi izledi. Bir yıldan kısa bir süre içinde Kubilay'ın birlikleri tropik sıcaklık, zorlu arazi ve hastalık sorunları ile yüzleşti.
Kubilay Han'ın ölümü ve bıraktıkları
Kubilay en sevdiği eşi Chabi'nin 1281'de ve en büyük oğlunun 1285'te ölmesinden sonra imparatorluğunun günlük yönetiminden çekilmeye başladı. Daha fazla içti ve yedi, bu durum obez olmasına neden oldu; ek olarak onu yıllardır rahatsız eden gut daha da kötüleşti. 18 Şubat 1294'te 79 yaşında öldü ve Moğolistan'daki gizli han mezarına gömüldü. Genel olarak saygı gören bir han olduğundan Moğol yönetimine karşı ilk ciddi ayaklanmalar ancak 30 yıl sonra başlayacaktı ve Yuan Hanedanlığı 1368'de devrildi.