İşte Ukrayna'nın tarihi hakkında bilinmesi gereken her şey. Vladimir Putin, 2022 yılında –Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sadece üç gün önce- televizyonda yaptığı bir konuşmada "Ukrayna kendi tarihimizin, kültürümüzün ve manevi alanımızın devredilemez bir parçasıdır" dedi. Putin sözlerine şöyle devam etti: "Modern Ukrayna tamamen Rusya tarafından, daha doğrusu Bolşevik, Komünist Rusya tarafından yaratılmıştır." Oysa Ukrayna'nın Rusya'dan farklı bir geçmişi var. Bu yazıda Ukrayna'nın zengin tarihi hakkında daha fazla bilgi edineceğiz.
Kiev Knezliği, 8-12. yüzyıl
Kiev Rusları
730 ve 820 yılları arasında İskandinavya'dan gelen savaşçı tüccarlar olan Vikingler, Ladoga, Rostov ve gelecekteki Novgorod şehri bölgesinde ticaret karakolları kurdular. Yunan, Arap ve Slav metinlerinde onlardan Rous' olarak bahsedilir (Slavca bir kelime olan ve aslen "kürekçiler" demek olan "Роусь" ya da İsveçlilerin Fince adı olan Ruotsi'den gelir) veya onlara "yeminli yoldaşlar" demek olan İskandinavca terim Varegler denilir.
Kiev, 882 yılında Slav halklarını kendi bünyesinde toplayan Varangian Rurik hanedanının merkezi olarak kurulmuştur. Olga (Helga) ile 945 yılında evlenen Prens Igor (Ingvar) tarafından yönetilen Kiev şehri, bu dönemde Konstantinopolis ile kurulan ilişkiler sayesinde Rusların çevredeki Slav kabileleri üzerindeki tahakküm ağının merkez üssü haline geldi. "Vareglerden Yunanlılara giden yol" bu ticaret yoluna verilen isimdi.
Kievan Rus ya da Kyivan Rus', Igor'un torunu Vladimir (Valdemar) tarafından kuruldu. 980-1015 yılları arasında hüküm süren Vladimir, Kiev'in (Ukraynaca'da " Kyiv ") güneyindeki Baltık Denizi'nden Galiçya-Volhynia sınırlarına ve Oka Nehri'ne kadar uzanan geniş bir alanı yönetti. Vladimir 988 yılında Bizans Hıristiyan (Ortodoks) inancıyla vaftiz edilmiştir. Rus Ortodoks Kilisesi'ni Konstantinopolis Patrikhanesi'nin bir parçası olarak başlattığı için genellikle kendisine itibar edilir.
Kiev Knezliği'nin son derece seyrek bir ortamda genişlemesi, 12. yüzyılda her biri müstahkem bir şehir merkezli birçok prensliğe bölünmesine neden oldu; bunların en önemlileri Novgorod, Vladimir, Suzdal ve Moskova'ydı ve hepsi de korkutucu Türk göçebelerin sürekli saldırısı altındaydı. 1237-1240 yılları arasındaki Moğol istilasından önce, Vladimir'in varisleri söz konusu toprakları prens olarak yönetiyordu.
Kırım: Kiev Knezliği ile Konstantinopolis Arasındaki Geçiş Noktası (10.-14. yüzyıl)
Bizans İmparatorluğu, Konstantinopolis'e giden deniz yollarına ve bozkırlardaki geçitlere yakınlığı nedeniyle, yeterince güçlü olduğu zamanlarda Kırım'ın güneydoğu kıyı şeridine (Chersonese kolonisine dönüşen eski Yunanlıların Tauri halkının yaşadığı yer) hakim oldu. Kırım, korunaklı bir iklime ve zengin liman alanlarına sahip yarımadanın dağlık kısmıydı.
Kırım'ın konumu, Konstantinopolis'e giden kıyı yollarının yanı sıra bozkırlardan geçen geçitleri kontrol etmek açısından da önemliydi. Bu ilgi, Baltık Denizi'ni Kiev üzerinden Karadeniz'e bağlayan "Varegler'den Yunanlılar'a giden yol "un inşasıyla daha da arttı.
Moğol İmparatorluğu'nun Bir Sınır Eyaleti
Tatarların Hakimiyeti (13.-16. yüzyıl)
Cengiz Han 1206 yılında bozkırın göçebe halklarını fethetti. Daha sonra ilgisini, fetihlerine devam ettiği Çin ve Orta Asya'nın yerleşik imparatorluklarına çevirdi. 1223'te Kıpçaklar Moğollara karşı koyan son göçebelerdi, bu yüzden Han generalleri Jebe ve Subutay'ı onları bulmaları için Kafkasya'ya gönderdi. Kıpçaklar boş yere güney Rus hükümdarlarıyla birleştiler ve 1223 yılında Kalka Nehri Savaşı'nda Moğollar tarafından yok edildiler.
Cengiz Han'ın torunu Batu Han, 1237'den 1242'ye kadar Rus prenslerini birbiri ardına yenilgiye uğrattı ve 1240'ta başkent Kiev de dahil olmak üzere Rus şehirlerini yakıp yıktı. Rus prenslikleri Altın Orda'nın Moğol Hanlarının egemenliği altına girdi. Moğollar, Rus kaynaklarında Orta Asya'dan gelen göçebe bir Türk halkının adı olan Tatarlar olarak adlandırılır. Batıda geniş Litvanya Prensliği vardı.
Tatarlarla iki yüzyıl süren vergi toplama işbirliğinin ardından Moskova bağımsızlığını ilan etmiştir. Moskova'nın büyük prensi I. Dimitri, 1380 yılında Kulikovo Muharebesi'nde Emir Mamai'yi mağlup ettikten iki yıl sonra Han Tokhtamysh'e boyun eğer. Halefleri, özellikle de III. İvan ile birlikte "Rus toprakları" bir araya toplanmaya başladı (1478'de Novgorod'un ve 1485'te Tver'in ilhakı).
1480'de III. İvan, Han Ahmed liderliğindeki kaçan Moğol birlikleriyle karşı karşıya geldi ve Moğol egemenliğinin sonunu işaret etti, ancak Ruslar ve Tatarlar arasındaki barış içinde bir arada yaşamanın sonu gelmedi. Kievli Vladimir'in soyundan geldiği için kendisini "Tüm Rusların Hükümdarı" olarak adlandırdı. Oğlu Vasili III, Pskov ve Ryazan şehirlerini teslim aldı ve 1514'te dördüncü Moskof-Litvanya Savaşı sırasında Litvanyalıları Smolensk'ten geri püskürttü.
Kırım Hanlığı, 1449
Tatar atlıları 1240'tan beri Rus prenslikleri ve Polonya-Litvanya sınırı boyunca uzanan bozkırlara hakim oldular. Kırım Tatar Hanlığı, Altın Orda'nın 1430-1440 yılları arasında çökmesiyle ortaya çıkmış, yarımadanın güney kısmı 1475'teki Osmanlı istilasına kadar Cenevizli tüccarların etkisi altında kalmıştı. Türkler Hanlığın kontrolünü ele geçirdi ve onu bir Türk himayesi haline getirdi. Kırım Hanlığı, Moskova'ya karşı cephe aldığı 1514 yılına kadar Moskova'nın müttefikiydi.
