Modern Ukrayna, yaklaşık Teksas büyüklüğünde büyük bir ülkedir ve bazen "Avrupa'nın tahıl ambarı" olarak anılır. Sınırları içinde yer alan topraklar uzun zamandır bölgesel güçler tarafından talep edilmektedir. Antik çağ boyunca çeşitli zamanlarda Yunanlılar, Romalılar ve Hunların yanı sıra İskitlerden Sarmatlara kadar daha az bilinen bir dizi uygarlık tarafından işgal edilmiştir.
Daha yakın zamanlarda, Orta Çağ'dan günümüze kadar, Vikingler, Moğollar, Litvanyalılar, Polonyalılar, Ruslar, Osmanlılar, İsveçliler, Fransızlar, Avusturyalılar, Almanlar, Romenler ve Çekoslovakyalılar gibi çok çeşitli halkların istilalarına ve yerleşimlerine tanık olduk.
Ukrayna birkaç kez ikiye bölünmüş ve yeniden bir araya getirilmiştir, ancak Sovyetler Birliği'nin çöküşüne kadar hiçbir zaman gerçekten bağımsız olmamıştır. (Ukrayna ismi "eşikte" ya da "sınırda" anlamına geliyor ki ulusal şarkıda "Ukrayna henüz ölmedi" denmesi de buna uygun.) Rusya'nın 2022'deki işgalinden bu yana Ukrayna tarihi ve kimliği hararetli tartışmaların merkezinde yer alıyor.
Örneğin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukraynalılar ve Rusların "tek bir halk" olduğunu ve Ukrayna'nın meşru bir devlet olmadığını söyleyerek, Rusya'nın eski nesillerinin Ukrayna'dan "Küçük Rusya" olarak bahsettiği günleri anımsattı. Bazıları bu genellemelere katılsa da, pek çok Ukraynalı, Ukrayna dilinin, kültürünün, geleneklerinin ve ortak yurttaşlık inançlarının benzersizliğini kanıt olarak göstererek buna kesinlikle katılmıyor.
Putin ve Rus milliyetçilerinin kendi tarihleri olarak gördükleri pek çok önemli hadisenin önemli bir bölümü Ukrayna'da yaşanmıştır, Rusya ve Ukrayna uzunca bir süre aynı devletin parçasıydı. Fakat Moskova kurulmadan önce Kiev'in kendi devletinin başkenti olduğunu belirtmektedir. Ukrayna uzun bir süredir Rusya'dan bağımsızdır ve bunun sonucu olarak "Ukraynalılar kendilerini giderek farklı bir ulus olarak görmektedirler."
Ukrayna'nın bin yıl öncesinden başlayan kapsamlı bir kronolojik zaman çizelgesi aşağıda ayrıntılı olarak yer almaktadır. Eğer bu ülkenin daha detaylı bir tarihini merak ediyorsanız Ukrayna'nın Tarihi yazımızı okuyabilirsiniz.
Vikingler, Moğollar, Litvanya, Polonya
- 1037: Kiev Rus (Kiev Knezliği)
1037 yılı Kiev Rus Prensliği için bir dönüm noktasıydı ve bu yıl Kiev'deki Saint-Sophia Katedrali'nin tamamlanmasına tanıklık etti, bu katedral birkaç tadilattan sonra bugün hala ayakta. Vikingler tarafından 9. yüzyılda kurulduğu varsayılan Kiev Rus, bugünkü Ukrayna, Belarus ve Rusya'nın bir kısmını kapsayacak şekilde genişledi. O dönemde "Avrupa'nın en büyük imparatorluğu" ve "Doğu Slavlarının ilk büyük uygarlığı" idi.
Rusya ve Sovyet sonrası siyaset uzmanı olan Yoshiko Herrera'ya göre "Ukrayna'nın bir zamanlar Rusya'nın mı yoksa Rusya'nın mı Ukrayna'nın bir parçası olduğu" hararetli ve çözümsüz bir tartışma konusu. Modern Ukraynalılar, Belaruslular ve Rusların hepsi miraslarını Kiev Ruslarına dayandırıyor.
