Galatlar en büyüleyici antik halklardan biridir. Onlar antik tarihe damgasını vurdular. Kelt Avrupa'sından gelen Galatların coğrafyaya derin etkileri oldu. Helen dünyasına ani gelişleri, "barbar" göçlerin Roma'nın erken gelişiminde şok etkisi yarattı. Etkileri öyleydi ki yüzyıllar boyunca Helen ve Roma dünyasını etkileyecekti. Tarihte çok az toplum Galatlar kadar büyüleyici bir gelişim yolculuğuna çıkmıştır.
Galatların ataları
Galat veya Galatyalıların kökenleri, MÖ 2. binyıl kadar erken bir tarihte Avrupa'da bulunan antik bir Kelt grubuna kadar uzanır. Yunanlar Keltleri en azından MÖ 6. yüzyıldan beri Fenike Marsilya kolonisi aracılığıyla tanıyorlardı. Bu garip kabile halkları ilk kez Miletoslu Hecataeus aracılığıyla kaydedilmiştir. Platon ve Aristoteles gibi yazarlar Keltlerden genellikle en vahşi halklar olarak bahsettiler. MÖ 4. yüzyıldan itibaren Keltler, Greko-Romen Akdeniz'in birçok bölgesinde istihdam edilen, antik tarihin en üretken paralı askerleri haline geldi.
Keltler büyüklükleri ve vahşilikleri ile ünlüydü ve vahşi, asabi oldukları kadar hayvanlara tutkuluydular ve Yunanların gözünde bu onları rasyonel olmaktan çıkardı. Garip geleneklerine dair yorumlar abartıldı ve çoğu zaman yanlış anlaşıldı. Keltler kendi tarihlerine dair hiçbir yazılı kaynak bırakmadığından tarihi yorumları önyargılıdır.
Yüzyıllar boyunca Keltler antik Avrupa'yı şekillendirecek büyük göç baskıları yarattı. Kabileler nesiller boyu bütün halinde hareket ederek Ren (Galya), Alpler (İtalya) ve Tuna (Balkanlar) üzerinden güneye yayıldılar. Kelt kabileleri toprak ve kaynak aradı ve diğer halklar tarafından sürüldü. Bu düdüklü tencere artık Yunan ve Roma'da patlayacaktı.
Büyük İskender MÖ 335'teki Trakya seferi gibi Keltlerle iyi ilişkiler kurdu. Ancak ironik ki ölümünden sadece iki kuşak sonra bu kabile üyelerinin torunları İskender'in mirasına göz diktiler: Muazzam Kelt hareketleri Balkanlar, Makedonya, Yunanistan ve Anadolu'ya aktı. Keltler geliyordu.
Büyük Kelt istilası: Anadolu'ya geliş ve Galatyalıların doğuşu
Keltlerin Helen dünyasıyla çarpışması MÖ 281'de 150.000'den fazla askerden oluşan kabilelerin reisleri Brennus komutasında Yunanistan'a inmesiyle gerçekleşti. Brennus ve Keltler Yunanistan'ı harap etmeye çalıştılar ve Termopylae (Thermopylae)'deki stratejik geçidi aşmalarına rağmen MÖ 279'da Delfi'nin kutsal bölgesini yağmalamadan yenildiler. Bu kitlesel istila Yunan dünyasında varoluşsal şoka neden oldu ve Keltler "uygarlığın" antitezi tasvir edildi.
Galatyalıları ortaya çıkaracak olan şey bu korkunç Kelt istilasıydı. MÖ 278'de tamamen yeni bir halk Küçük Asya'ya (Anadolu) akın etti. Sayıları yalnız 20.000 kadardı ve Galatyalıların gerçek doğuşuydu.
Liderleri Leonnorius ve Lutarius yönetiminde üç oymak Trocmi, Tolistobogii ve Tectosages, Çanakkale (Hellespont) ve Boğaziçi'ni (Bosporus) geçerek Avrupa'dan Anadolu anakarasına ulaştılar.
Bitinyalı I. Nikomedes adamlarını Asya'ya naklederek kardeşi Ziboetas ile savaştı. Galatlar daha sonra Pontus Kralı I. Mithridatis adına Mısırlı I. Ptolemaios Soter'e karşı savaştılar.
Bu durum Galatların Helenik krallıklarla ilişkilerini tanımlayacak bir kalıptı. Galatlar kiralık asker olarak yararlıydılar, ancak zamanın göstereceği gibi, Helen devletleri hoş karşıladıkları bu vahşi savaşçılar üzerinde gerçekten kontrol sahibi değildi. Galatların girdiği bölge, Frig, Pers ve Yunan yerlileriyle kaplı antik dünyanın en karmaşık bölgelerinden biriydi. Büyük İskender'in mirasının halefi olan devletler bu bölgeyi kontrol ediyordu, ancak derinden parçalanmışlardı, krallıklarını pekiştirmek için uzun süredir savaş veriyorlardı.
Galatların savaşları
Galatlar hiç uysal değildi. Batı Anadolu'da hatırı sayılır bir güç oluşturarak kısa sürede şehirler üzerinde hakimiyet kurdular. Haraçlar bu yeni komşuları kabusa dönüştürdü.