Polonya-Litvanya, 14.-15. yüzyıl
Altın Orda ile birlikte çalışmak Moskova'nın başarısı için çok önemliydi. Moskovalı hükümdar, 1380'de Kulikovo Muharebesi'nde Tatarlara karşı kazandığı zaferden sonra kendisini eski Rusların birleştiricisi olarak sundu. Konstantinopolis'in kilit konumu 1453'te Osmanlılar tarafından ele geçirildiğinde azaldı ve 1386'da Litvanya ve Polonya'nın birleşmesi Batı'yı Katolikliğe doğru itti.
Rus İmparatorluğu Polonya ve Litvanya pahasına batıya doğru genişledi. Burada karşılaştıkları halk Kazaklardı. Kazan (1552) ve Astrahan (1556) Hanlıkları Korkunç İvan (1533-1584) tarafından fethedildi. Korkunç İvan, Moskova'nın Latince'de "yeni Sezar" anlamına gelen "çar" unvanını alan ilk yöneticisiydi ve bu da onu Ortodoks dünyasının potansiyel lideri haline getirdi. Bu aynı zamanda Moskova'nın "üçüncü Roma" olduğu fikrinin ilk ortaya atıldığı andı.
"Ukrayna"nın doğuşu: Kazak Dönemi
Kökleri Türk-Moğol kültürüne dayanan "Kazak" terimi, Rusya ve Polonya-Litvanya sınırları boyunca, özellikle Iaik (daha sonra Urallar olarak yeniden adlandırıldı), Volga, Don ve Dinyeper nehirlerini çevreleyen bölgelerde kendi kendini yöneten askeri ve tarımsal topluluklarda yaşayan yarı göçebe halkları tanımlamak için kullanılır. "Ukraina" kelimesi ilk olarak bu dönemde Eski Slavca'da "sınır" anlamına gelen "оукраина" kelimesinden türemiş ve ülkeyi oluşturan bölgelerin her birine atıfta bulunmuştur.
Seçilmiş bir general olan "Ataman" (Türkçede "atlıların atası" anlamına gelir) tarafından komuta edilen bu topluluklar, avcılık, balıkçılık ve yağmacılıkla geçinen ve geleneksel ayrıcalıklarına çok bağlı olan özgür erkeklerden ve bağımsız savaşçılardan oluşuyordu. Ayrıca serfliğin yayılmasından kaçan köylüleri de kabul ediyorlardı.
Razin Ayaklanması (1670-1671) ve Pugachev İsyanı (1773-1775), Rus İmparatorluğu kurulurken meydana gelen ve askeri yetenekleri otokratik otorite tarafından "ukraynalıların" veya "sınırların" özgürlüklerini aşındırmak için kullanılan birçok örnekten sadece ikisidir.
Rus Ukraynası, 17. yüzyıldan 20. yüzyıla
1650-1800 Yıllarında Rus İmparatorluğu'nun Hızlı Büyümesi
Rusya 1650-1800 yılları arasında dünyanın dört bir yanından halkları ve dilleri içine alarak dünyanın en büyük kıta imparatorluğu haline geldi. Toprakları bugünkü Polonya'dan Pasifik Okyanusu'na, Kuzey Kutup Dairesi'nden Hazar Denizi ve Karadeniz'e kadar uzanan bir alanı kapsıyordu. Özellikle yönetimde Rus dili ve çara itaatle sağlanan hizmet, imparatorluğun orijinal konseptinin merkezinde yer alıyordu. Bu, farklılığa dayalı bir yönetim biçimidir ve esnek bir çerçeveyi temsil eder.
1650'den sonra, bölgesel kalkınma daha önceki çabalarla aynı şekilde devam etti. Sonunda, 1639'da, fethe çıkan Rus filosu Pasifik Okyanusu'na ulaştı.
Güney Rusya'nın ilerleyişi, çeşitli Kazak gruplarının yaşadığı bölgelere doğru artan bir baskıya tanık oldu. 17. yüzyılda Dinyeper Kazaklarının Hetman'ı (Zaporozhian) fiili bir devlet başkanı haline geldi ve Polonyalılara karşı mücadelede Rus çarının yardımını isteme gücünü elde etti. Bu durum 1654 yılında, o zamandan beri anlamı tartışılan Pereiaslav Anlaşmasına yol açtı. Rus hükümdarı, Zaporojya ve Polonya-Litvanya Ortodokslarını kesin olarak kendi gücü altında görüyordu.
Dolayısıyla "Büyük Rusya" (Korkunç İvan'dan miras kalan bölge), "Beyaz Rusya" (Belarus) ve "Küçük Rusya" (Ukrayna için değersizleştirici bir isim) dahil olmak üzere "tüm Rusya'ların" çarıydı. Zaporojyalılar, Beyaz Ruslar ve Ukraynalılar yeni bir ortak yönetici seçtiklerine inansalar da, mevcut siyasi, ekonomik ve dini özerklik düzeylerini korumak istediler.
Ukrayna'daki olası çağdaş fay hatları, Rusya ve Polonya arasındaki 1654-1667 çatışmasına kadar geri götürülebilir. Polonya'nın bölünmesiyle (1772-1795), eski Rus topraklarını "yeniden fetheden" kişi II. Katerina oldu. Ukrayna'nın Dinyeper Nehri'nin batısında kalan kısmı sonunda Rusya'nın bir parçası haline geldi.
Bu gerçekleşirken, Rus fetih çabaları Osmanlı tebaası Tatar topraklarına doğru ilerledi. Kırım Tatarları ve Moskova hükümeti 1681'de Bahçesaray Antlaşması'nı imzaladıktan sonra bu topraklar Moskova'nın sıkı kontrolü altına girdi, ancak 17. yüzyılın sonunda ve 18. yüzyıl boyunca Rus İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki açık çatışmaların odağı haline geldi.
Don ve Dinyeper nehir ağızlarının yanı sıra Tatarlara ev sahipliği yapan ve Azak Denizi ile Karadeniz'e erişimi olan stratejik öneme sahip Kırım Yarımadası, 1711-1713 ve 1735-1739 yıllarında iki ulusun savaşlarının odak noktası olmuştur. 1739'da Belgrad Antlaşması'nın imzalanmasıyla Ruslar nihayet Azak kalesini geri almayı başardı.
18. yüzyılın ortalarından itibaren, kısmen Karadeniz'de bir yer edinme arzusu ve kısmen de imparatorluk sınırlarına yakın bir yerde bulunan ve önemli bir tehdit olmaya devam eden Kırım Tatarlarının akınlarını durdurma ihtiyacından kaynaklanan güney topraklarına yönelik artan bir ilgi vardı. Rusya, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı yaptığı iki savaş sırasında (1768-1774 ve 1787-1791) stratejik açıdan önemli olan bu bölgedeki sınırlarını genişletti.
1774'teki Küçük Kaynarca Antlaşması'nın bir sonucu olarak Ruslar Karadeniz'e ulaşmış, 1783'te Kırım Hanlığı'nı ilhak etmiş ve aynı yıl Sivastopol limanını kurmuştur. 1792'de imzalanan Jassy Antlaşması, ikinci çatışmaya son verdi ve Boğdan'da toprak kazanımını yasallaştırdı. 1794'te kurulan yeni bir şehir olan Odesa, Rusya'nın Karadeniz üzerindeki etkisini sağlamlaştırdı.
