Kadınlar Saltanatı olarak da bilinen bu dönem, 1520 yılında Süleyman'ın saltanatından 1683 yılında Turhan Sultan'ın ölümüne kadar sürmüştür. Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu, hem iç hem de dış ilişkilerde daha belirgin bir rol oynamaya başlayan kadınların rolünde önemli bir değişime tanık oldu. Kadınlar bu dönemde siyasette önemli bir rol oynamıştır. Geleneksel olarak eşlere, cariyelere ve kadın hizmetçilere ayrılan harem de imparatorluk kararları üzerinde kayda değer bir etkiye sahipti.
Osmanlı İmparatorluğu'nda Sultan en yüksek otoriteye sahipti ve Divan olarak bilinen bir konseyin yardımıyla yönetiliyordu. Tarihsel olarak, kadınlar ancak ya Sultan'ın eşi olarak ya da iktidardaki Sultan'ın annesi olarak siyasi nüfuz sahibi olabiliyorlardı.
Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadınların Saltanatı
Kadınlar Saltanatı, Osmanlı İmparatorluğu'nda 16. ve 17. yüzyılın ikinci yarısında meydana gelen tarihi bir dönemi tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bu dönem yaklaşık olarak Kanuni olarak bilinen Sultan Süleyman'ın (1494-1566) saltanat dönemiyle aynı döneme denk gelmektedir. Bu dönem adını, Süleyman'ın imparatorluk sarayında birkaç kadının kazandığı nüfuzdan almaktadır.
Süleyman'ın saltanatından önce kadınlar eş ve anne olarak geleneksel rollere sahipti. Kadınlar ev içi rollerle sınırlıydı ve siyasete ya da devlet işlerine katılma şansları yoktu. Bu makale özellikle Hafsa, Hürrem, Mihrimar, Kösem ve Turhan'ın durumlarına odaklanacaktır. Oğlu Süleyman'ın saltanatı sırasında Hafsa önemli bir güce sahipti. Benzer şekilde, karısı Hürrem ve kızı Mihrimar da Süleyman'ın saltanatı üzerinde etkili olmuştur. Kadınlar Sultanlığı'nın son iki sultanı olan Kösem ve Turhan, İmparatorluğu etkin bir şekilde yönetmiş ve siyasi işlere aktif olarak katılmışlardır.
Bu dönemde Haseki Sultanlar (Sultan'ın eşleri) ve Valide Sultanlar (Sultan'ın anneleri) nüfuzlarını haremin geleneksel sınırlarının ötesine taşımaya başladılar. Ayrıca, ünlü Hürrem Sultan örneğinde olduğu gibi, bu kadınların birçoğunun Osmanlı kökenli olmadığını da belirtmek gerekir. Bu dönemde kadınların sarayda sahip olduğu önemli nüfuz, toplumsal cinsiyete dayalı geleneksel güç dinamikleri üzerinde kayda değer bir etkiye sahipti. Kadınlar hem siyasi hem de iç/dış ilişkilerde aktif rol oynayarak toplumsal rollerinde bir değişime yol açmışlardır.
Kadınların Saray Dışındaki Rolü
Erken modern dönemde, diğer kültürlerde olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu'nda da kadının toplumsal statüsü, yaşamının ve rollerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda cinsiyet ayrımı yaygın olarak uygulanmış, bu da kadınların münzevi bir yaşam sürmesine neden olmuştur. Bu, kadınların öncelikle diğer kadınlarla sosyalleştiği ve erkeklerin de diğer erkeklerle aynı şeyi yaptığı anlamına gelir.
Süleyman'ın yönetimi sırasında ise kadınlar daha eşitlikçi bir statüye sahip olabilmiştir. Bunun bir örneği, kadın ve erkeklerin medeni durumlarına bakılmaksızın düzenli olarak bir araya gelebildikleri kaymak dükkanlarıdır. Dahası, kadın şeyhlerin olması da bunun bir kanıtıdır. Kaymaklara ek olarak, kadınların sosyalleşmek için iki ana mekanı vardı: Evleri ve diğer kadınlarla bir araya gelebilecekleri hamamlar.
Bu açıdan bakıldığında, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki sıradan kadınların hayatlarının neden gözlerden uzak olduğu anlaşılmaktadır. Geleneksel olarak kadınların rolleri öncelikle ev idaresine, ailelerine ve yakınlarına bakmaya odaklanmıştır. Sonuç olarak, rolleri büyük ölçüde bu sorumluluklar tarafından tanımlanmıştır.
