16 Temmuz 1212'de gerçekleşen Las Navas de Tolosa Muharebesi, Güney İspanya'nın Hristiyan krallıklar tarafından yeniden fethedilmesinin (Reconquista) başarısında belirleyici bir adım olmuştur. Zira 1085 yılında Toledo'nun ele geçirilmesiyle doruğa ulaşan Reconquista, 1086 yılında Zallaqa Muharebesi'nde Murâbıtların karşı saldırısıyla durdurulmuştu.
Hristiyan krallıklar 12. yüzyılın ortalarına kadar yürüyüşlerine devam etmemiş, üstelik bu kez karşılarına başka bir Berberi hanedanı olan Muvahhidler çıkmıştır. Muvahhidlerin Las Navas de Tolosa'daki yenilgisi güney İspanya'yı Hristiyan krallara açtı ve Muvahhid İmparatorluğu'nun kısa ömürlü Tayfa krallıklarına bölünmesine yol açtı.
Las Navas de Tolosa'dan Önce Muvahhidler
Muvahhidler (Mağrip'te mağlup ettikleri) Murâbıtlar'ın yerini aldılar ve hemen hemen aynı kökenleri ve motivasyonları paylaştılar. Ancak siyasi ve dini ideolojileri özgün ve evrenseldi ve Mehdi düşüncesine dayanıyordu: İbn Tûmert. Onun halefleri kendilerini halife ilan ettiler ve Murâbıtlar'dan daha geniş bir hırs ortaya koydular. Ancak bu doktrin Malikî Sünniliği ile çatıştı ve Endülüs halkını harekete geçirmekte başarısız oldu.
Muvahhidler, cihada liderlik etme hevesiyle Endülüs'te Murâbıtlar'dan görevi devraldılar: 1148'de Kurtuba'yı, 1154'te Gırnata'yı işgal ettiler ve hepsinden önemlisi 1157'de Almeria'yı Hristiyanlardan geri aldılar. Murâbıtlar gibi onlar da 1195'teki büyük Alarcos zaferiyle doruğa ulaşan bir Kutsal Savaş ideolojisini empoze etmeye çalıştılar. Ancak bu zaferler, özellikle giderek daha fazla birleşen Hristiyanlar karşısında asıl zorlukları gizliyordu. Bu durum Las Navas de Tolosa'nın yenilgisine yol açtı.
Hristiyanlar Aragon ve Kastilya liderleri etrafında birleşti
Toledo'nun 1085'te ele geçirilmesinden bu yana, İber Yarımadası'nın Hristiyan krallıklarını birleştirmek için çeşitli girişimler olmuştur. 1109 yılında, erkek varisi olmayan Kastilya ve Leon Kralı VI. Alfonso, tahtını Aragon Kralı Savaşçı I. Alfonso ile evlendirdiği kızı Urraca'ya emanet etti. Sonuç iç savaş oldu ve I. Alfonso'nun çekilmesine (evliliği Papa tarafından feshedildi) ve Urraca'nın (1126'da öldü) Burgundy'li Raymond ile ilk evliliğinden olan oğlu VII. Alfonso'nun Kastilya'da iktidara gelmesine yol açtı. Büyükbabası gibi onun da emelleri imparatorluktu ve Aragonlu I. Alfonso'dan unvanı almayı başardı. Alfonso 1134 yılında halef bırakmadan ölünce Navarre ve Aragon'da bir kriz patlak verdi.
Sonraki yirmi yıl boyunca VII. Alfonso, Barselona, Toulouse ve Navarre Kontlarının bağlılığı sayesinde imparatorluk gücünü pekiştirmeye çalıştı. Ancak bu durum, I. Alfonso'nun vasiyetinin yerine getirilmesini talep eden Papa'nın müdahalesi nedeniyle kısa sürdü (eyaletleri haçlı seferine devam etmek için askeri dini tarikatlara bırakılmalıydı) Durum, aynı zamanda VII. Alfonso tarafından tanınan yeni bir krallık olan Portekiz'in ortaya çıkmasıyla daha da karmaşık hale geldi. Alphonse Henriquez 1139 yılında Papa tarafından Portekiz Kralı olarak tanındı.
