Tarihsel olayların incelenmesi, geçmiş ve günümüz dönemleri arasında var olan bilgi eşitsizliklerinin ve boşluklarının altını çizerken, aynı zamanda farklı kültürel bağlamlarda devam eden bazı kalıcı uygulamaları da ortaya çıkarmaktadır. Bireyler arasında paylaşılan ortak noktalardan biri beslenme, su içme ve üreme gibi faaliyetlerde bulunma gerekliliğidir.
Yukarıda bahsedilen üçlü, ister zorunluluktan ister hedonizmden kaynaklansın, insanın hayatta kalması ve üremesi için en temel ön koşullardan bazılarını oluşturmaktadır. Bu makale, günümüz toplumlarında halen tartışma konusu olan Orta Çağ döneminde kullanılan çeşitli doğum kontrol yöntemlerini mercek altına almayı amaçlamaktadır.
- Katharine Dexter McCormick: Üreme Haklarının Öncüsü
- Doğum Kontrolünün İcadı ve Tarihi Hikayesi
- İlk Doğum Kontrol Hapının Porto Rikolu Kadınlarıda Test Edilmesi
Tarih boyunca cinsellik konusu irdelendiğinde, bunu genellikle tabu olarak kabul edilen bir konu olarak nitelendiren geniş bir bakış açısı benimseme eğilimi vardır. Tarihsel uygarlıklar gebelik önleme, doğum kontrolü ve cinsel ilişki sürecine ilişkin kısıtlı bir anlayışa sahipti. Bu belirli konulara ilişkin anlayışın geçmişte nispeten sınırlı olabileceği doğru olsa da, önceki dönemlerdeki bireylerin evrensel olarak aydınlanmamış olduğunu varsaymak bir yanılsamadır.
Orta Çağ dönemi, cinsel tıp da dahil olmak üzere tıbbın batıl inançlar ve büyüden etkilenmiş olduğuna inanıldığının en iyi örneğidir. Bu, herbalistler, cadılar, sahte doktorlar ve şarlatanlar gibi genellikle fantastik unsurlarla ilişkilendirilen mesleklerdeki bireyler tarafından uygulanmıştır.
Ancak bu doğru değildir. Orta Çağ dönemi üzerine uzmanlaşmış akademisyenler cinsellik ve doğum kontrolü konularında kapsamlı araştırmalar yapmışlardır. O döneme ait birincil kaynakların titizlikle incelenmesi sonucunda, söz konusu dönemin toplumunun bu konularda hatırı sayılır bir farkındalığa sahip olduğu ve doğum kontrolü için çok çeşitli yöntemler kullandığı ortaya çıkmıştır.
Sanatsal ve edebi eserlerdeki bazı tasvirlerin aksine, toplumun tamamının Kilise hukukuna bağlı olduğunu ve yalnızca üreme amacıyla cinsel faaliyette bulunduğunu iddia etmek doğru değildir.
Bir yandan şövalyelik ve romantizm fikirlerinin yayıldığı, diğer yandan da büyük aileler, primogeniture ve kilisede çalışma baskısı gibi faktörler nedeniyle evliliğin pek çok kişi için ulaşılmaz hale geldiği bir dönemde, herkesin bekar kaldığını varsaymak gerçekçi değildir. Günümüzdekine benzer şekilde, Orta Çağ döneminde halkın önemli bir kesimi, evlilik dışı ilişkiler de dahil olmak üzere çeşitli yasadışı cinsel faaliyet biçimlerine ve çeşitli faktörlerin etkisiyle ahlaki açıdan kınanması gereken diğer davranışlara katılmış olabilir. Örneğin fahişelik yasal olan eski bir uygulamaydı ve din adamları arasında cariyelik 12. yüzyılın sonlarına kadar mevcuttu.