Seleukos Kralı I. Antiochus bir süredir çalkantıda olan Galatlarla MÖ 275'te 'Filler Savaşı' olarak adlandırılan savaşta fillerle Galat ordusunu yendi. Batıl inançlı Keltler ve panikleyen atları böyle hayvanları hiç görmemişti. I. Antiochus bu zaferle 'soter' yani 'kurtarıcı' adını aldı.
Bu savaş Keltlerin kıyı bölgelerinden Anadolu'nun iç bölgelerine doğru hareket etmesinin habercisiydi. Galatlar sonunda yüksek Frig ovalarına yerleştiler. Bölge adını böyle aldı: Galatya.
Sonraki yıllarda, Galatya'nın diğer krallıklarla ilişkileri karmaşık ve istikrarsızdı. Seleukoslar gibi göreli süper güçler, Galatları Anadolu'nun iç bölgelerinde kontrol altında tutabilmişti. Ancak diğer bölgesel oyuncular için Galatlar varoluşsal bir tehditti. Pergamon (Bergama) şehir devleti komşularını İyonya kıyılarında terörize eden Galatlara başta haraç ödedi. Ancak bu durum I. Attalus (y. MÖ 241-197) ile sona erdi.
Kendisini Yunan kültürünün koruyucusu adlandıran Attalus, MÖ 241'de Caïcus Nehri'nde (Bakırçay) Galatlara karşı büyük bir zafer kazandı. O da 'kurtarıcı' unvanını benimsedi. Savaş, Bergama tarihinin bütününü tanımlar hale geldi. Helenistik dönemin en ikonik heykellerinden Ölen Galyalı gibi ünlü yapıtlar aracılığıyla ölümsüzleştirildi.
MÖ 238'de Galatlar geri döndü. Bu kez Batı Anadolu'yu terörize etmeye ve Bergama'ya boyun eğdirmeye çalışan Antiohos İeraks komutasındaki Seleukos kuvvetleriyle ittifak kurdular. Ancak Aphrodisium Savaşı'nda yenildiler. Bergama'nın bölgesel hakimiyeti güvence altına alındı
MÖ 3. ve 2. yüzyıllardaki Helen devletleri Galatlarla birçok ihtilafa düştüler. Ama en azından Bergama için bir daha asla böyle bir varoluşsal tehdit oluşturmayacaklardı.
Galat kültürü
Antik tarihçiler Galat kabilelerinden Trocmi, Tolistobogi ve Tectosages'in aynı dili ve kültürü paylaştığını söyler. Yaşam tarzı ve ekonomide, Anadolu yaylaları, koyun, keçi ve sığırlardan oluşan pastoral ekonomiyle Kelt yaşam tarzına uygundu. Çiftçilik, avcılık, metal işleri ve ticaret Galat toplumunun temel özellikleri oldu. Daha sonra MS 2. yüzyılda yazan Pliny, Galatların yünlerinin ve tatlı şaraplarının kalitesiyle ünlü olduklarını belirtti.
Keltler, şehirleşme sevgileriyle ünlü değildi. Galatlar, Frig Helen kültürüyle bütünleştikleri için Ankira (Ankara), Tavium (Yozgat) ve Gordion (Yassıhüyük) gibi birkaç merkezi miras aldılar veya desteklediler. Tarihçiler, yoğun kültürel temasın Galatların Helenleşmesine ve bölgedeki Yunan ve diğer halklarından esinlenmesine yol açtığına inanıyor.
Galat kültürünün bir diğer önemli bileşeni savaştı. Bu azılı savaşçılar ihtiyaç, menfaat veya ödülün gerektirdiği gibi birçok Helen Krallığı için ücretli paralı asker olarak itibar kazandılar. Daha zayıf komşularından haraç alarak, Mısır'ın Ptolemaik yöneticileri kadar uzaklardaki yöneticilerin hizmetinde savaştılar.
Roma dönemi
MÖ 2. yüzyılın başlarında Roma'nın artan etkisi bölgeyi etkiledi. Roma Suriye Savaşı'nda (MÖ 192-188) Seleukos İmparatorluğu'nu yendikten sonra Galatlarla temasa geçti.
MÖ 189'da konsolos Gnaeus Manlius Vulso Anadolu Galatlarına karşı sefer düzenledi. Bazıları gerçek sebebin Vulso'nun kişisel hırsı ve zenginleşmesi olduğunu iddia etse de, Seleukosları desteklemenin cezasıydı. Ne de olsa Galatlar, savaşçı faaliyetleri ve Yunan şehirlerini baskılamaktan servet biriktirmişlerdi.
MÖ 133'te tüm krallığını Roma'ya bırakan müttefikleri Bergama ile, Romalılar Anadolu'nun kötü çocuklarına çok az tolerans gösterdi. Galatlar bu acımasız savaşta Olympus Dağı ve Ankira'da iki büyük yenilgiye uğradılar. Binlercesi öldürüldü ya da köle olarak satıldı. Romalılar artık Galatya'nın kalan tarihini şekillendirecekti.