Valide Sultan'ın Unvanı
Sultan'ın annesi, imparatorluk sarayının kadınları arasında önemli bir güce ve nüfuza sahipti. Kendisine Valide Sultan unvanı verilirdi. Bu unvan, Osmanlı İmparatorluğu'nda hüküm süren bir sultanın annesi tarafından kullanılırdı. I. Selim'in eşi ve Süleyman'ın annesi olan Hafsa Sultan bu unvanı kullanan ilk kişiydi. Bazı durumlarda bu unvan, hükümdar bir sultanın büyükanneleri ve üvey anneleri tarafından da üstlenilebiliyordu.
Bu pozisyon, Osmanlı İmparatorluğu'nda Sultan'dan sonra en önemli ikinci rol olması ve genellikle kadınlar tarafından işgal edilmesi nedeniyle Kadınlar Saltanatı döneminde büyük bir öneme sahipti. Valide, saray ve imparatorluk personeli de dahil olmak üzere imparatorluğun işleri üzerinde önemli bir etkiye sahipti.
Buna ek olarak, geniş çaplı mimari girişimlerde bulunmasını sağlayan bol miktarda mali kaynağa erişimi vardı. Valide Sultan, halk için hastaneler inşa etmek gibi hayır işlerine sık sık katılmış ve sanatı da bir hami olarak desteklemiştir. Bu durum, saraydaki kadınların geleneksel görevlerinin ötesine geçen ve sosyal sorumlulukları da içeren bir role sahip olduklarını göstermektedir.
Osmanlı İmparatorluğu'nda Süleyman ve Kadınlar
Batı dünyasında Muhteşem Süleyman, Osmanlı İmparatorluğu'nda ise Kanuni olarak da bilinen Süleyman Sultan, İmparatorluk tarihinin en başarılı hükümdarlarından biri olarak kabul edilmektedir. Süleyman'ın hükümdarlığı döneminde Osmanlı İmparatorluğu en büyük ekonomik, askeri ve siyasi başarısını yaşamıştır. Bu refah dönemi kadınların rolü üzerinde önemli bir etki yaratmış, kadınlar daha önce görülmemiş bir nüfuz kazanmıştır.
Süleyman'ın hayatı kadınlar tarafından önemli ölçüde etkilenmiştir. Saltanatının ilk evresinde annesi Hafsa Sultan onun üzerinde önemli bir etkiye sahipken, Hürrem Sultan da kişisel ve siyasi meselelerinde önemli bir rol oynamıştır.
Geçmişte sultanın kendisine eş olarak hizmet edecek kadınlardan oluşan bir harem kurması adetti. Bu uygulama sultanın tarafsız kalmasını ve herhangi bir kadının etkisi altında kalmamasını sağlıyordu. Süleyman'ın hareminin sadece 17 kadından oluşmasına ve bunlardan sadece ikisinin eş olmasına rağmen, hayatı üzerinde önemli bir etkisi olan bir kadın vardı: Hürrem. Süleyman geleneklere karşı geldi ve onunla evlendi.
Hürrem'le evliliği, Sultan'ın tarafsızlığını korumayı amaçlayan Osmanlı geleneğinden bir sapmaya işaret ediyordu. Evlilik, Hürrem'in statüsünü neredeyse sultanla eşit sayılacağı bir noktaya yükseltti. Süleyman'ın saltanatı sırasında kadınların İstanbul'daki imparatorluk sarayında güçlü konumlara gelebilmeleri şaşırtıcı değildir.
Hürrem Sultan
Süleyman'ın iki eşinden biri olan Hürrem'in, Rutenya'dan sultanın haremine getirilen bir esir olduğu düşünülmektedir. Hürrem, Süleyman'ın dikkatini çekerek yavaş yavaş güç kazanmış ve sultanın gözdesi, baş eşi ve nihayetinde karısı olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda devlet işlerine karışan ilk kadın ve Haseki Sultan unvanını alan ilk kadın olma ayrıcalığına sahip olduğunu belirtmek gerekir.
Hürrem Sultan'ın durumu, Kadınlar Saltanatı döneminde kadınların oynadığı önemli rolün ve sahip oldukları gücün en iyi örneğidir. Hürrem Sultan, imparatorluk tahtı için veraset sıralamasında ilk sırada yer alan oğlu Mahidevran ile aile içi rekabete girmiştir. Hürrem, Süleyman'ın danışmanı olarak önemli bir rol oynadı ve dış politika ve uluslararası siyasetle ilgili konularda hatırı sayılır bir etkiye sahipti.