- 1240: Moğol İstilası
Cengiz Han'ın torunu Batu Han liderliğindeki bir ordu Avrupa'da ilerler ve 1240 yılında Kiev'i alır. (yakınlardaki diğer birçok toprakla birlikte). Günümüz Rusya ve Ukrayna'sının büyük bir kısmı Moğol İmparatorluğu'nun bir fraksiyonu olan Altın Orda'nın egemenliği altına girer.
- 1363: Litvanya
1363 yılında Litvanya Büyük Dükalığı, Mavi Sular Muharebesi'nde Moğolları yenerek günümüz Ukrayna'sının büyük bir bölümünün kontrolünü ele geçirdi. Litvanya ve sonunda birleşeceği müttefiki Polonya, birkaç yüz yıl boyunca bölgeye hakim oldu.
- 1476: Moskovalı III. Ivan
Rusya'nın o zamanki adıyla Moskovalı III. Ivan, haraç ödemeyi reddederek Altın Orda'dan bağımsızlığını ilan eder. (Daha önce Moskovalılar "Moğollarla işbirliği" yapmış ve "onlara özenmişlerdi"). İvan aynı şekilde bugünkü Ukrayna'nın bir kısmını da talep eder – bunu yapan ilk Rus liderdir – ve Litvanya ile doğrudan çatışmaya girer.
- 1569: Polonya-Litvanya Milletler Topluluğu
1569'da Polonya ve Litvanya, kısmen Rusya'ya karşı koymak için resmen tek bir ülke, Polonya-Litvanya Topluluğu olarak birleşti.
- 1648: Kazak İsyanı
1648'de Polonya-Litvanya yönetimine karşı bir Kazak isyanı şaşırtıcı derecede yüksek bir erken başarı oranına ulaşarak Hetmanate olarak bilinen yarı bağımsız bir devletin kurulmasına yol açar ve sonraki nesil Ukraynalı milliyetçilere ilham kaynağı olur. Ancak Kazaklar, birkaç ay içinde 14.000 ila 20.000 Yahudi'nin öldürüldüğü pogromlarda yer alır. Tarihçiler, "tüm kasabalar haritadan silindi" diye yazmıştır.
- 1654: Harabe
Kırım Tatarı müttefikleri tarafından terk edilen Kazaklar, Polonya-Litvanya'ya kıyasla çıkarlarına daha uygun olduğunu düşündükleri Rusya'ya sığınırlar. Tarihçiler, "Mevcut olan en iyi fiyatı seçtiler, iradelerini başka birine teslim ettiklerine inanmıyorlardı… ama zamanla Moskova bunu böyle görmedi." diyerek durumu açıklıyor.
Daha sonra Rus, Polonyalı, Osmanlı ve Kazak askerlerinin bugünkü Ukrayna'nın kontrolü için mücadele ettiği ve genellikle "Harabe" olarak adlandırılan yerde yıllar süren çatışmalar yaşandı. Harabe (The Ruin), Kazak kronik yazarı Samiilo Velychko (1670-1728) tarafından 17. yüzyılın ikinci yarısında Ukrayna tarihindeki siyasi durum için ortaya atılan tarihi bir terimdir.
- 1667: Bölünme
Rusya ve Polonya-Litvanya, bir dereceye kadar özerkliklerini koruyan Kazaklara danışmadan, Ukrayna'yı Dinyeper Nehri sınır olmak üzere aralarında bölen bir ateşkes imzalar.
Rus İmparatorluğu'nun Doğuşu
- 1708: Rus kuvvetleri Ukrayna'nın doğusunu başarılı bir şekilde istila ve işgal etti.
İsveç Kralı XII. Charles, Büyük Kuzey Savaşı sırasında Rusya'ya karşı giriştiği lanetli istilanın bir parçası olarak Ukrayna'ya uğramış ve burada dönemin baskın Kazak komutanının desteğini kazanmıştı (diğer Kazaklar Rusya için savaşsa da). Brain, Rus İmparatorluğu'nun başlangıcının, XII. Charles'ın birliklerinin yenilgiye uğradığı ertesi yılki Poltava Muharebesi ile işaretlendiğini söyler.
