Münih Antlaşması 30 Eylül 1938 tarihinde Almanya, Fransa ve Birleşik Krallık tarafından imzalandı. Adolf Hitler'in Çekoslovakya'daki çoğunluğu Alman olan Sudetenland üzerinde emelleri vardı. Batılı ülkeler Almanya ile savaşı önlemek ve Çekoslovakya'nın işgal edilmemesini sağlamak için bunu kabul etti. Böylece Çekoslovakya'nın yerinden edilmesine izin verildi ve Hitler güç kazanmaya başladı; her iki durum da bu mutabakatların doğrudan bir sonucu olarak II. Dünya Savaşı'nın patlak vermesine katkıda bulundu.
Münih Antlaşmaları Neden İmzalandı?
1938 yılında Çekoslovakya, I. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından "halkların kendi kaderini tayin hakkı" kavramı üzerine kurulmuş yepyeni bir ulus-devletti. Amerikan Başkanı Woodrow Wilson tarafından geliştirilen bu ilke, herkesin istediği devlet ve hükümet türünde yaşama ve bunları destekleme özgürlüğüne sahip olduğunu garanti eder.
Trianon (1920) ve Saint-Germain-en-Laye (1919) antlaşmaları Çekoslovakya'nın bugünkü sınırlarını belirlemiştir. Çekler, Slovaklar, Macarlar, Rutenyalılar, Polonyalılar ve Almanlar da dahil olmak üzere çeşitli etnik gruplar, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun külleri üzerine kurulan Çekoslovakya'yı yurt edindi.
Bütün bu kültürel gruplar arasındaki güven istikrarsızdı. Sudetenland Almanları Çekoslovakya'nın bir parçası olmaktan hoşnut değilken, Rutenyalılar ve Slovaklar daha fazla bağımsızlık istiyordu. Sudetenland bölgesi Almanları Adolf Hitler'in 1933'te iktidara gelmesini memnuniyetle karşıladı ve Üçüncü Reich'a katılmak istedi.
Hitler, Sudetenland'ı Almanya'ya bağlarken "halkların kendi kaderini tayin hakkı" adına hareket ettiğini söyledi. Çekoslovakya'nın müttefikleri Fransa ve Birleşik Krallık'a karşı savaş ilanı, böyle bir ilhakın sonucu olacaktı. 1938'de Hitler, sorunu çözmenin bir yolu olarak kendisi ile Fransa ve İngiltere liderleri arasında Münih'te bir toplantı yapılmasını önerdi. Bu toplantı sonucunda Münih Antlaşması onaylandı.
Sudeten Krizi
Çekoslovakya'da Sudetenland olarak adlandırılan bir bölge vardı ve ülkenin en batı bölgesinde yer alıyordu. Bohemya, Moravya ve Silezya bu bölgenin Almanca'nın baskın dil olduğu kısımlarıydı. Almanlar 14. yüzyıldan itibaren bu bölgeye yerleşmeye başladı. Sudeten Almanları I. Dünya Savaşı'ndan sonra anavatanlarından sürülmüş ve o zamanlar yeni bir ülke olan Çekoslovakya'ya taşınmak zorunda kalmışlardır. 1930'larda Nazizm'in yükselişi Sudeten Almanları arasında zaten güçlü olan milliyetçilik duygusunu daha da güçlendirdi.
Konrad Henlein 1933'te Sudeten Alman Yurtsever Cephesi'ni kurdu ve 1935'te Sudeten Alman Partisi'ne dönüştü. Nazi destekçisi bu parti Sudetenland'ın ilhak edilmesini savunuyordu. Adolf Hitler'in Almanca konuşulan komşu bölgeleri Üçüncü Reich'a dahil etmek istediği bir sır değildi ve bunu pankermenizm hedefleri doğrultusunda yaptı.
Mart 1938'de Avusturya'nın Üçüncü Reich tarafından ilhak edilmesinin (Anschluss) ardından Hitler, 1 Ekim'de Sudetenland'ı ilhak edeceğini açıkladı. Gerçekte amacı Çekoslovakya'ya saldırmaktı. O dönemde Çekoslovakya'nın müttefiki olan Fransa ve Birleşik Krallık için bu bir savaş provokasyonu olarak değerlendirildi. Hitler, Fransa kuvvetlerini harekete geçirmeye hazırlanırken Fransa ve İngiltere liderlerini bir barış anlaşması için görüşmek üzere Münih'e çağırdı.
1938'de Münih Antlaşması'nı Kim İmzaladı?
Münih Anlaşmaları şu kişiler tarafından imzalanmıştır:
- Nazi lideri Adolf Hitler
- Fransa Cumhurbaşkanı Edouard Daladier
- İngiltere Başbakanı Neville Chamberlain
- Faşist İtalya'nın lideri Benito Mussolini de arabuluculuk yapmak üzere oradaydı. Damadı İtalyan Dışişleri Bakanı Galeazzo Ciano'ydu; dolayısıyla ikisi birlikte seyahat etti.
Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Edvard Benes, sonuçları ülkesinin geleceği üzerinde önemli bir etkiye sahip olacak olmasına rağmen zirveye davet edilmedi. Sovyetler Birliği Çekoslovakya'yı askeri olarak desteklemeye hazırdı, ancak bunun için Fransa'nın da aynı şeyi yapması gerekiyordu. Buna rağmen hem Polonya hem de Romanya Sovyet askerlerinin ülkelerine girişine izin vermedi. Ayrıca Fransa ve Birleşik Krallık, Hitler'i kızdırmaktan korktukları için Sovyet temsilcilerinin zirveye katılmasını istemiyordu. Führer'e "teslimiyet" Sovyet Dışişleri Bakanı tarafından eleştirildi.
Münih Antlaşması'nın İmzalanması Nasıl Gerçekleşti?
1938 yılında, 29 Eylül'de Münih Konferansı düzenlendi. Konferans, Adolf Hitler'in Münih'teki "Führer'in Binası" olarak da bilinen Führerbau'sunda gerçekleşti. Adolf Hitler ile görüşmeyi Benito Mussolini önermişti. Hitler savaşa girmeye hazır olsa da İtalyan müttefiki hazır değildi. Mussolini bu zirve aracılığıyla Avrupa'da savaşı önlemeye çalıştı. Diğer taraftan Fransa ve İngiltere de Almanya ile savaşa girmeye istekli değildi.
Sudetenland'ın ilhak edilmesinin ardından Hitler, başka toprak talebinde bulunmayacağına ve Avrupa barışının güvence altına alınacağına dair söz verdi. 30 Eylül günü saat 01:30'da Münih Antlaşması onaylandı. Böylece Çekoslovakya'nın geri kalanına saldırmadığı sürece Almanya'nın Sudetenland bölgesini almasına izin verildi. Almanya ile nihai bir savaşa girmeyi öngören Fransa ve Birleşik Krallık, bu antlaşmayla rahat bir nefes aldı.
Çekoslovakya Nasıl Parçalandı?
Çekoslovakya'nın parçalanması Münih Antlaşması ile başladı. Alman kuvvetleri 30 Eylül 1938'de Sudetenland'ı işgal ettiğinde, tahminen 150.000 ila 250.000 Çek evlerini terk etmek zorunda kaldı. Neredeyse 5 milyon insan, kilit savunma yapıları ve ülkenin tüm silah üretim altyapısıyla birlikte Çekoslovakya'yı terk etti.
Antlaşmanın tozu dumanı yatışır yatışmaz Polonya, çoğunlukla Polonyalıların yaşadığı Zaolzie bölgesini almak üzere harekete geçti. Slovakya'nın güneyinde, Macarların çoğunlukta olduğu Macaristan da Kasım 1938'de aynı şeyi yaptı. Macaristan, Almanya'nın Çekoslovakya'nın geri kalanına saldırdığı 15 Mart 1939'da Ruthenia'yı ele geçirdi. Mart 1939'da Üçüncü Reich tarafından tamamen işgal edilmesinin ardından Çekoslovakya, Bohemya ve Moravya Protektorası ve Slovak Cumhuriyeti oldu.
Münih Antlaşmasının Sonuçları
Neville Chamberlain ve Adolf Hitler, Münih Anlaşması'nın yanı sıra İngiliz ve Alman anlaşmazlıklarının gelecekte çözülmesi için paralel barış görüşmeleri yaptı. Chamberlain ülkesine döndüğünde kendisine bir kahraman gibi davranıldı ve " barış yanlısı " olarak anılmaya başlandı. Bununla birlikte Édouard Daladier, Hitler'in taleplerine boyun eğdiği için suçlanacağından endişe ediyordu. Savaştan kaçındığı için rahatlamış olan halk, "barışı koruma" çabalarından dolayı Daladier'i övdü ve Fransa'ya döndüğünde onu alkışladı. Sovyetler Birliği lideri Josef Stalin Münih Antlaşması'ndan memnun değildi. Fransa'nın Çekoslovakya'yı Nazi Almanyası'na teslim ederek Sovyetler Birliği ile karşılıklı yardım anlaşmasını ihlal ettiğini savunuyordu. Müttefiklerin Sovyetler Birliği'ni bölmek için Almanya ile daha fazla anlaşma yapacağından endişe ediyordu.
Sonuç olarak, 1939 Ağustos'unda Stalin Hitler ile bir araya geldi ve Alman-Sovyet ittifakını imzaladı. Alman askerleri, Batılı ülkeler tarafından terk edildikten sonra Mart 1939'da Çekoslovakya'yı işgal etti ve ardından Eylül 1939'da Polonya'ya saldırarak II. Dünya Savaşı'nı başlattı. 21 Mart 1939'da Almanya, Bohemya ve Moravya Protektorası'nı kurdu. Slovakya 14 Mart'ta Hitler'in önderliğinde bağımsızlığını ilan etti. Jozef Tiso liderliğindeki sözde Slovak Cumhuriyeti, Nazi Almanyası'nın bir kukla devletiydi. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Çekoslovakya, Avrupa Birliği'ni oluşturmak üzere Sovyetler Birliği ve diğer komünist ülkelere katıldı. Ülke, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından kısa bir süre sonra Çek Cumhuriyeti (Çekya) ve Slovakya olarak ikiye ayrılarak dağıldı.