Orta Çağ Döneminde Doğum Kontrol Yöntemleri
Orta Çağ döneminde cinsel aktivitenin yaygınlığı göz önüne alındığında, doğal olarak bu dönemde kullanılan doğum kontrol tekniklerine ilişkin bir soru ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde kadınların istenmeyen gebelikleri önleme çabalarında kullandıkları çeşitli fiziksel ve bitkisel yöntemleri keşfetmek için okumaya devam edin.
Adet Düzenlemesi
Adet döngüsünün olmaması, gebeliğin önemli bir göstergesidir ve bu da bazı doğum kontrol tekniklerine dahil edilmesini açıklamaktadır. Günümüzde, kadınların doğurganlıklarının en yüksek olduğu dönemi ve dolayısıyla korunmasız cinsel ilişki sırasında gebe kalma olasılığını belirlemek amacıyla adet döngülerini kaydetmeleri için tasarlanmış uygulamalar mevcuttur.
Adet görmemenin hamileliğin ana belirtilerinden biri olduğu göz önüne alındığında, bazı doğum kontrol yöntemlerinde yer alması şaşırtıcı değildir. Belirteçler doğum kontrolünün etkinliğini belirlemek için kullanılmıştır. Gebe kalınan anın tam olarak belirlenememesi nedeniyle, gebeliği önlemek için doğum kontrol yöntemi kullanmak ile kürtaj yoluyla gebeliği sonlandırmak arasında bir ayrım yapılmamıştır. Aksine, adet kanamasını başlatmak için çeşitli yöntemler yaygın olarak kullanılıyordu. Esasen kürtajı teşvik eden çeşitli karışımların tarifleri kadınlar arasında paylaşılıyordu ve hatta bazı ev el kitaplarında bile mevcuttu.
Bunlar, tipik olarak bir dizi sıradan veya kolayca bulunabilen bileşenlerden hazırlandıkları için yaygın olarak tercih edilirdi. Her ne kadar bazı bileşenlerin etkisi önemsiz olsa da, çok sayıda ilaçta, doğurganlığı engelleme potansiyelleri ve tesirleri nedeniyle halen hamile kadınlar tarafından kaçınılması tavsiye edilen belirli otlar veya bitkiler kullanılmıştır. Kullanılan maddeler arasında maydanoz, yabani havuç ve yarpuz (filiskin) bulunmaktadır. Arum, afyon, yavşan otu, biber, meyan kökü ve şakayık dahil olmak üzere çeşitli otlar ve baharatlar sıklıkla kullanılmıştır. Bu bileşenler farklı yoğunluk derecelerinde bir araya getiriliyor ve süzme ve demleme gibi teknikler kullanılıyordu.
Fiziksel Engellemeler
Orta Çağ döneminde, günümüzde prezervatif kullanımına benzer şekilde, fiziksel yöntemler doğum kontrol aracı olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Bitkiler yalnızca yutulabilir ilaçların bileşenleri olarak değil, aynı zamanda gebe kalmayı önlemek için fiziksel bariyerler ve peserler olarak da kullanılmıştır. İbn-i Sina'nın 11. yüzyıla tarihlenen tıp ansiklopedisi El-Kanun fi't-Tıb (The Canon of Medicine), cinsel aktivite öncesinde rahime yerleştirilen nane kullanımını önermektedir.
Bitkilerin kadın üreme sistemine yerleştirilmesi eylemi, çağdaş normlara göre alışılmadık olarak kabul edilse de, bireylerin üreme bağlamında kadın anatomisini makul ölçüde iyi anladıklarını göstermektedir. Rahim ağzı, çağdaş doğum kontrol yöntemlerinin odaklandığı önemli bir bölgedir ve rahim içi araçların (RİA) yerleştirildiği yer olarak hizmet vermektedir.
