Yaygın bir rivayete göre kötü şöhretli Roma imparatoru Caligula, doğum gününü hatırlamayan kişileri katledecek edecek kadar sinirliydi. Ancak bunun gibi hikayelerin bir kurgu olması olasılığını düşünmeliyiz. Yaygın olarak Caligula olarak bilinen Gaius Caesar Germanicus, MS 37'de üçüncü Roma imparatoru olduğunda 24 yaşındaydı. Bu genç adam, karısı ve kızıyla birlikte bir grup imparatorluk muhafızının elinden vahşice öldürülüp sığ bir mezara koyulana kadar yalnızca dört yıl hüküm sürdü.
Lakabı olan "Caligula", "Küçük Çizme" anlamına geliyor. Kimsede kuşku uyandırmadan bu isim, imparatorun iyiliksever bir hükümdar olduğunu düşünmemize neden olabilirdi. Oysa tarihsel kaydı bize farklı bir karakter çiziyor. Üçüncü Roma imparatoru vatana ihanet suçunu tekrar uygulamaya koyarak, halka açık infazlar düzenledi.
Caligula: The Mad Emperor of Rome kitabının ödüllü yazarı Stephen Dando-Collins, bu ilginç imparator hakkında bazı bilgiler veriyor:
Caligula'nın gerçekten seks partilerinin tam merkezinde yer alıp almadığı veya ailelere çocuklarının infazını izleyip izlettirmemesine bakılmaksızın, her şeye rağmen bilinmesi gereken, tehlikeli bir adam olduğundan eminim. Caligula size özellikle saltanatının son dönemlerinde sırtını dönerse, dostluk ve sadakat sizi kurtaramaz.
Caligula: The Mad Emperor of Rome kitabından
Caligula'nın karışık aile tarihi
Gaius Caesar Germanicus, babası Germanicus ve annesi Yaşlı Agrippina'nın hayattaki altı çocuğundan üçüncüsü olarak 31 Ağustos 12'de İtalya'nın Antium kentinde (günümüzde Anzio) doğdu. Ailesi tüm Roma'daki en saygın kişilerdi. Fakat en önemlisi büyük büyük büyükbabası Julius Caesar (Jül Sezar) olduğu için tahmin edilemeyecek bir soyluluk içinde hayata adım atmıştı.
Hem Gaius'un büyük büyükbabası Augustus hem de babası Germanicus, kendi zamanlarında büyük ölçüde saygı görüyordu. Fakat kendi miraslarının bir sadist olacağını tahmin etmeleri imkansızdı.
Caligula doğduğunda Roma'nın ilk imparatoru Augustus'un hükümdarlığı sonlanmak üzereydi. Augustus ile beraber tek bir liderden ibaret İmparatorluk Roması inşa edilmişti. Fakat yeni sistem Roma'nın egemen elitlerini bir şekilde huzursuzluğa itti. Diğer yandan Augustus'un üvey oğlu Tiberius'un imparator olma yönünde hırsları çok azdı. Dolayısıyla, tahtın varisleri Augustus'un iki genç torununa kadar uzandı.
Başa geçmekte isteksiz olan Tiberius'un soyunu devam ettirme zorunluluğu vardı. Üvey babası Augustus'tan boşalan yere gelmesi için yeğeni Germanicus'u evlat edinerek bu sorunu çözecekti. Augustus 19 Ağustos MS 14'te öldükten sonra Tiberius yönetime geldi ve üvey oğlu Germanicus'u doğu bölgelerinin başına getirdi.
Germanicus düzenlediği askeri seferlere henüz üç yaşındaki Gaius Caesar Germanicus'u da yanında götürüyordu. Gaius henüz küçük bir çocuk olsa da çevresiyle ilgiliydi. Bu seferlerden birisinde ayağına küçük askeri çizmeler giymesi kendisine "Caligula" lakabını kazandırdı. Bu sayede birliklerin arasında da sevilmeye başlamıştı.
Fakat MS 19'da babası Germanicus hastalanarak öldü. Caligula'nın yaşamını yazan Suetonius'un düşüncesine göre; Germanicus Tiberius tarafından, ciddi bir siyasi rakip olma tedirginliği nedeniyle zehirlenmişti.