Siyasete katılımının yanı sıra, özellikle yaptırdığı kamu binalarının inşası yoluyla hayırseverlik çabalarına son derece bağlıydı. Yoksullara karşı özel bir ilgisi vardı ve sık sık cömert bağışlarda bulunurdu. Hem siyaset yoluyla imparatorluk çevresini hem de hayır işleri yoluyla toplumu etkilediği için etkisi iki yönlü olmuştur.
Mihrimar Sultan
Hürrem ve Süleyman'ın kızı olan Mihrimar, Osmanlı İmparatorluğu tarihinin en etkili prensesi olarak kabul edilir. Kadınlar Saltanatı'nda önemli bir rol oynamıştır. Süleyman'ın sevgili kızı olan Mihrimar, Rüstem Paşa ile evlendi. Rüstem Paşa sonunda danışma meclisinin en yüksek rütbesi olan Sultan'ın Sadrazamlık makamına yükseldi.
Mihrimar, Sultan'ın kızı ve Sadrazam'ın eşi olarak önemli bir güce ve nüfuza sahipti. Annesinin vefatının ardından Süleyman'ın danışmanı ve müşaviri rolünü üstlendi, onun sırdaşı ve en yakın aile üyesi olarak hizmet verdi. Sık seyahatleri ve hem Doğu hem de Batı'daki popülaritesi nedeniyle dış ilişkilerin yönetiminde de sorumluluk üstlendi. Babasına askeri seferlerde sık sık eşlik ettiğini ve bu sayede İmparatorluğun etkin yönetimine aktif olarak katıldığını belirtmek gerekir.
Mihrimar, annesi Hürrem gibi hayırsever projelerde yer almıştır. Cami yapılarının inşasına sponsor olmuş ve bunları babasına ithaf etmiştir. Kadınlar Saltanatı döneminde Mihrimar Sultan, bir Sultan'ın eşi ya da gözdesi olarak iktidara yükselmediği için farklı bir rol oynamıştır. Bunun yerine, doğrudan kraliyet soyundan gelmesi ona siyasi fırsatlar sağlamıştır. Onun hayatı, bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nda kadınların rolünün daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadınların Sona Eren Saltanatı
İki Valide Sultan'ın, Kösem Sultan ve Turhan Sultan'ın hükümdarlıkları, Kadınlar Saltanatı'nın sonunu işaret etmektedir. Kösem Sultan, altı farklı sultanın saltanatına nezaret ettiği 62 yıl gibi etkileyici bir süre boyunca Valide Sultan olarak görev yaptı. Naip olarak hüküm sürdüğü süre boyunca imparatorluğun tüm işlerini denetledi ve kabine toplantılarına bir paravanın arkasından katıldı. Bu durum üç hükümdar dönemi boyunca sürdü. Sultanların hem göreve getirilmesinde hem de görevden alınmasında yardımcı olmuş ve saraydaki yolsuzlukların ortadan kaldırılmasına yardımcı olmuştur.
Büyük Valide Sultanların sonuncusu, Kösem'in gelini olan Turhan'dı. Bir perdenin arkasından izlemek yerine toplantılara aktif olarak katılması nedeniyle yaygın olarak en güçlü kadın sultan olarak kabul edilir. Oğlu olgunluk çağına ulaştıktan sonra da onun yanında hüküm sürmeye devam etmiştir. Turhan'ın ölümünün ardından, Sadrazam'ın Osmanlı İmparatorluğu'nda daha fazla siyasi güç kazanmasıyla Valide Sultan'ın otoritesi giderek azaldı.
Sadrazam, Divan danışma kurulunda birincil danışman olarak görev yapmıştır. Sonuç olarak, padişah üzerinde en önemli doğrudan etkiye sahipti. Böylece kadınların imparatorluk işlerine ve siyasete katılımı giderek azaldı ve Kadınlar Saltanatı'ndan önceki geleneksel duruma geri dönüldü.
Süleyman'ın saltanatı sırasında kadınların maksimum güce ulaşması için iki farklı yöntem olduğu açıktır. Birincisi Haseki Sultan, yani iktidardaki sultanın eşi olmak, ikincisi ise Valide Sultan, yani iktidardaki sultanın annesi olmaktı. İkinci unvan, bir kadına ulaşılabilecek en üst düzey yetkiyi veriyor ve Osmanlı İmparatorluğu'nu büyük bir etkinlikle yönetmesini sağlıyordu.
