Bilişsel gerileme, hafızamızın, konsantrasyonumuzun ve düşünme yeteneğimizin yavaşlaması veya körelmesi anlamına gelir. Yaşlandıkça daha unutkan hale gelmek oldukça yaygındır — örneğin birinin adını veya alışverişte ne almak için yola çıktığımızı hatırlayamamak gibi.
Bununla birlikte, giderek sıklaşan ataklar bilişsel bozukluğa işaret edebilir — normal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak düşüş hızı beklediğimizden daha hızlı olduğunda. Bu durum, semptomları yaşayan kişinin yanı sıra ailesi ve arkadaşları için de korkutucu olabilir.
En yaygın bilişsel bozukluk belirtilerinden bazıları şunlardır:
Hepimiz yaşlandıkça bilişsel gerileme yaşarız. Bununla birlikte, gerilemenin derecesi ve hızı herkes için farklıdır ve büyük ölçüde genler ve aile geçmişi tarafından belirlenir.
Dolayısıyla, beyinlerinde aynı düzeyde yaşa bağlı değişiklikler olan iki kişi, bilişsel görevlerde çok farklı performans gösterebilir. Ve Alzheimer hastalığı olan iki kişi benzer bilişsel yeteneğe sahip olabilir, ancak beyinde büyük ölçüde farklı değişiklikler olabilir.
Bilişsel Gerilemeyi Önlemek için Şimdi Ne Yapabilirim?
Bazı insanlar, muhtemelen değişikliklerle başa çıkmak için daha büyük bir kapasite — veya 'bilişsel rezerv' — geliştirdikleri için yaşlanmanın etkilerine karşı daha dirençli görünmektedir.
Araştırmalar, bilişsel rezervin yaşamımız boyunca edindiğimiz deneyimlerle oluştuğunu göstermektedir. Bu deneyimler arasında eğitim, ilgi çekici bir mesleğe sahip olma veya teşvik edici faaliyetlere katılma sayılabilir. Eğitim ve meslek kısmen sosyoekonomik durum tarafından belirlenebilir.
Ancak faaliyetlere katılım — boş zaman uğraşları, öğrenme, sosyal etkileşimler — bizim kontrolümüz altındadır.
Yüksek tansiyon, diyabet, depresyon ve damar hastalıkları gibi diğer sağlık sorunları bilişsel gerilemeyi şiddetlendirebilir. Bazıları önlenebilir veya yaşam tarzı değişiklikleri ile yönetilebilir:
Hayatın bir alanında olumlu değişiklikler yapmak, başka bir alanda da fayda sağlayabilir. Tersine, sağlıksız alışkanlıklar edinmek zincirleme bir reaksiyona veya olumsuz sağlık sonuçları sarmalına neden olabilir.
Kaçınılması Gereken Alışkanlıklar
ABD'de yapılan araştırmalar, yüksek yağlı diyetin obezite, diyabet ve bilişsel bozuklukların gelişme riskini artırdığını göstermektedir. Birbirine yakınlaşan birçok çalışma, düşük yağlı bir diyetin bilişsel gerilemeye karşı koruyucu olduğunu göstermektedir.
Sigara içmek akciğer kapasitesini azaltarak fiziksel aktivitede bulunmayı zorlaştırabilir, bu da daha fazla sağlık sorununa ve bilişsel sorunlara yol açabilir.
Bilişsel gerilemeyi önleyemeyiz — en azından henüz değil ve muhtemelen yakın zamanda da olmayacak. Ancak yaşamımız boyunca yapabileceğimiz ve gerilemeyi yavaşlatma umuduyla bilişsel rezervi artırma potansiyeline sahip şeyler var. Ve araştırmalar, ilgili faktörler hakkında daha fazla bilgi ediniyor.
Bütünsel Olarak Sağlıklı Bir Yaşam Tarzı Hedefleyin
Daha 'bütünsel olarak sağlıklı' bir yaşam tarzı için yapabileceğimiz bazı değişiklikler sağduyudan biraz daha fazlasıdır. Diyet, egzersiz, sigara ve içki ile ilgili tavsiyeler tanıdık gelecektir. Ancak daha az bilinen yaşam tarzı faktörleri, sosyal ve cinsel bağlantılar da dahil olmak üzere yaşlandıkça beyin fonksiyonlarını etkileyebilir.
Araştırmalar, sosyal aktivitelerin insanları iletişim kurmaya zorlayarak bilişsel gerilemeyi yavaşlatmaya yardımcı olabileceğini ve bunun da zihni canlandırdığını göstermektedir. Bir arkadaşınızla yüzmeye gidebilir ve her birkaç kulaçta bir sohbet edebilirsiniz. Ya da parkta köpek gezdiren arkadaşlarınızla günün zamanını geçirebilirsiniz.
Sosyal aktiviteleri anlamlı sosyal bağlantılarla birleştirmek, genel refah için büyük bir destektir ve aynı zamanda bilişsel işlevlerimizin çoğunu uyarır.
Beyin İçin Seks
Sıklıkla tartışılmayan ancak bilişsel sağlık için aynı derecede önemli olan bir konu da romantik ve yakın ilişkilerin sürdürülmesinin önemidir.
Çalışmalar, 50 yaşın üzerindeki kadın ve erkeklerde cinsel aktivite ile bilişsel işlev arasında bir korelasyon olduğunu göstermiştir. Bir grup 73 yaşlı yetişkin üzerinde yapılan bir takip çalışması, genel olarak, daha yüksek cinsel aktivite sıklıklarının bilişsel işlev testlerinde daha iyi puanların göstergesi olduğunu göstermiştir.