Buna ek olarak, 1760'lardan itibaren, II. Katerina burada resmi bir himaye kurduğunda, Rus ilerleyişi Polonya'nın çöküşüne paralellik gösterdi hatta çöküşüne neden oldu ve nihayetinde yüzyılın sonunda Polonya ortadan kalktı. Gerçekten de Dinyeper'in sağ kıyısı (Courland, Litvanya, Belarus ve Ukrayna dahil) Polonya'nın 1772, 1793 ve 1795 yıllarında Prusya, Avusturya ve Rusya arasında üç kez bölünmesi sırasında Rus İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.
Ayrımcılığa Uğrayan Yahudiler
Ortaçağ'dan beri Karadeniz kıyısında yaşayıp önyargılara maruz kalan dışlanmış yerli halk Yahudiler vardı. 15. yüzyılın sonunda, III. Ivan (1462-1505) döneminde Muscovy'de kalmaları yasaklanmıştı ve bölgede yasadışı olarak yaşıyorlardı.
Yahudiler 16. ve 17. yüzyıllarda Rus pazarları için (özellikle tüccarlar için) bir tehdit olarak görüldüklerinden, Yahudilerle ticaret yapmak yasaklanmıştı. Moskova fuarlarına katılamasalar da, yine de geniş ticari ağları vardı ve diğer fuarlara katılıyorlardı. Direniş lideri ve ulusal kahraman olarak öne çıkan Ukraynalı bir Kazak olan Bohdan Khmelnytsky, 1648'de on binlerce Yahudi'nin ölümüyle sonuçlanan bir ayaklanmaya önderlik etti.
Çoğu 1772 ile 1795 yılları arasında Polonya'dan Ukrayna ve Beyaz Rusya'ya (Belarus) göç etmiş olan yaklaşık 900.000 Yahudi o dönemde Rus İmparatorluğu'nda ikamet etmekteydi. Yahudi vatandaşlar, katı bir şekilde yasaklandıkları Kiev gibi birkaç yer dışında, II. Katerina'nın imparatorluğun genişletilmiş bölgelerine karşılık gelen "yerleşim bölgesine" taşınmaya zorlandı. Ancak aralarında işadamları, imalatçılar, doktorlar vb. bulunan bazı Yahudilere büyük şehir merkezlerine yerleşme izni verildi ve böylece bir burjuvazi oluşturdular.
II. Aleksandr'ın 1881'de öldürülmesi, başlattığı liberal reformlara son verdi. 1884'e kadar daha fazla pogrom yaşandı. ("her şeyi yok etmek" anlamına gelen ve 1880'lerde diğer dillere de giren Rusça bir terim).
Ukrayna'daki şehirler, Rus İmparatorluğu'nda Yahudilere yönelik yaygın zulmün ilk örneklerinin yaşandığı yerlerdi. Benzeri görülmemiş büyüklükte yeni pogromlar 1905'te ve yine 1919-1920'de meydana geldi. Ukrayna Halk Cumhuriyeti (1917-1921), tüm cinayetler o dönemde işlenmemiş olsa da, genellikle Ukrayna ulusal davasını zayıflatan toplu Yahudi katliamlarının yaşandığı bir dönemle ilişkilendirilir.
Kırım Savaşı, 1853-1855
Kırım Savaşı'nın kökleri, Karadeniz ve boğazlarının stratejik önemi için Avrupa ülkeleri arasındaki rekabete dayanmaktadır. Konstantinapolis'in düşüşünden dört asır sonra ve kimsenin beklemediği bir şekilde I. Nikolay, Katolikler ile Osmanlılar arasındaki teolojik bir anlaşmazlık bahanesiyle Tuna prenslikleri Boğdan ve Eflak'ın askeri fethine izin verdi. 4 Ekim 1853 itibariyle Sultan savaş ilan etti.
Konuyla ilgili:
Rusya'nın yayılmasından korkan Fransa ve İngiltere 1854'te Bâb-ı Âli'ye katıldı; ertesi yıl Piyemonte ve Sardunya da aynı şeyi yaptı. Türkler bunu küçülmekte olan imparatorluklarını korumanın bir yolu olarak görüyordu; İngilizler bunu Asya'da tehlikeli bir rakip haline gelmeden önce Rusya'yı zayıflatmak için bir şans olarak görüyordu; III. Napolyon ise Fransız gücünü yeniden sağlamlaştırmayı umuyordu.
Avusturya İmparatorluğu, Rus ve Osmanlı birliklerinin arasına girer girmez çatışma Kafkasya'ya taşındı. Karadeniz ve Beyaz Deniz'den Baltık ve Bering Denizi'ne kadar müttefikler Rus kıyı şeridine karşı denizden bir karşı saldırı yürüttüler. Kırım'ın işgali savaşı ateşleyen ilk kıvılcım oldu. Tifüs ve kolera, zaten yetersiz donanıma sahip bu birliklere büyük zarar verdi ve tahminen 500.000 Rus (1,2 milyonluk ordudan), 100.000 Fransız (310.000'den) ve 20.000 İngiliz (98.000'den) öldü.
Rusya'nın yayılmacı emelleri, Sivastopol'un bir yıl süren kuşatması Eylül 1855'te İmparatorluğun ilk yıkıcı kaybıyla sonuçlanınca durduruldu. Çar I. Nikolay'ın askeri itibarı, Kırım'ı korumasına ve Besarabya'nın sadece bir kısmından vazgeçmek zorunda kalmasına rağmen (1878'de geri verildi) darbe aldı ve orduyu modernize etmeye teşvik etti.
Bağımsız Ukrayna 1917-1921
Diğer Avrupa ulusal hareketlerine benzer şekilde, Ukrayna ulusal hareketi de 19. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Ukrayna edebiyatının en önemli isimlerinden biri olan şair Taras Şevçenko'nun (1814-1861) yazıları Ukrayna edebiyat külliyatı için vazgeçilmezdir. Siyasi inançları nedeniyle Kazakistan'a sürgün edilmesi nedeniyle Rus otoritesinin kurbanı olarak görülür.
Doğu Cephesi (1914-1918)
1 Ağustos 1914'te Almanya'nın Rusya'ya savaş ilan ederek I. Dünya Savaşı'na girmesi, Rusya'nın bu ülkeye savaşmak üzere asker göndermesine neden oldu. Ancak Alman Ordusu Rus ilerleyişini Tannenberg'de durdurmayı başardı.
Doğu'daki savaş, I. Dünya Savaşı sırasında Batı'daki durağan savaşın aksine, cephenin sürekli pozisyon değiştirdiği bir hareketlilik savaşıydı. 1917 Ekim'inde iktidarı ele geçirdikten sonra Bolşevikler, Merkezi İmparatorluklar nedeniyle etkilerini eski Muscovy topraklarının ötesine genişletemediler.