Agrippina bu hikayeyi daha sonra yaşamına mal olacak bir hareketle zorla kabul ettirecekti. Tiberius büyük olasılıkla bu söylentiyi durdurmakta çaresiz kaldı. Bu nedenle Agrippina'yı uzak bir adaya hapsetme yolunu seti. Orada açlıktan öldü, ardından imparator iki büyük oğlunu da hapse attı.
Hapisteki oğullardan birisi intihar etti, diğeri ise annesi gibi açlıktan öldü. Ancak "Küçük Çizme" Caligula ve kız kardeşleri, ortadan kaldırılması gereken tehditler olarak düşünülmediler ve şiddetli bir cezadan kurtuldular. Büyük annesi Livia ile yaşamaya gönderildi ancak o ölünce kendisine büyük annesi Antonia baktı.
Geleceğin imparatorunun ünlü ensest geçmişinin bu yıllarda açığa çıktığı düşünülüyor. Caligula artık bir gençti ve kız kardeşi Drusilla ile büyükanneleriyle birlikte yaşarken ilişkiler yaşadığı söyleniyor. Ancak Caligula'nın gerçekten ensest ilişki yaşayıp yaşamadığı hala tartışmalı bir konu.
Caligula 18 ila 19 yaşlarındayken, imparator Tiberius bu genç adamın bağlılığını kazanmanın şart olduğunu anladı. Tiberius, Caligula'yı Capri adasına getirdi. Bu noktada bazı çelişkili açıklamalar var; imparator tarafından bir "hükümdar" olarak ya da bir tutsak gibi muamele gördüğü belirtiliyor.
İmparator Caligula olmak
Büyük olasılıkla Gaius Caesar Germanicus, Tiberius'un tutsağı olarak adada kalmaya zorlanmıştı. Fakat aynı anda geleceği hükümdarı gibi bir muameleyle davranılıyordu. Bazı tarihçilere göre, bu yaklaşımdaki ahenksizlik ve kafa karıştırıcı ilgi bir ihtimal Caligula'yı travmatize etti. Dolayısıyla Caligula'nın hayatındaki bu çalkantılı dönem, rahatsız edici zevklere yönelmesine neden oluyor.
Tarihçi Suetonius biyografi çalışmasına şunları yazmıştı:
O günlerde bile Caligula içindeki gaddarlığı kontrol edemiyordu. İşkenceleri ve infazları izlemeyi severdi; peruk ve bornozlarla kılık değiştirerek kendini her gece skandal şölenlerin zevkine bırakırdı. Caligula'nın açığa çıkan karakteri o kadar görünür hale geldi ki Tiberius bile şöyle diyecekti: "Roma halkı için bir engerek besliyorum".
Suetonius'ın Caligula biyografisinden
Tiberius, MS 37 yılının Mart ayında hastalandı ve çok zaman geçmeden öldü. Roma toplumu, Caligula'nın onun ölümünde bir itici güç olabileceğini ciddi şekilde düşünse de, Caligula için sevinçliydiler. Onların gözünde Caligula, Romalılar tarafından saygı duyulan bir komutan olan Germanicus'un oğluydu. Dolayısıyla oğlunun da, muhtemelen babasıyla aynı saygın özellikleri ve davranışları göstereceğine inanıldı. Roma Senatosu da bu görüşle kesin bir şekilde hemfikirdi.
Ancak o dönemde 24 yaşında olan Caligula'nın savaş, diplomasi veya devlet yönetimine dair hiçbir deneyimi yoktu. Tüm bunlara rağmen Roma'nın tek imparatoru seçildi. Caligula için 160.000'den fazla kurbanının kurban edildiği üç aylık bir kutlama düzenlendi.
Başlangıçta, Caligula'nın hükümdarlığı iyi tepkiler aldı. Önceki imparatorun haksız yere hapis yatırdığı kişileri serbest bıraktı ve imparatorluk genelinde ilgi görmeyen bir vergiyi kaldırdı. Savaş arabası yarışlarından boks maçlarına, oyunlara ve gladyatör dövüşlerine kadar geniş bir alanda halka açık etkinliklerin sonsuz olduğu bir dönemi başlattı.