Spermisit (Sperm Öldürücü)
Fiziksel engellerin gebe kalma olasılığını azaltabileceğinin kabul edilmesi, Orta Çağ döneminde ilkel sperm öldürücü madde formlarının geliştirilmesine yol açmıştır. Birincil bileşen olarak nonoksinol-9 kullanan çağdaş sperm öldürücü ajanların aksine, Orta Çağ'daki muadilleri püre haline getirilmiş bitki örtüsü, yeşillik ve bazen de hayvan dışkısından oluşan karışımları savunuyordu. İbn-i Sina'nın El-Kanun fi't-Tıb (The Canon of Medicine), sperm kalitesini bozma ve dolayısıyla döllenme sürecini engelleme potansiyeline sahip bir madde olarak sedirden bahsetmektedir. Atipik tekniklerin kullanımı, Geoffrey Chaucer'ın The Parson's Tale'i de dahil olmak üzere dönemin tıp dışı çeşitli edebiyatına da yansımıştır. Bu eser, gebe kalmayı önlemek için belirli bitkileri tüketme ve fiziksel engeller uygulama eylemini bir ihlal olarak tasvir etmektedir.
Orta Çağ döneminde, bal veya sirke ile kaplanmış bez parçaları gibi ek vajinal kontraseptif biçimleri kullanılmıştır. Tatlandırıcıların ve fermente meyvelerin potansiyel doğum kontrol önlemleri olarak kullanılmasının tarihsel kökenleri Antik Mısır dönemine kadar uzanmaktadır. MÖ 1521 yılına ait ve sperm öldürücü olarak kullanılması amaçlanan bir tarifte, kişiye rendelenmiş Akasya yapraklarını balla karıştırması ve karışımı daha sonra vajinal kanala yerleştirilecek bir gazlı beze uygulaması tavsiye ediliyordu. Günümüz insanına tuhaf gelse de, bu alışılmışın dışındaki karışım, balın sperm hareketliliğini engelleyen yapışkan özellikleri ve akasya özünde sperm öldürücü bir madde olarak işlev gören akasya laktik asidinin varlığı sayesinde bir dereceye kadar etkili olmuş olabilir.
Hamileliği Gizlemek
Orta Çağ döneminde, doğum kontrolüne alternatif bir yaklaşım, yalnızca gebe kalmayı önlemek yerine hem hamileliği hem de doğumu gizlemeyi içeriyordu. Evlilik kurumu dışında çocuk sahibi olma eylemi kilise tarafından tasvip edilmiyordu ve bir kadının sosyal konumu ve arzu edilen bir evlilik birliği için umutları üzerinde zararlı etkileri olabilirdi. Sonuç olarak, önemli sayıda insan ebeveynlik durumlarını ya da reşit olmayan biriyle olan ilişkilerini gizleme zorunluluğu hissetmiştir.
17. yüzyıl Fransız özgürlükçü romanı L'ecole des filles (İngilizce: The School of Venus)'de bir kadın karakter on altı yaşındaki bir kıza cinsel eğitim konusunda bilgi verir. Hamilelik konusu tartışıldığında, konuşmacı herhangi bir özel doğum kontrol yöntemini vurgulamaktan kaçınır ve bunun yerine alternatif bir yaklaşım sunar:
[…] dahası, her türlü endişeyi ortadan kaldırmak için göz önünde bulundurulması gereken bir şey daha var, o da bu talihsizliğin çok korkulacak kadar sıra dışı olmadığıdır. Kullandıkları ve kendilerini hamile bırakanlarla iyi vakit geçirmelerini engellemeyen sipariş üzerine yapılmış bazı korseler ve elbiseler sayesinde hiç dikkat çekmeyen pek çok hamile kız var.
Hamileliğin bir rahatsızlıktan biraz daha fazlası olduğuna dair bu bakış açısının ardından kadın, hamileliğin fiziksel semptomlarının ve doğumun kendisinin açıklanabileceği çeşitli yolları sıralamaya devam ediyor ve şöyle açıklıyor:
[…] ve bu aralıkta hastalık, yolculuk, hac taklitleri yapabilirsiniz. Zamanı geldiğinde, vicdanen bu gerçeği saklamak zorunda olan bir ebe belirleyeceksiniz."