Polonya-Ukrayna Savaşı ve Rus İç Savaşı (1918-1921)
Ukrayna ulusal hareketi, 1917'de çarlığın çöküşünden -iç çekişmeler ve I. Dünya Savaşı'nın ortasında- yararlanarak Ukrayna Merkez Konseyi adında bir yönetim organı kurdu ve Ukrayna'nın bağımsızlığını ilan etti. Ancak ülke genelinde ulusal güçler, Kızıl Ordu, Bolşevik karşıtı Beyaz ordular ve yabancı birlikler de dahil olmak üzere çeşitli siyasi ve askeri gruplar arasında acımasız savaşlar yaşandı.
Yeni Sovyet yönetimi 3 Mart 1918'de Brest-Litovsk'ta Almanya ile ayrı bir barış imzaladığında, eski müttefikleri ve karşı devrimci unsurlar ("Beyaz Ruslar") da dahil olmak üzere birçok düşmanla karşı karşıya geldi. Ağustos 1918'den itibaren, Rusya'nın geri çekilmesini kabul etmeyen ve devrimi bir " güvenlik kordonu " ile kontrol altına almak isteyen dış güçler (Fransa, Birleşik Krallık ve Kanada), Komünist iktidara saldıran Volga'nın iç kesimleri, Don ve Kiev ovalarındaki Bolşevik karşıtı "Beyaz" birlikleri destekledi.
Hem topraklarını geri isteyen Polonyalılar hem de bağımsızlıklarını yeniden kazanmak isteyen Ukraynalılar, bölünmelerden önce Polonya'nın bir parçası olan ve daha sonra bir Avusturya devleti olan Galiçya'nın doğu bölgesinin geri verilmesini istiyorlardı. Bolşevikler tarafından 1917'de popüler bir Ukrayna (1917-1920) oluşturmak üzere ilhak edilen bu bölgedeki savaş, bu noktaya kadar imzalanan ateşkeslerden etkilenmedi. Lwow'da (Lviv) iki hafta süren çatışmaların ardından Polonyalılar 21 Kasım 1918'de kaybettiler. Polonya-Ukrayna Savaşı'nın çocuk askerleri "Lwów Kartalları" olarak bilinmektedir.
Polonyalılar ve Ukraynalılar arasındaki çatışmalar Temmuz 1919'un ortalarına kadar sürdü ve Polonyalılar galip geldi; 17 Temmuz'da ateşkes sağlandı ve aynı yılın 21 Kasım'ında Polonyalılara Doğu Galiçya verildi ve en önemlisi Lwow'un kontrolünü yeniden ele geçirdiler.
1921'de barış yeniden sağlandığında, Bolşevikler Ukrayna'nın eskiden Rus kontrolünde olan bölgelerinin neredeyse tamamının kontrolünü ele geçirdi (Batı Volinya Polonya'ya geri verildi) ve Ukrayna Halk Cumhuriyeti'ne son verdi. 1922'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin kurulmasının ardından, başkenti Kharkiv olan Ukrayna birliğe katıldı.
SSCB'ye Bağlı Bir Cumhuriyet
SSCB 1922'de kurulduğunda başlangıçta 4 SSC vardı, ancak 1936'da 11, 1945'te 16 ve 1956'da SSCB içinde 15 bağımsız cumhuriyet vardı.
Cumhuriyetler bir dereceye kadar özerkliğe sahipti, ancak nihai otorite bir partinin (Politbüro ve Merkez Komite) ve federal hükümetin (Halk Komiserleri Konseyi) liderliğinde Moskova'daydı. Ayrılma hakkına sahip olmalarının yanı sıra, kendi halk komiserleri konseyleri, milliyetler sovyetinde temsilcileri ve Ukrayna'da olduğu gibi merkezi komiteleri ve bazen de siyasi büroları olan PC'leri vardı. Eğitim ve hukuk tamamen Cumhuriyetçilerin görev alanındaydı.
Ancak bu küçük anavatanların geniş Sovyetler Birliği'ne hizmet etmesi gerektiği kabul ediliyordu. Lenin'in Ocak 1924'te vefatından sonra demir yumruk ilkesi yerini, 1922'den beri Parti Genel Sekreteri olarak üstlendiği rolü gerçek bir otokrata dönüştürmeyi başaran Josef Stalin'e bağlılığa bıraktı.
Stalin 1931'de " Arayı kapatmak zorundayız, yoksa yeniliriz" diyordu. Tarihsel yaşamların ve kültürlerin karmaşık dokusunun şiddetli tek tipleştirilmesi, kırsalın kolektifleştirilmesi, elitlerin zorla değiştirilmesi ve nüfusun kitlesel olarak yer değiştirmesi ile kolaylaştırıldı.
1931-1933 Büyük Kıtlığı
Stalin'in rejimi kolektifleştirme ile tarımsal kaynakları şehirlere götürmeyi ve ihraç etmeyi amaçlıyordu, ancak zorla yapılan sevkiyat yükü kolhozlardaki, yani kolektif çiftliklerdeki ailelere çok az kaynak bırakıyordu. 1932'de her dört haneden üçü yılda 100 kg'dan az tahıl alırken, bu rakam 1920'lerde 300 kg'dı.
Çobanların çoğu zorla yerleşik hayata geçirilmeyi ve hayvanların kolektifleştirilmesini reddederek 1931 baharında Kazakistan'da geniş çaplı kıtlığa yol açtı. 1932 yılına gelindiğinde, Batı Sibirya ve Kazakistan'daki kötü hasat zaten kırılgan olan üretim sistemini daha da zayıflattı ve Ukrayna, Kuban ve Volga bölgelerinin kaynakları üzerinde ek bir baskı oluşturdu.
Çiftçiler topraklarından, mahsullerinden ya da ekipmanlarından ayrılmak istemedikleri için Ukrayna'da tüm bölgeler ayaklanıyordu. Ukrayna köyleri, kadın ve çocukların başını çektiği kitleler halinde Polonya'ya kaçtı. Ancak Moskova'daki Stalin için bu sadece karşı devrimcilerin ihanetiydi, zorlayıcı politikaların neden olduğu gıda ve insani krizler değil.
Halkın muhalefeti sonucunda Stalinist hükümet zorunlu vergi politikasını yoğunlaştırdı ve toplama planına uymayan bölgelere baskı uyguladı. Bu, gıda ve mamul mal tedarikinin kesilmesini, para ve hapis cezalarının uygulanmasını ve ülkenin son gıda rezervlerine el konulmasını içeriyordu.
Bir sonraki hasadı garantilemek için gerekli olan, mahsulün tohumluk için ayrılan kısmını verme zorunluluğu, 1931-1933 yılları arasında yaşanan Büyük Kıtlığı daha da kötüleştirdi. Karneyle yiyecek dağıtılan şehirlere taşınarak açlıktan kaçmaya çalışan köylüler, özel Rus devriyeleri tarafından yakalandı. Gulag'a toplu halde sürülen ilk grup "kulaklar" olarak bilinir. Bu kelime başlangıçta "hali vakti yerinde" köylüler anlamına geliyordu ancak daha sonra kolektifleştirmeyi reddeden herkese uygulandı.