Ancak hükümdarlığının altı ya da yedinci ayında her şey birdenbire değişecekti. Caligula öyle kötü hastalandı ki, tam bir ay boyunca yatağında yaşamla ölüm arasında gidip geldi. MS 37 yılının Ekim'inde ayağa kalktı. Fakat Caligula'yı hasta eden her neyse, anlaşıldığı üzere zihin yapısını büyük oranda değiştirmiş ve imparatoru öngörülemez hale getirmişti.
Caligula artık daha fazla kuşkulu bir haldeydi. Savurgan lüks yaşamını sürdürebilmek için vergileri çoğalttı. Capri adasındaki aşırı davranışlarına geri dönerek, bugün rezil bir hedonist hükümdar olarak hatırlanmasına neden olan şeyler yaptı.
Caligula hastalıktan sonra daha zalim ve kuruntulu oldu
Caligula'nın hastalığı çok tartışılmıştır. Bazı tarihçiler tipik olarak onun zehirlendiğine inanırken, diğerleri buna kesin olarak karşı çıktı. Diğer söylentilere göreyse, belki de bir sinir hastalığı veya epilepsi nöbeti geçirmişti.
Nedeni ne olursa olsun, çoğu tarihçi için Caligula'nın hastalığının onun mizacında su götürmez bir değişikliğe neden olduğu çok açıktı.
Tarihçi-yazar Dando-Collins şöyle bir açıklama yapıyor:
Caligula, henüz hükümdarlığının ilk yedi ayında neredeyse ölümcül bir hastalığa yakalandıktan sonra kişiliği ve yönetim tarzı çarpıcı bir şekilde değişti. Çok zaman geçmeden herkes ve her şey onu kızdırıyordu. Sonunda, savaş arabaları yarışlarını izleyen seyirciler favori olan "Blues" takımı yerine başka takımları alkışladığında, yarı şakayla da olsa çoğunu öldürmeyi dile getirecekti.
Gerçekten de böyle oldu. Caligula, kendisine ne kadar yakın olduklarının önemi olmaksınız, onu tedirgin eden herkesi öldürdü. Kuzeni ve evlatlık oğlu Tiberius Gemellus'u infaz etti. Caligula'nın büyükannesi de bu idamlardan sonra çileden çıkmıştı. Fakat bu rahatsızlığını söyledikten kısa bir süre sonra öldü.
Caligula'nın yaşamının içindeki bu hızlı ölümlerin hepsinde olduğu gibi, büyükannenin intihar mı ettiği yoksa Caligula tarafından öldürüldüğü mü hala tartışılıyor. Bu hükümdar insanları öldürmek zorunda kalmadan, kendi kendilerini öldürmelerini sağlayabilecek bir korkutucu yapısı vardı. Bunları yaparken de, çevresine şu hatırlatmayı yaptı: "Kimseye her şeyi yapma hakkım olduğunu unutmayın."
Tüm bu olaylar silsilesinde en çok acıyı yaşayanlar Roma senatosu oldu. Caligula, doğum gününü kutlamadıkları için iki konsülü infaz ettiği söylenir. Senatörler, Caligula'nın tartışılan konulara ne gibi tepkiler vereceğini hiçbir zaman anlayamazdı.
Hukuk alanında da çifte standartlar uygulardı. Roma Senatosu'nun ilgilendiği davalara dahil olarak, bizzat ayrıntılı kovuşturmalar yazardı. En önemlisi de kendisini döneminin en iyi hukukçusu sayarak, pek çok insan net deliller olmadan infaz etmesiydi. Senato bu kararlardan şikayet etse de, güçleri olmasına rağmen bu kararları asla bozmak istemezdi.
Caligula'nın kendisini eksiksiz bir yaşayan tanrı ilan ettiği rivayet edilir. Zamanla Herkül, Merkür, Venüs ve Apollo gibi tanrılar ve yarı tanrılar gibi giyinmeye başladı. Ardından yaşadığı sarayı Jüpiter Tapınağı ile birleştirecek bir köprü inşasına başladı.