- 1783: Kırım'ın 1783 yılında Büyük Katerina tarafından ilhakı
Osmanlı İmparatorluğu ile yaşanan birçok çatışmanın ardından Rus Çariçe Büyük Katerina Kırım Yarımadası'nı ilhak eder ve kilit öneme sahip Karadeniz'in kontrolünü ele geçirir. Aynı dönemde Katerina, Ukrayna'yı "Ruslaştırma" çabasının bir parçası olarak Kazak Hetmanlığı'nın (devletinin) feshini tamamlar.
- 1795: Rusya Ukrayna'nın büyük bölümünü ele geçirdi
Prusya, Avusturya ve Rusya imparatorlukları arasındaki kesin bölünmenin ardından Polonya ve Litvanya'nın varlığı sona erer. Günümüz Ukrayna'sının bir bölümü Avusturya tarafından alınırken, Rusya ilk kez Ukrayna'nın büyük bölümünün kontrolünü ele geçirir.
- 1812: Napolyon'un İstilası
Napolyon Bonapart Rusya'yı işgal ettiğinde, bugün Ukrayna olan topraklardan geçti. Bakınız: Napolyon'un 1812 Rusya seferi ve sonuçları
Ukrayna'da Milliyetçi Uyanış
- 1810'lar: Ukrayna'da milliyetçilik
Avrupa'nın geri kalanında olduğu gibi Ukrayna'da da milliyetçi gruplar yükselişe geçti. Daha sonra Ukrayna'nın bağımsızlığını savunacak olanlar, Ukrayna dilini kodlama ve yaygınlaştırma, ülkenin eşsiz kültürünü ve tarihini vurgulama ve ilk kez kendilerini Ukraynalı olarak tanımlama sürecini başlattılar. Rusya'nın otoriter tepkisi, Ukraynaca yazılmış kitap ve süreli yayınların yayınlanmasını yasaklayan bir düzenlemeyi de içeriyor. "Hiçbir zaman azıcık bile Rusça konuşan biri olmadı, şimdi de yok ve hiçbir zaman da olmayacak. Bu dilin en yaygın çeşitleri Rusça ile aynıdır" şeklinde 1860'larda Rusya tarafından yayınlanan bir kararname vardır.
- 1917: Ukraynalı bir konsey halkın "kendi hayatlarını düzenleme" hakkına sahip olduğunu ilan eder
Seçilmiş delegelerden oluşan bir konsey, Ukrayna Merkez Rada'sı, Rus Devrimi'nin başlangıcında Ukrayna halkının "kendi topraklarında kendi yaşamlarını kontrol etme hakkına sahip olduğunu" ilan eder.
- 1918: Sönük Bağımsızlık
Bolşeviklerin yarattığı yaklaşan tehdit nedeniyle, Merkez Rada Ukrayna'nın tam bağımsızlığını ilan etti. Plokhy'nin deyimiyle 'bağımsızlık cini' 'imparatorluk şişesinden' çıkmıştı. Ukrayna, Merkezi Güçler ile bir barış anlaşması imzalayarak Alman ve Avusturya'nın askeri katılımını fiilen kabul etmiş oldu. Ukrayna hükümetinin umutları, Almanlar ve Avusturyalılar Bolşevikleri geri püskürtmeyi başardığında, en azından I. Dünya Savaşı ateşkesinin imzalanması onları geri çekilmeye zorlayana kadar gerçekleşir.
Bununla birlikte, Ukrayna siyasetine de müdahale ederek Merkezi Rada'yı ("Konsey") devirip yerine Alman yanlısı kukla bir lider getirdiler. Aynı yıl, Polonya'nın reformları batı Ukrayna'da kısa süreli ikinci bir bağımsızlık girişimine izin verdi, ancak bu girişim kısa sürede bastırıldı.