MÜNİH ANLAŞMALARININ ÖNEMLİ TARİHLERİ
28 Ekim 1918: Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti'nin İlanı
28 Ekim'de Çek ve Slovak halkı Avusturya ve Almanya'dan bağımsızlıklarını ilan ederek ilk Çekoslovak cumhuriyetini kurdular. I. Dünya Savaşı'nı fiilen sona erdiren Saint-Germain-en-Laye Antlaşması'nın imzalanmasının ardından Avusturya-Macaristan ikiye bölünerek bağımsız Çekoslovakya ve Slovakya devletleri ortaya çıktı. Başlangıçta Çek Tomáš Garrigue Masaryk cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. Varlığının daha ilk ayında, etnik çeşitliliği birçok milliyetçi tartışmaya yol açacaktı. Daha sonra, 1938'de Almanlar Çekoslovakya'yı işgal etti ve ardından ilhak etti.
Sudeten Krizi 15 Eylül 1938'de Başladı
Hitler, Avusturya'yı ilhak etmeyi bitirdiğinde Çekoslovakya'yı işgal etmeyi planlamaktadır. Sudeten Almanlarını Çek "baskısından" kurtarmak için resmi olarak "halkların kendi kaderini tayin etme hakkını" gerekçe gösterir. Çekoslovakya, olası bir Alman işgali beklentisiyle silahlı kuvvetlerini hazırladı. Birleşik Krallık Başbakanı Neville Chamberlain, durumu yatıştırmak amacıyla 15 Eylül 1938'de Hitler ile bir araya geldi. Führer, ana hedefinin Çekoslovakya'yı yok etmek değil, Sudeten Almanlarını kurtarmak olduğu konusunda güvence verdi. Görüşmelerin devam etmesi Chamberlain'in 24 Eylül'de Almanya'ya dönmesini gerektirdi. Çeklerin Sudeten Almanlarına yönelik son baskılarından sonra Hitler bir kez daha Çekoslovakya'nın parçalanması çağrısında bulundu.
30 Eylül 1938: Münih Antlaşması'nın imzalanması
Uzun müzakerelerden sonra Adolf Hitler, Neville Chamberlain ve Edouard Daladier sabah saat 1:30'da Münih Anlaşması'nı imzaladı. Fransa ve Birleşik Krallık bir savaşı önlemek için Hitler'in taleplerine boyun eğdi. Sudetenland'ın Almanya tarafından ilhakına onay verdiler. Ülkelerine döndüklerinde Chamberlain ve Daladier "barışı korudukları" için kahraman olarak selamlandılar. Çeklerin gözünde, Fransız ve İngilizlerin Münih Antlaşmasını imzalamaları bir ihanet teşkil ediyordu.
5 Ekim 1938-Çekoslovak Cumhurbaşkanı Edvard Benes'in görevden alınması
1935'ten beri Edvard Benes tarafından yönetilen Çekoslovakya'nın kaderi, Benes'in katılması istenmemesine rağmen Münih Konferansı'nda belirlendi. Fransa ve Birleşik Krallık, Benes'i anlaşmaları kabul etmeye zorlamak için Almanya ile Çekoslovakya arasında bir çatışma çıkması durumunda tarafsız kalacaklarına dair söz verdi. Edvard Benes 5 Ekim 1938'de istifa ederek önce Amerika Birleşik Devletleri'ne ardından da Birleşik Krallık'a sürgüne gitti ve burada sürgünde Çekoslovak hükümetini kurdu.
15 Mart 1939-Almanya Bohemya-Moravya'yı işgal etti
Wehrmacht birlikleri 15 Mart 1939'da Çekoslovakya'nın batısındaki Bohemya ve Moravya'ya girdi. Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Emil Hácha, Hitler'i kızdırmamak için işgali püskürtmek üzere askeri bir emir vermeme kararı aldı. Almanlar ertesi gün Bohemya ve Moravya Protektorası'nı kurdu. Emil Hácha cumhurbaşkanlığını sürdürürken, Nazi diktatörü Konstantin von Neurath Protektora'yı yönetti. İşgalin ilk aylarında siyasi muhaliflere yönelik kitlesel tutuklamalar ve Yahudiler ile Romanlara yönelik zulüm, baskının başlangıcını işaret ediyordu.
Kaynaklar:
- Jesenský, Marcel (2014). The Slovak–Polish Border, 1918–1947. Palgrave Macmillan. ISBN 9781137449641.
- Kirkpatrick, Ivone (1959). The Inner Circle. Macmillan.
- Kornat, Marek (2012). Polityka zagraniczna Polski 1938–1939. Cztery decyzje Józefa Becka (PDF) (in Polish). Wydawnictwo Oskar.