VII. Alfonso'nun 1157'de ölümü dengeleri değiştirdi, ancak birleşmeye doğru değil: Krallığı iki oğlu Sanche ve Ferdinand arasında bölündü, birincisi Kastilya'yı, ikincisi Leon'u aldı. Yine de, bu parçalanmaya rağmen, Reconquista ideali rakip hükümdarları terk etmemiş gibi görünüyordu.
Bir "Haçlı Seferi" miydi?
Reconquista çeşitli İspanyol kralları için soyut bir hedef olsa da, hedefler ya da kendi mülkleri konusunda anlaşamadılar. Gerçekten de kendi toprakları için savaştılar: Leon ve Portekiz, güney Galiçya ve Algarve; Aragon (1150'de Katalonya ile birleşti) ve Kastilya, Ebro'nun sol kıyısı ve Murcia Krallığı; Kastilya ve Navarre, Rioja, Alava ve Guipuzcoa için savaştı.
Kastilya ayrıca, VIII Alfonso'nun İngiltere Kralı II. Henry'nin kızıyla evlenmesinin ardından Gaskonya'ya göz dikerek gözünü kuzeye çevirdi. Bu topraklar üzerindeki haklarının tanınmasını isteyen Kastilya Kralı, 13. yüzyılın başlarında Fransız kralı Philippe Auguste ile yakınlaştı ve onun oğlu Louis'i kızı Blanche ( gelecekteki IX. Louis veya Aziz Louis'nin annesi) ile evlendirdi. Sonunda Portekiz, kendisini parçalayıp aralarında bölüşmek isteyen Leon ve Kastilya tarafından tehdide maruz kaldı.
Neyse ki Kastilya ve Aragon, Reconquista'yı takip etme konusunda birbirlerine çok daha yakındı. Reconquista, 1170'lerin başına kadar, İspanyol sorunlarının biraz yatıştığı ve Muvahhidler'in Endülüslülerin Murâbıtlar'ı istemedikleri gibi kendilerini de istemedikleri bir toprakta yerleşmekte zorlandıkları zamana kadar tekrar başlamadı. Çatışma esas olarak Tagus platosunda, büyük çarpışmalar olmadan, daha ziyade kasaba ve kale kuşatmalarıyla geçti.
Tapınak Şövalyeleri ve Hospitalier gibi dini askeri tarikatlar da çatışmalara katılmış, ancak hepsinden önemlisi İspanyollar kendi tarikatlarını kurmuşlardır: Örneğin Calatrava Tarikatı 1164 yılında Papa III. Aleksandr tarafından onaylanmıştır. Bu haliyle Reconquista, 12. yüzyılın ortalarındaki bu dönüm noktasında Doğu'daki Haçlı Seferleri ile karşılaştırılabilir. Artık mücadele hükümdarların tekelinde değildi. Dini tarikatlar, Bernard of Clairvaux ve Cîteaux'daki halefleri kadar önemli din adamları ve papalar onlara "rakiptir". Reconquista yalnızca maddi değil, aynı zamanda manevi bir anlam da taşımaya başlamıştır.
Muvahhidler: Yeni Bir Tehdit
Ancak bu yeterli değildi. 1195'te yeni Muvahhidler hükümdarı Tarifa bölgesine çıkarma yaptı ve VIII. Alfonso'nun ordularını, Reconquista'yı yavaşlatan 1086'daki Ez-Zellaka yenilgisine benzer bir yenilgiye uğratan Alarcos Muharebesi'nde bozguna uğrattı. Hıristiyanlar, önce Muvahhidler'e haraç ödemeyi kabul eden Navarre'lı VII. Sancho ve Leon'lu IX. Alfonso'ya, ardından da Halife el-Nasır ile ateşkes imzalayan Kastilya'lı VIII. Alfonso'ya taviz vermek zorunda kaldılar. İhtilaf Kastilya ve Navarre arasında devam etti.
Aslında Hristiyanlar kurtuluşlarını, İfrikiye ve Balear Adaları'ndaki (1203'te Mayorka'nın ele geçirilmesi) başarılarıyla coşan ve Endülüs'te saldırıya devam etmeye ve ateşkesi bozmaya karar veren Halife'nin hırslarına borçluydular. Ancak İspanyol krallıklarının 1208'de barış yapması için Toledo Başpiskoposu Rodrigo Jimenez de Rada'nın arabuluculuğu gerekti. Calatrava Tarikatı, Salvatierra kalesinde Muvahhidler ordularına karşı elli günden fazla direndi, ancak savaşçı keşişler sonunda teslim olmak zorunda kaldı.
