Hammurabi'nin bugünkü Irak'ın yanı sıra Kuveyt, Türkiye ve Suriye'nin bir bölümünü de kapsayan eski Mezopotamya'nın tamamı üzerinde egemenlik kurmasının üzerinden yaklaşık 3.800 yıl geçti. Bölge Dicle ve Fırat nehirleri arasında yer alıyordu. Bununla birlikte, ABD Yüksek Mahkeme salonunun güney duvarına kazınmış antik hukukçular panteonunda resmi görülebilen Babil Kralı, modern hukuk üzerinde etkili olmaya devam etmektedir.
Bunun nedeni, 1901 yılında Fransız bilim adamı Jacques de Morgan tarafından bulunan ve şu anda Paris'teki Louvre Müzesi'nde muhafaza edilen 282 kural ve yönetmelikten oluşan Hammurabi Kanunları'dır. Hammurabi Kanunları, 2,25 metrelik bir taş monolitin yüzeyine çivi yazısıyla oyulmuştur. Tarihçilere göre Hammurabi Kanunu, çatışmaları çözmek, suçları cezalandırmak ve iş faaliyetlerini düzenlemek için kullanılan eski bir Mezopotamya sisteminden günümüze ulaşan bir simgedir. Bu sistem, bugün Amerika Birleşik Devletleri ve diğer modern toplumları yüzyıllar boyunca yöneten yasal ve adli sistemlerin gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur.
Villanova Üniversitesi'nde tarih profesörü olan Kelly-Anne Diamond bu kanunu "Babil'in Birinci Hanedanlığı döneminde hukuk ve düzene ilişkin iyi korunmuş ve kapsamlı bir tarihi yazıt" olarak tanımlamaktadır.
'Suçluluğu kanıtlanana kadar masumdur' ilkesi
Diamond'ın da belirttiği gibi, Hammurabi'nin bazı düzenlemeleri modern gözlere gereğinden fazla katı ve hatta vahşi görünebilir. Örneğin, çalıntı mal satmak ve yıkılan bir ev inşa etmek ölümle cezalandırılırdı ve efendisinin otoritesini hiçe sayan bir kölenin kulağı kesilirdi. Diğer yasalarda ise yetersiz temsil edilen nüfuslara yönelik sorumluluk ve şefkatin vurgulandığı belirtiliyor. Örneğin, Hammurabi Kanunları'nda ilk nafaka ödemeleri olarak kabul edilebilecek ödemelere rastlıyoruz.
Kanun aynı zamanda modern dönem Amerikan hukukuyla birçok özelliği paylaşan bir Mezopotamya hukuk sistemini de tasvir ediyor. Örneğin, bir kişinin bir suçtan suçlu olduğunu kanıtlamak için yasalar kanıtların toplanmasını ve sunulmasını gerektirir. 'Suçlu olduğu kanıtlanmadıkça masumdur' düşüncesi günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.
Hammurabi dikilitaşının üzerine, aynı zamanda hem tanrıların hem de insanların yargıcı olarak görev yapan Mezopotamya güneş tanrısı Şamaş'tan kanunları alan hükümdarın bir resmi oyulmuştur. Uzmanlar Hammurabi'nin kanunlarının önceden var olan kurallardan ve daha önceki mahkeme kararlarından doğduğuna inansa da, yaratılış anlatısı kralın tanrıdan ilham alan bir yönetici olarak imajını desteklemeye yardımcı olmuş olabilir.
Hammurabi'den 300 yıl önce Kral Ur-Namma tarafından derlenen bilinen en eski kanun koleksiyonu, Hammurabi'nin kanunlarında gördüğümüzden oransal olarak daha az bedensel ceza ve daha fazla para cezası içeriyordu. Yine de Hammurabi'nin kanunları para cezalarının en yaygın ceza biçimi olduğunu belirtiyordu. Dolayısıyla, bu yüzyıllar boyunca hukuk sistemi büyük olasılıkla çok tutarlı bir şekilde işlemişti.