Kadın, öngörülen kurallara bağlı kalmanın nihayetinde çocuğun annenin gözetiminden çıkarılmasıyla sonuçlanacağını ve böylece önceki çocuksuz yaşam tarzına dönüp dizginlenemez bir sevinç yaşayabileceğini düşünür.
Hamilelik ve doğumla ilgili bu bakış açısı, orta sınıfın belirli bir deneyimiyle ilgilidir ve maddi kaynakların istenmeyen bir hamilelikle karşılaşan kadınlara sağladığı avantajın anlaşılmasını sağlar. Orta Çağ döneminde işçi sınıfı kadınları mali kısıtlamalar nedeniyle sınırlı seçenek ve fırsatlarla karşı karşıyaydı. Daha varlıklı meslektaşlarının aksine, kolayca yeni kıyafetler edinemiyor ya da uzun süreli seyahat edemiyorlardı. Sonuç olarak, durumlarını gizlemek uygulanabilir bir seçenek değildi ve hem dini hem de toplumsal kurumların evlilik dışı doğumu ve ilgili kadın bireyleri damgalamakta ısrar ettiği bir dönemde kınama ve ayıplamadan kaçınma olasılığı düşüktü. Hamileliğin yönetilmesi ya da gizlenmesi kadınlar arasında yaygın bir uygulamaydı ve bu durum sıklıkla trajik bebek öldürme vakalarına yol açıyordu.
Katolik Kilisesi
Orta Çağ toplumundaki bireylerin çoğunluğunun bekârlığı benimsemiş olması mantıksız olsa da, evlilik dışı cinsel faaliyetlerden kaynaklanan istenmeyen gebelikleri önlemek için bir azınlığın bu yaşam tarzını benimsemiş olması akla yatkındır. Kilisenin sekse bakış açısı, bunun sadece üreme amacına hizmet ettiği yönündeydi. Sonuç olarak, evlilik dışı veya evlilik öncesi cinsel faaliyette bulunmak onaylanmıyordu ve hem ilgili bireyler hem de onların çocukları için sosyal sonuçlar doğuruyordu. Birçok durumda, bu tür çocuklar meşru kabul edilmemiştir. Din, bireylerin bedenleri ve cinsel davranışları ile ilgili kişisel seçimleri üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu için bu çerçevede bir doğum kontrol aracı olarak hizmet etmiştir.
Dini inançlar, bireylerin cinsel aktiviteye ilişkin kararlarının belirlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Hamile kalmaya çalışırken doğum kontrolünü bilinçli olarak bırakma kararına benzer şekilde, birçok birey için cinsel aktivitenin ne zaman uygun görüldüğü kararı da bu faktörden etkilenmektedir. Halihazırda Katolik Kilisesi üremeyi evliliğin temel bir unsuru olarak görmekte ve bilinçli olarak çocuk sahibi olmamayı tercih etmeyi kutsallığı geçersiz kılmaktadır.
Söz konusu bakış açısı Papa IX. Gregory dönemine ve onun 13. yüzyılın başlarından ortalarına kadar uzanan dönemde yayınladığı fermana kadar uzanmaktadır. Söz konusu kararname, üremeden kaçınma amacıyla yapılan evliliklerin geçersiz sayılmasını öngörüyordu.
Orta Çağ Döneminde Cinsel Eğitim
Bu dönemde cinsel eğitim ve anatomi konusundaki genel bilginin sınırlı olmasına rağmen, bireyler hamileliği önleme yöntemleri konusunda yeterli bir anlayışa sahipti. Daha önce araştırıldığı üzere, Orta Çağ toplumu bedenlerini kontrol etmek, gebe kalmaktan kaçınmak ve nihayetinde kaderleri üzerinde bir miktar tasarrufta bulunmak amacıyla çok çeşitli fiziksel ve ahlaki doğum kontrol teknikleri kullanmıştır.