VIII. Alfonso, 1212 yılının Pentekost Günü'nde Kastilyalılar, diğer İspanyol krallıklarından gelen ordular ve Fransız şövalyeleri de dahil olmak üzere büyük bir Haçlı ordusu kurma fırsatını yakaladı. Savaşçıların ruh hali tamamen dinseldi ve artık basitçe bir bölgeyi savunma arzusundan ibaret değildi. Bununla birlikte, 30 Haziran'da Calatrava kalesinin yeniden fethinin ardından, Fransız birlikleri VIII. Alfonso'yu Müslüman esirlere karşı çok yumuşak davrandığı için suçladılar ve ordudan ayrılmaya karar verdiler. Ordu daha sonra diğer İspanyol birlikleriyle birleşerek Las Navas de Tolosa'ya yöneldi.
Las Navas de Tolosa Muharebesi ve Sonuçları
Kastilya Kralı sonunda Aragon ve Navarre Krallarını kendi etrafında toplamayı başarmıştı. 16 Temmuz 1212'de, Muvahhidleri arkadan vurmak için Losa geçidindeki dağları aşmaya karar verdiler. Mevcut kuvvetler orantısızdı: Hristiyan birliklerinin 70.000 olduğu tahmin edilirken, kaynaklar bunun üç buçuk katı kadar Muvahhid'den bahseder. Orta Çağ kaynaklarındaki rakamlara her zaman ihtiyatlı yaklaşmamız gerekse de, yine de savaşçıların sayısının epey eşitsiz olduğu konusunda hemfikir olabiliriz.
Hristiyan orduları şu şekildeydi: Sol kanatta Aragonlu II. Peter, sağda Navarralı VII. Sanche ve merkezde Kastilyalı VIII. Alfonso. Savaş, düşman okları ve ardından Berberiler ve Endülüslülerin hafif süvarileri tarafından kuşatılan Hristiyanlar için kötü başladı. VIII. Alfonso'nun süvarilerinin müdahalesi savaşın gidişatını değiştirdi ve Müslüman ordularını nefes kesen bir hücumla püskürttü. Zafer kesindi ve hem kısa hem de uzun vadeli olarak sonuç belirleyiciydi.
Las Navas de Tolosa'daki Hristiyan zaferinin etkisi doğrudan hissedilmedi ama Batı'da büyük bir heyecan yarattı. İspanya tarafında VIII. Alfonso galip gelirken, Muvahhidler tarafında güç dağılmaya başladı: Takip eden yıllarda halifeler Mağripli rakiplerine karşı Hıristiyan hükümdarlardan yardım istemek zorunda bile kaldılar.
Hristiyan krallıkların yeniden örgütlenmesi için gereken süre olan birkaç yıl sonra Reconquista tam anlamıyla başladı. Muvahhidler, Mağrip'teki sorunları nedeniyle (örneğin Marinidlerle) Endülüs'ü terk etmek zorunda kalmış ve Hristiyanlar bir süre direnen Tayfa emirleriyle mücadele etmek zorunda kalmıştı. Ancak Endülüs'ün en önemli şehirleri birer birer düştü: 1236'da Kurtuba, 1248'de Sevilla, 1263'te Cadiz vs. Sonunda sadece 1230'larda Nasrid hanedanının kurulduğu Gırnata Emirliği darbelere dayandı ve hatta Hristiyan krallıklar arasındaki yeni rekabetlerden yararlanarak 1492'ye kadar direndi.
- İlgili: Reconquista ne zaman sona erdi?
Bu durum, Las Navas de Tolosa Muharebesi'nin Müslümanların Endülüs'ten çekilişini ve hatta duraklamasını simgelediği için Reconquista'da kilit bir tarih olduğu gerçeğini ortadan kaldırmamaktadır. Dahası, 12. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Reconquista'ya damgasını vuran dini ruhun -bazılarına göre Haçlı ruhunun- sembolüdür.