Holodomor; Potansiyel Bir Soykırım
Kıtlık sonucunda 4 milyon Ukraynalı ve 1,5 milyon Kazak öldü. Halk için bir felaket ve tarımsal bir felaket olmasına rağmen, Kremlin bunu sınır cumhuriyetlerini güvenli bir şekilde sabitlemek için bir şans olarak gördü. Ukrayna'yı bir kale haline getirmek için, gerek fazla vatansever ve hatta genel sekretere pek de saygılı olmayan entelektüeller ve komünistlerden, gerekse mülklerine fazla bağlı köylülerden kaynaklansın, olası sadakatsizlikler ortadan kaldırılmalıydı.
SSCB'nin 1991'de yıkılmasından bu yana, 1932-1933 kıtlık trajedisi, Ukrayna'nın batı kesiminde çoğunlukta olan SSCB'den (ve daha sonra Rusya'dan) kopma yanlıları ile Rusça konuşulan doğu Ukrayna'da çoğunlukta olan "büyük kardeş" ile yakın bağları sürdürme yanlıları arasındaki çatışmanın damgasını vurduğu yeni Ukrayna devletinin siyasi yaşamında merkezi bir rol oynadı.
"Tüketmek", "müdahale etmeden acı çektirmek" ve "yoksun bırakarak öldürmek" anlamlarına gelen moryty fiilinin kökü olan golod, "açlık" ve mor kelimelerini birleştiren "Holodomor" terimi, Ukraynalıların kasıtlı olarak açlıktan toplu ölümlerini tanımlamak için Ukrayna'da ortaya atılmıştır. Holodomor sadece siyasi tartışmaların merkezinde yer almakla kalmadı, aynı zamanda Sovyet sonrası Ukrayna ulusal kimliğinin de önemli bir parçası haline geldi.
Cumhurbaşkanı Yushchenko'nun "Turuncu Devrimi" o dönemde Ukrayna Parlamentosu'nda baskındı ve Kasım 2006'da 1932-1933 kıtlığını Stalinist diktatörlüğün Ukrayna halkına karşı işlediği bir soykırım olarak resmen kabul etmeye karar verdi. Şu anda 24 ülke (Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Polonya, Baltık Devletleri, Vatikan, Brezilya ve Arjantin dahil) Holodomor'u bir soykırım olarak tanımaktadır; ancak ne Birleşmiş Milletler ne de Avrupa Parlamentosu bunu yapmıştır. Ancak 2008 yılında Avrupa Parlamentosu Holodomor'u "insanlığa karşı işlenmiş bir suç" olarak ilan etmiştir.
Bununla birlikte, Rusya'da 1930'ların başındaki kıtlıkları inceleyen çok az sayıda tarihçi, soykırım tezini ve Ukrayna vakasının ulusal özgüllüğünü oybirliğiyle reddetmektedir.
II. Dünya Savaşı
Nazi Almanyası, Nazi-Sovyet Paktı'nı ihlal ederek 22 Haziran 1941'de 4 milyon asker, 3.300 tank ve 5.000 uçağın seferber edilmesini içeren Barbarossa Harekâtı'nı başlattı. Kızıl Ordu bu büyük birlikler karşısında gafil avlanmış ve hazırlıksız yakalanmıştı. Adolf Hitler, Rus harekâtının hızla yürütülmesini istiyordu. Tarihçi Carl Jakob Burckhardt ile 1939'da yaptığı bir röportajda Hitler, "Ukrayna'ya ihtiyacım var," diyordu, "böylece kimse bizi son savaşta olduğu gibi tekrar açlıktan öldüremez."
1 Temmuz'da Alman birlikleri Minsk'e vardı. Leningrad Eylül ayında kuşatma altına alındı ve 19 Eylül'de Kyev ya da Kiev on binlerce esirle birlikte ele geçirildi.
Sovyetler Birliği işgal edildikten sonra, Yahudi sorununa Nihai Çözüm -yani Yahudilerin kasten öldürülmesi- uygulamaya konuldu. Reich'ın en üst düzey güvenlik teşkilatı olan Reichssicherheitshauptamt üyeleri tarafından yönetilen paramiliter ölüm mangaları olan Einsatzgruppen'e bu emir verildi. Dört Einsatzgruppen'den ikisi Ukrayna'da faaliyet gösteriyordu. Bu kuvvetler Wehrmacht'a (Nazi silahlı kuvvetleri) olabildiğince yakın durdu.
Baltık Devletleri ve Beyaz Rusya'daki gettolara ilk Yahudi sürgünleri Ekim 1941'in ortasında başladı ve insanlar Reich'tan ve Batı Avrupa'nın diğer bölgelerinden taşındı. Toplam 500.000 kişi 1942 baharında öldürüldü. 1941 veya 1942'de Sovyet Yahudilerinin çoğu öldürüldü. İmha operasyonunun yürütülmesinden öncelikle Schutzstaffel (SS) ve Alman polisi sorumlu olsa da, yerel gönüllü taburları ve nizami Wehrmacht birlikleri de bu cinayetlerde önemli bir rol oynadı. Onların çoğunlukla lojistik desteğiyle, Eylül 1941 sonunda Kiev yakınlarındaki Babi Yar'da yaklaşık 34.000 Yahudi öldürüldü. Savaş esirleri de 6. Ordu karargâhını yerle bir eden bir bombalama bahane edilerek Yahudilerle birlikte öldürüldü.
Ukrayna Milliyetçileri Örgütü'nün (OUN) bir parçası olarak Almanya'da saklanan Ukraynalı milliyetçiler, Wehrmacht'ın Ukrayna'daki hızlı ilerleyişinden yararlanarak toprak üzerindeki kontrollerini sağlamlaştırmaya çalıştı. Başlangıçta planlarının işe yaradığına dair bir izlenim vardı. Alman birlikleri kırsal bölgelere vardıklarında, büyük Yahudi ve Rus topluluklarının yaşadığı şehirlerde gördükleri soğuk karşılamanın tam tersine, genellikle yiyecek, süt, meyve ve hatta çiçeklerden oluşan hediyelerle karşılandılar.
Modern Rus propagandasının başlıca gerekçelerinden biri, milliyetçiler (özellikle de sayısız savaş suçuyla suçlanan Stepan Bandera) ile Naziler arasındaki uzlaşmayla tanımlanan Ukrayna tarihindeki bu karanlık döneme dayanmaktadır.
Ancak Naziler bu geçici barışı hızla yok etti. Heinrich Himmler 13 Temmuz 1941'de Sczeczin'de SS'lere hitaben yaptığı konuşmada Slavları "acıma ya da merhamet duygusu hissetmeden katledilebilecek bir yapıya sahip […] bir halk" olarak sınıflandırdı.
İki hafta sonra, Kırım'ı Aryan üstün ırkı için bir Alman Rivierası haline getirmeyi amaçlayan Hitler şöyle diyordu: "Ukraynalılar da Ruslar kadar tembeldir […]. Ruslar gibi onlar da "tavşan ailesine" mensuptur ve öyle muamele görmelidirler. Alman Genelkurmayı, "Bolşevik askerin dürüst bir asker olarak muamele görme hakkını kaybettiğini" belirtiyordu.
Herhangi bir rehine isyanı ya da sabotaj durumunda, tüm esirler vahşice öldürülüyordu. Ekim 1941'in sonuna gelindiğinde, Ukrayna'nın Obukhivka kasabasının tamamı yakılıp yıkılmış ve sakinleri kurşuna dizilerek idam edilmişti. Emirleri uygulayan Wehrmacht birlikleri Ukraynalı çiftçilerin ve kasaba sakinlerinin evlerini yağmaladı ve mallarını korumaya çalışan herkesi öldürdü.