Roma daha sonraki Mithridatis Savaşları (MÖ 88-63) sırasında Asya'da yenilgiye uğrayınca Galatlar başta Pontus kralı VI. Mithridatis'in yanına geçtiler. Ancak uzun sürmeyecek bir kader evliliğiydi. MÖ 86'da müttefikler arasındaki kanlı kavganın ardından Mithridatis, Galat prenslerinin birçoğunu bir ziyafette katlettirdi. Bu suç, Galatların Roma'ya olan bağlılığındaki kaymayı hızlandırdı. Prensleri Deiotarus, bölgede büyük Roma müttefiki olarak ortaya çıktı ve çok doğru bir karar vermişti.
Deiotarus, Roma iç savaşlarında (MÖ 49-45) bağlılıkları değiştirmede rol oynamaya devam etti. Pompey'i desteklemesine rağmen, Galatyalı prens daha sonra muzaffer Julius Caesar tarafından affedildi. Cezalandırılmasına rağmen, Roma sonunda onu Galatya kralı ve diğer Tetrarch'lardan (ülkenin dörtte birini yöneten kimse) kıdemli kıldı. Galatya kademeli olarak Roma imparatorluğuna asimile oldu.
Değişken gizemli insanlar
Galatyalıların uzun tarihi o kadar düzensizdir ki, olayları yalnızca parça parça duyuyoruz ve bu büyüleyici insanlara kısa bir bakış atabiliyoruz. Arkeolojik kayıtlardaki muazzam boşluklarla birleştiğinde, onlar hakkında anekdot olmamak genellikle imkansızdır. Yine de onlar hakkında bildiklerimiz, karakter ve ruhla dolu büyüleyici insanlar olduklarını gösteriyor.
Bir örnek Galat Prensesi Camma'dır. Artemis'in rahibesi olan Camma, Tetrarch Sinoriks tarafından imrenildi. Yine de Camma mutlu şekilde evliydi ve Sinoriks bu işte bir yere varamıyordu. Sonunda kocası Sinatus'u öldürdü ve rahibeyi karısı olmaya zorlamaya çalıştı. Camma'nın oynayacak tek bir kartı vardı. Camma, aşağılık talibiyle paylaştığı bir içkiye zehir karıştırarak istediğini aldı. Camma, zehri kocasının intikamını alırken mutlu şekilde öldü. Galatyalı kadınlar zordu.
Camma'nın hikayesinin tarihi yok ama Galatların Artemis'e taptığını anlatır. Bölge içinde gerçek bir kültürel asimilasyona işaret ediyor. Daha sonraki Galat sikkelerinin örneklerinde, Kibele gibi Frig etkisindeki tanrıları ve Artemis, Herkül, Hermes, Jüpiter ve Minerva gibi Greko-Romen tanrılarını görüyoruz. Bu tür bir ibadetin nasıl geliştiği veya insan kurban etme gibi daha ilkel Kelt uygulamalarının kanıtlarıyla nasıl ilişkili olduğu açık değil. Bazı bölgelerdeki arkeolojik kanıtlar, bunların birlikte var olabileceğini düşündürmektedir.
MS 40-50'lerde St. Paul Galatya'ya gitti ve ünlü Mektuplar'ını (Galatyalılara Mektuplar) yazdı. Hala pagan olan en eski kiliselere hitap ediyordu. Galatyalılar, Roma İmparatorluğu'nda Yahudi olmayanlar arasında Hıristiyanlığı kabul eden ilk insanlar olacaktı. Yine de böyle vahşi insanları ehlileştirmek kolay değildi.
Pavlus, Kilistra'da (Konya) taşlandı ve neredeyse öldürülüyordu. Ancak Galatlar nasıl Hellenleştirildiyse, giderek Romalılaştırıldıkları gibi Hıristiyanlaştırılacaklardı. Galatlar MS 4. yüzyılın ortaları ile sonları arasında Roma'nın yeni barbar kabilelerinin tehdidiyle karşı karşıya kaldılar.
Tarihin karanlık bir ironi anlayışı vardır. Galatyalılar – yüzyıllar boyunca kanlı bir çatışma içinde klasik dünyaya asimile olmuş barbar bir Kelt halkıydı. Galat tüccarlar topluma tamamen entegre vatandaşlar oldular ve sonraki Roma imparatorluğunun köle tacirleri olarak yaşadılar.
Sonuç
Galatyalıların öyküsü böyleydi. Göçmenler, gezginler, savaşçılar, paralı askerler, çiftçiler, rahibeler, tüccarlar ve köle tacirleriydiler. Bu şaşırtıcı ve esrarengiz Anadolu insanları hakkında çok az şey biliyoruz. Yine de gördüğümüz şey, antik tarih boyunca inanılmaz bir yolculuk yaptıklarıdır. Galatlar genellikle Keltlerin en başarılı oymaklarından sayılır ve geçmişleri açık şekilde kanlı ve travmatiktir. Bu insanlar savaşarak hayatta kaldılar.