Cinsel aktivite ve bilişsel işlev arasındaki bağlantı, doğal sosyal bağlantıdan kaynaklanıyor olabilir. Ya da oksitosin ve dopamin gibi seksle ilgili hormonların salınımının beyin fonksiyonlarını etkilemesinden kaynaklanıyor olabilir.
'İyi hissettiren hormon' olarak adlandırılan dopamin, beynin ödül sisteminin bir parçasıdır. Öğrenme, hafıza ve duygular arasında bağlantı kurarak olumlu hisleri teşvik eder. (İlginç bir şekilde, araştırmalar aşırı dopamin üretimini bağımlılık ve madde kötüye kullanımı ile de ilişkilendirmiştir).
Bazen 'aşk hormonu' olarak da adlandırılan oksitosin, sosyal ve cinsel etkileşimlerde rol oynar. Aynı zamanda anne ve yeni doğmuş bebek arasındaki gibi bağ kurmada da rol oynar.
Elbette, asırlardır süregelen doğa ve yetiştirilme tartışmasına göre, cinsel aktivite ve bilişsel işlev arasındaki bağlantı, samimi davranışların hem sosyal hem de biyolojik etkilerinin birleşik bir sonucu olabilir.
Bilişsel Gerilemeyi Önlemeye Yardımcı Olmak İçin Kendinizi Eğlendirin
Beyninizi zorlu aktiviteler ve hobilerle canlandırmak için de iyi bir neden var. Kitap ve dergi okumak, masa oyunları oynamak, müzelere gitmek ve müzik aletleri çalmak bilişsel gerilemeyle mücadeleye yardımcı olur.
Bazı aktiviteler öğrenme kapasitenizi artırabilir ve faydaları diğer bilişsel yeteneklere de yayılabilir. Örneğin, karmaşık hafıza testleri içeren aktiviteler, kelime bilgisi gibi diğer bilişsel işlevleri de geliştirebilir.
Avustralyalı yetişkinlerden oluşan bir örneklem üzerinde yapılan bir çalışmada, ileri yaşlarda 'bilişsel yaşam tarzı' bileşenlerinde cinsiyetler arasında önemli farklılıklar olduğu, kadınların sosyal faaliyetlere, okumaya ve gönüllü çalışmalara daha fazla katıldıkları görülmüştür. Bu araştırma, sosyokültürel değerlerin ve stereotiplerin yaşam boyu cinsiyet farklılıklarını yönlendirdiğini ve bu cinsiyet rolü tutumlarının yaşamın ilerleyen dönemlerinde erkekler ve kadınlar için bilişsel sonuçları etkileyebileceğini göstermektedir.
Kaliteli Uyku Çekin
Uyku da önemlidir. Birçok çalışma, uykunun yaşam boyu bilişsel işlevle önemli ölçüde bağlantılı olduğunu göstermektedir.
Tıbbi Araştırma Konseyi Bilişsel İşlev ve Yaşlanma Çalışmaları (CFAS), gündüz uyuklamanın iki ve on yıllık takiplerde daha düşük bilişsel gerileme riski ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Uyku süresinin 6,5 saatten az olması ise on yıllık takipte daha yüksek bilişsel gerileme riskiyle ilişkilendirilmiştir.
Başka bir çalışma, 65 yaş ve üzeri kadın ve erkeklerde hem çok fazla uykunun hem de kalitesiz uykunun daha kötü hafıza ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu çalışmaların hepsi benzer tavsiyelerde bulunma eğilimindedir: her gece yaklaşık sekiz saat dinlendirici bir uyku çekmeliyiz.
İlgili Yazılar
İyi uyunmayan dönemler, olumsuz fiziksel ve bilişsel sağlık döngüsüne katkıda bulunabilir. Örneğin, yetersiz uyku düşük ruh hali, öfke ve sinirliliğe neden olabilir, bu da ilişkilerimizi etkileyerek daha fazla strese neden olabilir — bu da uykuyu daha fazla etkiler.
Diğer taraftan, iyi uyumanın faydaları arasında konsantrasyon, yaratıcılık, sosyal beceriler ve karar verme süreçlerinde iyileşme yer alır.
Düzenli Diş Kontrolleri Bilişsel Gerilemeyi Önlemeye Yardımcı Olabilir
İyileştirmelerin bilişsel sağlığı koruyabileceği belki de en beklenmedik yer ağzınızdır. Araştırmalar, Birleşik Krallık'taki yetişkinlerin yarısını etkileyen diş eti hastalığıyla ilişkili bakterilerin Alzheimer hastalığı ve bunama gelişimiyle de ilişkili olduğunu göstermektedir.
Tedavi edilmediği takdirde, diş eti hastalığına neden olan bakteriler birikerek vücutta iltihabi bir tepkiye yol açabilir.
Küçük laboratuvar çalışmaları, kan dolaşımı yoluyla beyne giden bakteri ve enflamatuar moleküllerin, kötü ağız sağlığının bunamaya yol açmasının bir yolunu oluşturduğunu göstermiştir. Bu ilişkiyi doğrulamak için insanlarda geniş popülasyon çalışmaları henüz yapılmamıştır.
Bununla birlikte, güvenli tarafta olmak için, iyi ağız sağlığı alışkanlıkları edinmek akıllıca bir fikirdir. Bunlar arasında günlük diş ipi kullanımı, günde iki kez diş fırçalama ve düzenli diş kontrolleri yer almaktadır.
Dolayısıyla, ufukta mucize bir ilaç görünmese de, yaşlandıkça yaşadığımız bilişsel gerileme oranını azaltmaya yardımcı olabilecek yapabileceğimiz pek çok şey var. Unutulmaması gereken en önemli şey, sizin veya bir başkasının bilişsel yetenekleri hakkında endişeleriniz varsa, tedavi edilebilecek bazı temel sağlık sorunları olabileceğidir.