Ele geçirilen Ukrayna toprakları artık bölünmüştü. Bölgenin en kuzeyindeki Doğu Galiçya, Genel Hükümet'in bir parçasıydı ve Polonya eyaleti Hans Frank tarafından yönetiliyordu. Erick Koch ise Reichskommissariat (Reich Komiseri) olarak Ukrayna'nın geri kalanını yönetiyordu.
Bölgedeki çiftçiler ve şehirli entelektüeller, desteklerini almak için Yahudilere ve Komünist siyasi komiserlere saldıran Nazi propagandasının hedefindeydi. Ancak, açlığı protesto etmekten tutun da yolda yürürken kavga etmeye kadar, bunlardan herhangi biri derhal infaz için yeterli gerekçeydi. Böylece, işgalin neden olduğu yaygın terör, halkın çoğunluğunu hızla Nazi Almanyası'na karşı çevirdi.
Ukrayna İsyan Ordusu (UPA) ve Sovyet partizanları, eski düşman olmalarına rağmen 1942 yazında Wehrmacht'ı taciz etmek ve trenlerini raydan çıkarmak için birlikte çalışmaya başladı.
Uzun bir savaşa hazırlıksız olan Almanlar, kışın başlaması, Rus direnişinin örgütlenmesi ve Sibirya'dan gelen birliklerin katılımı sayesinde 1941 yılı sonunda Moskova önlerinde durduruldu. Kızıl Ordu, Almanların zayıf noktalarından yararlanarak batıya doğru ilerledi. Kiev 6 Kasım 1943'te geri alındı. Ardından Alman kuvvetleri Mart 1944'te Ukrayna'dan, Mayıs ayında da Kırım'dan çıkarıldı.
Kızıl Ordu'nun 4. Ukrayna Cephesi'nin 18 Ekim 1944'te Karpatlar'ı geçmesinin ardından, 1920'de Çekoslovakya tarafından ilhak edilmeden önce Macar Krallığı'nın bir parçası olan Subcarpathian Ruthenia halkı, Ukrayna'nın egemen olduğu bir Sovyetler Birliği'nde yaşayacaklarını kısa sürede anladı. Ancak ne Doğu Galiçya ne de Subcarpathian Ruthenia hiçbir zaman Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olmamıştı. Ukrayna'nın son parçaları olan bu bölgeler artık yeni imparatorluğun batı sınırının bir parçasıydı.
SSCB'nin Sosyalist Cumhuriyetleri
Savaşın Sovyetler Birliği'nin kendi içinde de yerleşik düzeni derinden etkilediği söylenebilir. Diğer Birlik ülkeleri, Başkomutan Stalin'in ülkeyi bu şekilde yönetmeye başlamasının ardından Rusları liderleri olarak görmeye başladılar. Savaşın başlıca kurbanları ve direnişin itici güçleri olan Belaruslular ve Ukraynalılar, Stalin'in ısrarıyla ve uluslararası hukuku doğrudan ihlal ederek, cumhuriyetlerine Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda bir sandalye verilmesini sağlamayı başardılar. Cumhuriyetleri yok edilirken, Kırım Tatarları, Çeçenler ve diğer Kuzey Kafkasya halkları Almanlarla çalışmakla suçlandı ve Orta Asya'ya sürüldü.
Stalin 1953'te öldükten sonra, dinden uzak, Rusça konuşan ve kadınların çalışmasının normal olduğunu düşünen şehirli ve eğitimli bir Sovyet nüfusu ortaya çıktı. Bu, ne Çarların ne de Lenin'in gerçekleştirmeyi başaramadığı bir kültürleşme ve asimilasyon süreciydi.
Rusça, 1954 yılında Kırım'ın hediye edilmesinin ardından Belarus ve Ukrayna'da tercih edilen dil haline geldi ve her iki ülkede de Rusça konuşanların sayısını arttırdı.
Homo sovieticus'un üniform yaşam tarzına rağmen, Sovyet halkının temelinde yatan ulusal kimlikler hiçbir zaman unutulmadı. Rus rejiminin modernleşme ve adem-i merkezileşme çabaları ve muhalefetin ortaya çıkışı aslında bu eğilimleri güçlendirdi.
Ukrayna, Tataristan, Gürcistan, Moldova ve Litvanya 1989-1991 yılları arasında Sovyet Anayasası'nı ve Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık ilan etmek için ayrılma hakkını kullanan "egemenlik geçit törenine" katıldı.
Kravchuk Dönemi, 1990-1991
Eski muhaliflerin (L. Lukyanenko, V. Chornovil ve Ivan. Drach) girişimiyle kurulan ve özellikle Nisan 1986'daki Çernobil nükleer felaketinden bu yana aktif olan Ukrayna dilini savunma hareketleri ve ekoloji dernekleri üyelerinin katıldığı Rukh'un (Ukrayna Halk Hareketi) çabalarına rağmen, Ukrayna'daki Sovyet aygıtı 1989 sonuna kadar değişime direndi.
Bu olay sonucunda ortaya çıkan bir soru, en kalabalık ikinci Sovyet cumhuriyeti olan Ukrayna'nın, Stalin döneminde kaynakları aşırı derecede sömürüldükten sonra SSCB'nin "nükleer çorak toprakları" haline gelip gelmeyeceğiydi.
Vladimir Shcherbitsky tarafından 1989 sonunda Leonid Kravchuk'un yerine geçene kadar 15 yıl boyunca yönetilen Ukrayna Komünist Partisi, 1989 yazında Donbas madencilerinin büyük grevinden gelen baskıya boyun eğdi. İkinci grup, Rukh'un ilerleyişini durdurmak için Ukrayna ulusal kartını ustalıkla kullandı. Mart 1990'da, komünistlerin lehine sonuçlanan belediye seçimlerinin ardından Kravchuk Ukrayna Yüksek Sovyeti'nin başına getirildi.
Leonid Kravchuk, partinin Moskova'daki yıldızı Boris Yeltsin ile iyi bağlantılara sahipti. Bu iki adam, en önemli iki Sovyet cumhuriyetinin liderleri olarak, Sovyetler Birliği'nin nihai krizlerinde çok önemli roller oynayacaklardı.
Sovyetler Birliği'nin varlığının son yılında Mikhail Gorbaçov ve Boris Yeltsin arasında giderek büyüyen bir çatlak vardı. Boris Yeltsin piyasa ekonomisine hızlı bir geçişi ("500 Gün Planı") savunurken, Mihail Gorbaçov ekonomideki devlet kontrolünü sona erdirmek ve serbest piyasa ilkelerini başlatmak için daha kademeli bir yaklaşımdan yanaydı. İkinci tartışma konusu ise önerilen Yeni Birlik Antlaşması'nın kapsamıydı.
Cumhuriyetlere 23 Kasım 1990 tarihinde bir metin sunuldu. Tartışmalara Baltık Devletleri ve Gürcistan dışındaki tüm ülkeler katıldı. Belgede cumhuriyetlere yeni haklar tanınıyor ve sosyalizme yapılan tüm atıflar kaldırılıyordu. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin yerini Sovyet Egemen Cumhuriyetler Birliği aldı ve anlaşma cumhuriyetlere ek ayrıcalıklar sunarken, federal ayrıcalıklar oldukça güçlü kaldı.