Hammurabi Kanunları ve gerçekte uygulanan Mezopotamya hukuku
Middle Tennessee Eyalet Üniversitesi Lisansüstü Çalışmalar Fakültesi dekan yardımcısı ve Mısır ile Yakın Doğu konusunda uzman bir tarihçi olan Dawn McCormack'a göre;
Hammurabi'nin kanunları daha ayrıntılı olduğu için önceki Mezopotamya kanunlarından farklıdır ve bize günün kanunları ve kuralları, sosyal yapı ve kanunların farklı insan gruplarına nasıl uygulandığı hakkında daha fazla bilgi verir. Nüfus değiştikçe, hukuk sistemleri de değişen koşulları yansıtacak şekilde değişmiştir.
Hammurabi'nin kanunlarının o dönemdeki pratik önemi konusunda belirsizlik vardır. Tarihçilerin de belirttiği gibi, kanunların tam bir bütünü olduğu söylenemez. Kanunnamede, hububat harmanı için bir öküz kiralamanın maliyetinden kırık kemiklerin tedavisi için hekim ücretlerine kadar her şey hakkında özel kanunlar içermesine rağmen, cinayeti yasaklayan temel bir yasağın olmaması gibi bariz boşluklar vardır. Hammurabi tüm potansiyel suçları kapsamaya ya da bunların arkasında herhangi bir örgütsel kavram geliştirmeye çalışmamıştır.
Hammurabi kurallarını taş bir yapıya oyarak büyük bir gösteri yapmış olsa da, geriye kalan Mezopotamya mahkeme kayıtlarında kralın kanunlarının yargıçlar tarafından hüküm verilirken okunduğuna dair hiçbir kanıt yoktur.
Hammurabi'nin kurallarının pratik bir yönetimden ziyade gösteriş için yazılmış olması mümkündür. Bunları 43 yıllık hükümdarlığının sonunda, belki de gelecek nesillerin kendisini nasıl hatırlayacağı konusunda en çok endişe duyduğu bir zamanda yayınladı. Ancak Hammurabi'nin hem kendi zamanında hem de gelecekte adil ve dürüst bir hükümdar olarak görülmeyi çok önemsediğini göstermektedir. Yasanın önsözünde ve sonsözünde bunun altını çizmiştir.
Hammurabi'nin tebaasını koruyan adil bir tiran, tanrıların yeryüzündeki bir temsilcisi, bir askeri komutan, bir inşaatçı ve nihai hakem olarak görülmek istediğine şüphe yoktur.
Kanun adil ve tarafsız adalete işaret ediyor
Hammurabi Kanunları'nı, o dönemde var olan ve yenilikleri uzun süreli bir etkiye sahip olan Mezopotamya hukuk düzeninin bir temsili olarak görmek daha anlamlı olabilir.
Mezopotamyalılar, tanıkların dinlenmesi, sözlü ifadeler, yazılı deliller ve insanlara doğruyu söylediklerine dair yemin ettirme yoluyla bir davanın gerçeğine ulaşmaya büyük önem veren bir sisteme sahipti. İnsanlar yemin altında yalan söyledikleri takdirde tanrıların onları cezalandıracağına dair güçlü bir duyguya sahipti, bu da yeminleri son derece güçlü kılıyordu. Yargıçlardan oluşan bir kurul davayı dinler ve katipler genellikle yargılamaları belgelendirirdi. Bunların hepsi sistemin ne kadar güvenilir ve efektif olduğunu ortaya koymaktadır. Kanun dışı adaleti önlemenin bir yolu inşa edilmişti.
Kanunlar önemlidir çünkü adaletin tarafsız ve adil olması gerektiği fikrini beslemiştir. Hammurabi kurallar aracılığıyla sadece zengin ve güçlülerin değil herkesin adalete erişebilmesini sağlamak isteyen bir hükümdar olduğunu göstermeye çalışmıştır. Modern adalet, bazen başarısız olsa da, bu amaç doğrultusunda çalışmaya devam etmektedir.