- 1919: Ukrayna dört bölgeye ayrıldı
I. Dünya Savaşı'ndan sonra, şu anda Ukrayna olan bölge dört ayrı devlete bölündü. Rusya aslan payını elinde tutarken, Polonya, Romanya ve Çek Cumhuriyeti daha küçük paylar aldı.
- 1921: Çatışmaların sona ermesiyle birlikte İç Savaş bitti
Kiev'in birçok kez el değiştirdiği ve her iki tarafta da cinayetlerin işlendiği şiddetli bir iç savaştan sonra Bolşevikler zaferle çıkar. Bu savaşta Kızıl Ordu, Beyaz Ordu, Polonyalı askerler, Ukraynalı milliyetçi birlikler ve bağımsız köylü grupları yer aldı.
Sovyetler Birliği Dönemi, Büyük Kıtlık, Çernobil
- 1922: Sovyetler Birliği'ne katıldı
Ukrayna, Sovyetler Birliği'nin tam teşekküllü bir üyesi oldu.
- 1932 ve 1933: Ukrayna Kıtlığı
Sovyet diktatör Josef Stalin'in ülke üzerindeki hakimiyetini kabul ettirmek için tasarladığı kıtlığın bir sonucu olarak tahminen 3,9 milyon Ukraynalı hayatını kaybetti. Bu olay Holodomor olarak bilinmektedir. Uzmanların büyük çoğunluğu bunu kasıtlı bir soykırım eylemi olarak tanımlamaktadır. Yaşananlar çok açık bir şekilde belgelenmiştir. Moskova'nın olup bitenlerden haberdar olduğu bir yığın kanıtla desteklenmektedir.
- 1936-1938: Büyük Temizlik
Stalin, Ukrayna da dahil olmak üzere Sovyetler Birliği genelinde kendisine rakip gördüğü kişileri kapsamlı bir şekilde tasfiye etmeye başlar. Kurbanları ya acımasızca idam edilir ya da Gulag çalışma kamplarına gönderilir. Bknz: Büyük Temizlik: Josef Stalin'in 1936-1938 Yıllarındaki Katliamı
- 1941: Nazi Almanyası işgali
Nazi Almanyası, Sovyetler Birliği'ni işgal ederek saldırmazlık anlaşmasını ihlal eder; yıl sonunda Ukrayna'nın çoğunu kontrol eder. Başlangıçta Almanları kurtarıcı olarak gören bazı Ukraynalılar, Nazi rejiminin kötü şöhretli Waffen-SS birliklerine bile katıldı. Binlerce Ukraynalıyı köle olarak hizmet etmek üzere Almanya'ya dönmeye zorlayan Nazilerden birçok Ukraynalı bıkmıştır. Eylül ayında yaklaşık 34.000 Yahudi, Nazi ölüm mangaları ve Ukrayna polisi tarafından Kiev'in güneyindeki bir vadide öldürülerek Holokost'un en ölümcül vahşetlerinden biri haline geldi.
- 1944: Kırım Tatarları Stalin tarafından sürgün edilir
Stalin tüm topluluğu sürdüğünde yaklaşık 200.000 Kırım Tatarı vardı; bunların yarısından fazlasının sürgünde açlık veya hastalık nedeniyle öldüğüne inanılıyor. Bu arada Sovyet orduları Ukrayna'yı geri alır ve batıya, Almanya'ya doğru ilerlerken yüz binlerce etnik Polonyalıyı acımasızca sürgün eder.
- 1945: II. Dünya Savaşı'nda Ukrayna'da bir milyon yahudi öldü
II. Dünya Savaşı sona erdi. Tahminlere göre Ukrayna'da ölenlerin sayısı 5 ila 7 milyon arasında, yani savaş öncesi nüfusun yaklaşık yüzde 16'sı kadardır. Bu sayıya tahmini 1 milyon Ukraynalı Yahudi de dahildir.
- 1954: Kırım, Kruşçev tarafından Ukrayna'ya bırakıldı
Nikita Krushchev yönetimindeki Sovyet hükümeti "kalıcı dostluk" jesti olarak Kırım'ı Rusya'dan Ukrayna'ya devreder, ancak bu işlem tamamen Sovyet toprakları içinde gerçekleştiği için o dönemde pek dikkat çekmez.