Boris Yeltsin ve Leonid Kravchuk arasında 20 Kasım'da imzalanan ikili anlaşma hem Rusya'nın hem de Ukrayna'nın egemenliğini tanıyor ve ekonomik işbirliğini taahhüt ediyordu.
Mart 1991'de henüz ayrılmamış 15 cumhuriyetten 9'unda önerilen yeni Birlik anlaşması için referandum yapıldı ve seçmenlerin ortalama %77'si (Ukrayna'da %70) tarafından kabul edilerek iki adam arasındaki mücadelede Mikhail Gorbaçov'a üstünlük sağladı. Yurt içindeki Sovyetlerin büyük çoğunluğunun hala federasyonla güçlü bağları vardı.
Boris Yeltsin daha sonra Birliğin çöküşünü ve Rusya'nın bağımsızlığa doğru yürüyüşünü hızlandırmaya karar verdi. 12 Haziran 1991'de Rusya Devlet Başkanlığı için yapılan ilk tur oylamada oyların %57'sini aldı. Bir yıl önce dolaylı olarak SSCB Başkanı seçilen Mikhail Gorbaçov ile karşı karşıya geldiğinde daha fazla itibar kazandı.
Bu "popülist" gelişmelerden endişe duyan ve Boris Yeltsin'in piyasa ekonomisine doğru zoraki ilerlemesinden tiksinen en muhafazakar gruplar, 19 ve 21 Ağustos 1991'de Boris Yeltsin'in Moskova ve Leningrad halkı tarafından desteklenen kararlı direnişi karşısında başarısızlığa uğrayan bir darbe kışkırttı.
Darbenin başarısız olmasıyla birlikte, meşru yollarla seçilmiş olan Rusya Devlet Başkanı, Karadeniz'deki dinlenme yerinden darbeye yardım eden hasmına karşı zafer kazanmış oldu. Mikhail Gorbaçov SBKP genel sekreterliğinden istifa etti ve Boris Yeltsin partinin faaliyetlerini durdurdu. Tabuta son çiviyi Leonid Kravchuk çaktı ve Ukrayna Parlamentosu 1 Aralık'ta yapılan referandumun (seçmenlerin %90'ı "evet" dedi) ardından ülkenin bağımsızlığını ilan etti.
Bir hafta sonra Belovezha'da (Belarus ve Polonya sınırında) yapılan bir konferansta Boris Yeltsin, Leonid Kravchuk ve Stanislav Shushkevich (Belarus Cumhurbaşkanı) Sovyetler Birliği'nin varlığının artık hukuki ve siyasi bir temeli kalmadığını ilan eden bir belgeyi kabul ettiler. Bildiride bunun yerine "eski SSCB'nin tüm devletlerine açık" bir Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) kuruldu. Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) kuruluş sözleşmesi 21 Aralık'ta, Mihail Gorbaçov'un katılmadığı Alma-Ata'da 15 eski Sovyet cumhuriyetinden 11'i (Baltık Devletleri ve Gürcistan hariç) tarafından imzalandı.
SSCB'nin resmen feshedilmesi ve başkanının ülkeden ayrılması prosedürü 23 Aralık'ta Mihail Gorbaçov'un Boris Yeltsin ile görüşmesiyle tamamlandı. Gorbaçov 25 Aralık günü saat 19:00'da televizyon için hazırladığı kısa veda konuşmasını okudu. Kremlin kulelerinin tepesine üç renkli Rus bayrağı ve kızıl bayrak aynı anda çekildi. Böylece 1991 yılı, tam 74 yıl önce, Ekim 1917'de kanlı devrimci şiddetle başlayan bir dönemin barışçıl kapanışı olarak tarihe geçmiştir.
Ukrayna'nın Bağımsızlığı
Ukrayna, 1991
1991'deki bağımsız Ukrayna toprakları, şiddetli bir tarihin sonucuydu. Ukrayna'nın batı bölgeleri 1939-1945 yılları arasında Polonya, Romanya ya da Çekoslovakya pahasına ilhak edilmişti; doğu bölgeleri ise eski Rus İmparatorluğu'nun kalıntılarıydı. Nikita Kruşçev 1954 yılında Kırım'ı Rusya'ya verdi ve Rusya 2014 yılında Kırım'ı ele geçirdi. Donbas'ta ayrılıkçı gruplar ile Ukrayna ulusal hükümeti arasındaki çatışmalar halen devam etmektedir.
"Turuncu Devrim", 2004
Örneğin Ukrayna Baltık ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Ukrayna'nın benzersizliği komünist yetkililerin bazı milliyetçi unsurları benimsemesine bağlanabilir. Zira Ukrayna Komünist Partisi'nin önde gelen üyelerinden Leonid Kravchuk, 1 Aralık 1991'de referandumla bağımsızlığın kazanılmasının ardından oyların %90'ından fazlasını alarak genel oyla seçilen ilk devlet başkanı oldu.
Seçim hilesinin yol açtığı öfke ve Sovyet döneminde kurulan ve şimdi ülkenin oligarşik klanlarını yöneten elitlerin mahkum edilmesi, Kasım ve Aralık 2004'te Kiev'de "Turuncu Devrim" olarak bilinen protestoların etkenleri arasındaydı. Her ne kadar bir "ulus "un varlığına işaret etse de, bu protestolar vatanseverlikten çok siyasiydi.
Rusya-Ukrayna Savaşı, 2014
Binlerce protestocu 22 Şubat 2014 tarihinde Ukrayna'nın doğusundaki önemli bir sanayi kenti olan Dnipropetrovsk'taki Lenin Meydanı'nda toplandı. Ekim Devrimi'nin 40. yıldönümü anısına 1957 yılında oraya yerleştirilen etkileyici Lenin heykelinin etrafını sararak devrimi protesto ettiler. Çoğunlukla hareketsiz kalan polis ve orada bulunan az sayıdaki komünist protestocuları durdurmayı başaramadı. Yedi saatlik bir çalışmanın ardından Lenin sabah saat 1'de yerinden indirildi.
Ertesi gün, Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in ülkeyi alelacele terk ettiği ortaya çıktı. 20 Şubat'tan bu yana Kiev'de 82 ölü için yas tutuldu ve Kasım 2013'ün sonlarından bu yana yüz binlerce protestocu, hükümetin Rusya ile ilişkilerini geliştirmek için AB ile bir işbirliği anlaşması imzalamak istememesine karşı gösteri yaptı.
Kısa süre sonra " Onur Devrimi " (ya da Euromaidan) olarak anılacak olan bu hareketin bazı üyeleri, Ukrayna'daki Sovyet mirası konusunu on yıl önceki " Turuncu Devrim "den daha güçlü bir şekilde gündeme getirdi. Kiev'deki Shevchenko Bulvarı'nın dibinde 1946'dan beri duran Lenin heykeli, Aralık ayında milliyetçi Svoboda Partisi milletvekilleri ve destekçilerinin emriyle yıkılmıştı. Yanukoviç yönetiminden ve Sovyet döneminde eğitilmiş elitlerden uzaklaşmak, giderek artan sayıda Ukraynalı için Ukrayna'nın büyük ölçüde komünizasyondan ve Ruslaştırmadan arındırılması anlamına geliyordu.