Bir defasında Caligula, Mısır'a yerleşeceğini çünkü Mısır'da yaşayan bir tanrı olarak kendisine ibadet edileceğini söyledi. Senato bu isteği hiçbir şekilde hoş karşılamadı. Bir Roma imparatorunun böyle çılgınlıklarla dolaşması kimseye normal gelmemeye başladı.
Caligula'nın idam ettiği kişilerin ailelerini çocuklarının ölümünü izlemeleri için idam yerine sürüklediği, çeşitli heykellerin kafalarının sökülüp kendi görüntüsüyle değiştirilmesini istediği ve ünlü atı Incitatus'a karısından ve kızından bile daha fazla sevgi duyduğu söylenir. Gerçekten de Caligula, atına öylesi değer verdi ki, yaşaması için kendi evini hediye etti. Yanında fildişi bir yemlik ve mermer bir ahır bile vardı.
Herkesin duyduğu bir efsaneye göre -büyük olasılıkla doğru değil- imparator Caligula, atı Incitatus'u konsül yapmayı bile planlamıştı.
Narsisizm içeren davranışlar burada son bulmadı. Caligula, siyasi görüşmeler esnasında kendisinden sürekli bir tanrı olarak bahsetti. Hatta bu görüşmeleri kaydeden kişilerdeki kamu belgelerine de bu şekilde yazılmasını istedi. Uzun bir yaşam için incileri sirke içinde eritti, atına mücevher kaplı bir boyunduruk taktı ve okyanusa karşı savaş ilan etti. Gördüğünüz gibi hakkında efsaneler sonsuzluğa gidiyor.ki
Bu tarz aşırı rivayetlere inanmadaki zorluk nedeniye, Caligula'nın aşırılık konusundaki sınırının ne kadar ileri gittiği hala bir şekilde tartışılıyor.
İmparator Caligula ne kadar "Deli" olabilir?
Yazar Aloys Winterling'in Caligula: A Biography isimli biyografi çalışmasında, Caligula'nın deliliğinin sınırları beklenmedik şekilde çizilmiştir. Ona göre hiçbir şekilde günümüz yazarları Caligula'nın deli olduğuna inanmazlar. Bunu söylemek yerine "çılgın" imparatoru aşırılıkla dolu yaşamının siyasi rakiplerinin eseri olduğuna inanırlar.
Kimi tarihçiler, Caligula'nın yalnızca bir deliden ibaret olduğunu söyler. Fakat açıkça ortada olan bir durumu kimse belirleyemedi. Bir fikre göre, epilepsi baş ağrılarının ana nedeniydi ve her an başlayabilecek nöbetlerden ölüm kadar korkuyordu. Özellikle Caligula'nın gök cisimleriyle iletişim kurmaya çalışması, bunun nöbetlerle ilgili olduğu düşüncesine ağırlık verdi.
Diğer kişiler ise Caligula'nın sabırsızlığı, yersiz sinirlenmesi ve sıklıkla uzaklara bakma eğilimi üstünde duruyor. Bu belirtilerden dolayı çoğunlukla baş ağrısına neden olan hipertiroidizm sorunu yaşadığına inanıyorlar. Gerçekten de, hüküm sürdüğü günlerin bir bölümünde aralıksız baş ağrısı yaşadığı kaydedilmiş.
Bir diğer iddia ise Caligula'nın bir zihinsel bozukluktan dolayı deli olabileceğine işaret ediyor. Kayıt alınan semptomlara bakılırsa, belki de bipolar bozukluk sorunu yaşıyordu. Küçükken epilepsi hastalığı teşhis edilmişti, fakat bipolar bozukluk o çağlarda bilinmediği için hiçbir zaman fark edilmedi.
Yazar Dando-Collins'in açıklamalarına göre Caligula, bipolar bozuklukla ilişkili olarak paranoyak yapıya bürünmüştü. Caligula'nın çocukluğu idam ve ölümlerle dolu bir ortamda geçtiği bu sorunların tetiklenmesi normaldi. Aslında şans eseri hayatta kaldığını biliyoruz. Zaten Caligula imparator olana kadar yalnızca hayatta kalmak için çabalıyordu. Bu çabanın ardından elde edeceği bir şey kalmadı.