- 1986: Çernobil faciası
Ukrayna'daki Çernobil nükleer enerji tesisinde, başarısız bir güvenlik testi, Sovyet yetkililerin önce gizlemeye çalıştığı bir reaktör erimesine neden olur. Tarihin bu en büyük nükleer felaketi, Sovyetler Birliği'nin hızla çöküşünden sorumlu tutulmaktadır.
Ukrayna'nın Bağımsızlığı
- 1991: Ukrayna'nın bağımsızlık ilanı
Sovyetler Birliği çökerken, Ukrayna parlamentosu bağımsızlığını ilan eder ve ardından ülke çapında yapılan referandumda Ukraynalıların ezici çoğunluğu tarafından onaylanır. Ukrayna'nın tarihinde hiçbir zaman şimdiki kadar özgür olduğu bir nokta olmamıştır.
- 1944: Ukrayna'nın nükleer silahları tasfiye edildi
Amerika Birleşik Devletleri, Rusya ve Ukrayna arasında varılan bir anlaşmaya göre Ukrayna, Rusya'nın "mevcut sınırları" koruma sözü vermesi karşılığında elindeki nükleer silahlardan vazgeçti. Bundan sonra Amerika Birleşik Devletleri Ukrayna'ya çok para akıttı.
- 2004: "Turuncu Devrim" olarak bilinen ihtilal
Pek çok Ukraynalının hileli olduğuna inandığı bir seçimin sonuçlarına kızan göstericiler Kiev'deki Bağımsızlık Meydanı'nda toplanarak Turuncu Devrimi başlattı. Kampanya sırasında neredeyse ölümcül bir zehirlenme girişiminden kurtulan Batı yanlısı aday Viktor Yuşçenko, tekrarlanan oylamada Rusya yanlısı aday Viktor Yanukoviç'e karşı galip geldi. Yuşçenko iç çekişmelerin ağırlığı altında bocalarken, Yanukoviç 2010 yılında iktidara geldi.
- 2014: Protestocular Rusya destekli başkanı görevden aldı
Avrupa Birliği'ne daha fazla bağlanmak isteyen protestocular Kiev'in Bağımsızlık Meydanı'nda toplandıkları sırada hükümet destekli askerler tarafından ateşle karşılandı. Kargaşada yüzden fazla kişi ölmüş olsa da, yolsuzluk yaptığı bilinen Yanukoviç nihayetinde iktidardan indirildi ve Rusya'ya kaçtı.
- 2014: Kırım Rusya tarafından ilhak edildi
Putin'in Kırım'ı hızlı bir şekilde işgal ve ilhak etmesi onun bu duruma olan tepkisidir. Dahası, Ukrayna'nın doğusundaki Donbas bölgesinde ayrılıkçı bir ayaklanmayı destekleyerek yıllar boyunca yaklaşık 14.000 kişinin ölümüyle sonuçlanacak bir savaşın fitilini ateşledi. Bu durum Ukrayna'nın Rusya yerine Avrupa'ya yanaşma kararı önemli bir faktör. Ve bu Putin'in hoşuna gitmiyor.
- 2019: Zelensky başkan seçiliyor
Televizyonda Ukrayna başkanını canlandıran komedyen Volodymyr Zelensky, Ukrayna'da başkanlığı kolayca kazanır. ABD Başkanı Donald Trump'ın göreve geleli henüz birkaç ay olmuşken yaptığı bir telefon konuşması, Trump'ın ilk görevden alınma girişiminin temelini oluşturur (Trump daha sonra Senato tarafından aklanır).
- 2022: Ukrayna'nın Rusya tarafından işgali
Rusya Ukrayna'yı topyekûn işgal etmeye başlar ancak beklediğinden daha fazla muhalefetle karşılaşır. Görünen o ki bu işgal, Rusya'nın Ukrayna üzerinde otorite kurma arzusundan ve bunu çok az yankı uyandırarak yapabileceğine dair yanlış inancından kaynaklanıyor.