SSCB'nin ekonomik ve sembolik merkezlerinden biri olan madencilik bölgesi Donbas, bağımsızlıktan sonraki yıllarda Rusya ve Ukrayna arasında bir sınır bölgesi haline gelmişti. Sovyet döneminden kalma yer isimleri bu bölgelerde hala kullanılıyordu, Rusya ile hala pek çok bağ vardı ve Rusça tercih edilen dil olmaya devam ediyordu. 2014'te yaşanan olaylar yerel halkı teste tabi tuttu, önemli gerçekleri ortaya çıkardı ve taraf seçmeye zorladı. Rusya'nın Kırım'ı işgali ve Moskova'nın desteklediği doğu bölgelerindeki kriz ve ardından gelen çatışmalar halkın farkındalığını arttırdı.
Kırım'ın İşgali, 2014
Kırım, SSCB'nin dağılması sırasında bağımsız Ukrayna'nın bir parçasıydı. SSCB, çoğunlukla Rusça konuşulan bu bölgeye bir miktar özerklik verdi, ancak Ruslar arasında Ukrayna "Küçük Rusya" olarak biliniyordu. Ayrıca Rusya ile yapılan anlaşmalar, eski Sovyet Karadeniz filosunun bölünmesine ve 1783'te Kırım'ın II. Katerina tarafından işgal edilmesinin ardından kurulan Sivastopol limanının Rusya'ya kiralanmasına izin verdi.
Rusya yanlısı Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in Şubat 2014'teki protestoların ardından Kiev'de devrilmesi üzerine Rus askerleri Kırım Yarımadası'nı işgal etti. Uluslararası toplumun tanımadığı bir özerklik referandumunun ardından Rusya Mart 2014'te Kırım'ı ilhak etti. Büyük bir Rus nüfusa ev sahipliği yapan Doğu Ukrayna, hareketin genişlemesine tanık oldu. Donbas'ın ayrılması, Ukrayna hükümeti ile Rusya tarafından desteklenen isyancılar arasında bir savaşa yol açtı. Rus doğalgazı konusu Ukrayna için çok önemli bir sorun haline geldi.
Donbas: Ayaklanma
Büyük bir kömür madeni bölgesi olan Donetz nehir havzası, 17. yüzyılın sonunda Rus İmparatorluğu'na dahil edilmiş ve 19. yüzyılın sonundan itibaren Rusya'nın sanayileşmesinin odak noktası olmuştur. Sovyet döneminde propaganda, bu bölgeyi ulusun sembolik kalbi olarak yoğun bir şekilde vurgulamıştır. Bölgenin statüsü 1991 yılında Ukrayna'nın bağımsızlığını kazanmasıyla değişti. Eskiyen kömür madenciliği sektörü ekonomik değişimden etkilendi ve Rusça konuşan madenciler kendilerini değersiz ve dışlanmış hissetti.
Donbas, Kasım 2013'te Kiev Devrimi'ne karşı çıktı. Donetsk ve Luhansk Nisan 2014'te ayrılıkçı eylemciler tarafından ele geçirildi ve Mayıs ayında Kiev'in geçersiz saydığı referandumlar düzenledikten sonra bağımsızlıklarını ilan ettiler. Rus paralı askerler tarafından komuta edilen yerel milisler "gönüllü taburlarla" çatışmaya girmiş ve Ukrayna ordusu askeri bir operasyon başlatmıştı. Toplamda 13,000 kişi hayatını kaybetmiş ve en az 1.5 milyon kişi savaş nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalmıştır. Savaş, Şubat 2015'te Minsk anlaşmalarıyla çözüme kavuşturulmadan "durduruldu". Ukrayna'da resmi bir varlığı olmamasına rağmen Moskova'nın isyancıları desteklediği bilinmektedir.
Komünizmden Arındırma ve Russuzlaştırma Süreci
Rusya'nın Şubat 2014'te Kırım'ı ilhak etmesi ve ardından Moskova'nın özerkliği desteklediği doğu bölgelerinde yaşanan kriz ve çatışmalar, komünizmden arındırma ve Russuzlaştırma sürecini hızlandırdı.
Maidan'ın rakipleri sık sık Sovyet nostaljisinin sembollerini (Kızıl Ordu'nun Nazi Almanya'sına karşı zaferini temsil eden Aziz George'un turuncu ve siyah kurdelesi gibi) harekete geçirirken, Ukrayna'nın Sovyet unsurları artık kayboluyordu. Böylece 2014 yılı Ukrayna'da güçlü bir ulusal bilinç duygusu uyandırdı. Eylül 2014'te Kharkiv'de Lenin'in anıtının yıkılması bunun bir kanıtıydı. Belediye Başkanı Gennady Kernes birkaç ay önce anıta dokunmaya kalkışanları tehdit ederken, daha sonra bu tehdide boyun eğdi. Anlaşmazlık nihayete ermişti.
Ulusal Anma Enstitüsü'nün de yardımıyla Mayıs 2015'te Ukrayna Parlamentosu tarafından dört adet komünizmden arındırma yasası kabul edildi. Sovyet heykellerinin ve Rus sokak isimlerinin sökülmesi, Sovyet arşivlerinin tamamen açılması ve Ukraynalı bağımsızlık savaşçılarını destekleyen önlemler bunlar arasındaydı. 2013-2016 yılları arasında Ukrayna'da 965 Lenin heykeli kamusal alandan kaldırıldı. Bu olay "Lenin'in düşüşü" olarak anıldı. 52.000 sokağın adı değiştirildi ve Bolşevik lider Grigori Petrovski'nin adını taşıyan Dnipropetrovsk da dahil olmak üzere 986 yerleşim yeri ve 32 şehrin adı değiştirildi.
Rusya'nın Kırım ve Donbas'a müdahalesi bu reformlara yeni bir anlam kazandırdı ve Rusya'ya yapılan atıfların da kaldırılmasını gerektirdi. Kiev'deki Moskova Köprüsü, 2018 yılında "Kuzey" köprüsü olarak yeniden adlandırılmadan önce, ilk olarak Ukrayna bayrağının mavi ve sarı renklerine boyanmıştı. Köprü Dinyeper nehri üzerinde yer alıyor. Moskova'nın hem meydanı hem de caddesi yeni isimler aldı ve ikincisi Ruslar tarafından nefret edilen Ukraynalı milliyetçi Stepan Bandera'nın ismini miras aldı. Ukrayna'da giderek yaygınlaşan ve geçmişi Rus sömürgeciliği dönemi olarak resmetme eğiliminde olan düşünceye göre, komünizmden arındırma artık Russuzlaştırma anlamına geliyor.
Kaynaklar:
- Cover picture: Артур Орльонов, "Kyi, Shchek, Khoriv and Lybid found the city of Kyiv, 482, modern Ukrainian painter", CC BY-SA 3.0.
- Orest Subtelny, "Ukraine: A History."
- Paul Robert Magocsi, "A history of Ukraine."
- Anna Reid, "Borderland: A Journey Through the History of Ukraine."
- Kyiv Post, "Ukrainian Insurgent Army: Myths and facts."