İlk olarak Caligula'nın gerçek isminin "Gaius" olduğunu kendimize tekrarlamalıyız. Roma halkı onu imparator Gaius olarak tanıdı. Ardından onu kötülemek isteyenler Caligula lakabını bir alay yöntemi şeklinde kullandılar. Ayrıca Caligula atını senatör yapmamıştı. Yalnızca en sevdiği iki tekerlekli yarış arabasının atına şaka olarak dini bir isim verdi.
Yine yazar Dando-Collins'e göre, Caligula seks partilerine dahil olmuyordu. Fakat bunun kısmen bilinse de başka bir nedeni vardı. Bir pedofil olan Tiberius, Caligula'yı erkek fahişelerle cinsel ilişki yaşamaya zorlamıştı. Bu nedenle Caligula imparator olduktan sonra erkek fahişlerin hepsini Roma'dan kovdu.
Caligula şüphesiz adaletli bir hükümdar olmaktan uzak uzaktı. Onun kaprisleri ya da aşırılıkları nedeniyle sayısız insan öldü ya da hayatı zindana döndü. Hükümdarlığının ilk günleri ve bazı yenilikçi kamusal altyapı hamleleri dışında, idareci ve lider olarak tam bir hayal kırıklığı oldu.
Caligula gerçekten de zalim, kaprisli ve evet, deliydi.
Stephen Dondo-Collins
Caligula suikastı ve ölümü
Yaşadığı travma, zehirlenmeler, akıl hastalığı ya da korkunç bir çevrede büyümesi olsun, Caligula'nın davranışları sonuç olarak onu nefret edilen birisi olarak tarihe yazdı.
24 Ocak MS 41 senesinde, imparator Palatine Oyunları şenliklerinin ardından bir grup imparatorluk muhafızı tarafından öldürüldü.
Caligula'ya bıçağı ilk saplayanın Chaerea olduğu söylenir. Durum ne olursa olsun onlarca bıçak darbesi alarak orada öldü ve sığ bir mezara bırakıldı. Ardından eşi ve kızı öldürüldü.
Fakat Caligula suikastı, hükümdarlığı altında acı çekenler için yeterli olmadı. Senato Caligula'nın kendisiyle ilgili her şeyden kurtulmak istedi. Heykelleri yıkıldı, yakın çevresi idam edildi. Tüm bunlar yaşanırken bir adım geriden amcası Claudius izliyordu. Her şey bittikten sonra yeni bir Roma Cumhuriyeti kurulacaktı.
Fakat ilginç bir durum vardı; Caligula öldürüldükten sonra Roma halkı öfkelendi. Öldürenler her kimse hepsinden intikam alınması beklendi. Amcası Claudius hiç şüphesiz bu isteklerini yerine getirecekti.
Roma İmparatoru Caligula hakkında sık sorulan sorular
Roma İmparatoru Caligula'nın başarıları nelerdi?
Caligula, hastalığından önce iyi bir imparatordu ve gereksiz vergileri kaldırdı, altyapıyı, toplu taşımayı iyileştirdi ve Tiberius tarafından haksızlığa uğrayan birçok kişiye özgürlüğünü verdi.
Roma İmparatoru Caligula neden en acımasız imparator olarak biliniyor?
Kısaca söylemek gerekirse, İmparator Caligula zihinsel olarak asla iyileşmedi ve ailesi de dahil olmak üzere Roma vatandaşlarının acımasız, ahlaksız bir katili haline geldi. Yanında kimse güvende değildi. Devlet hazinesini savurgan ve işe yaramaz şekilde harcadı ve Senatörleri öldürmeye ve diğer birçok korkunç eylemlerde bulunmaya başladı.
Roma İmparatoru Caligula nasıl öldü?
Roma İmparatoru Caligula, MS 41 yılında Praetorian Muhafızları ve diğer komplocuların eliyle onlarca defa bıçaklanarak öldürüldü.
Roma İmparatoru Caligula'nın yerine kim geldi?
Claudius, Praetorian Muhafızlar tarafından Caligula'nın halefi olarak seçildi.