Apollon (Latince: Apollo) yay, müzik ve kehanetle ilişkilendirilen büyük bir Yunan tanrısıydı. Gençliğin ve güzelliğin özü, yaşamın ve şifanın kaynağı, uygar sanatların koruyucusu ve güneş kadar parlak ve güçlü olan Apollon, tartışmasız tüm Yunan tanrılarının en sevileniydi. En ünlü ibadet yerleri Delos ve Delphi'ydi. Diğer büyük tanrılar gibi, Apollon'un da birçok çocuğu vardı; en ünlüleri, Orpheus (babasının müzikal becerilerini miras aldı ve lir çalan bir virtüöz oldu), Asklepios (ondan şifa ve tıp bilgisini alan oğlu) ve MÖ 5. yüzyıl destanı Euripides'e göre kahraman İyon.
Apollon Kimdir?
Zeus ve Leto'nun oğlu ve Artemis'in ikiz kardeşi Apollon, Delos adasında doğdu (Hesiod'un Theogony'sinde altın bir kılıcı vardır). Zeus'un karısı kıskanç Hera'nın gazabından korkan Leto, bulabileceği en güvenli sığınak olarak çorak Delos'u seçmişti. Apollon, Ambrosia'yı tatmasıyla hemen bebekten oğlana dönüştü. Daha sonra ona Olympus Dağı'nın usta zanaatkarı Hephaestus tarafından bir yay verildi. Apollon, liresini ise yarı kardeşi mesaj tanrısı Hermes'ten aldı.
Apollon, Homeros'un İlyada'sında Truva Savaşı'nı anlatan önemli bir kahramandır. Truva kahramanları Hector, Aeneas ve Glaukos'a özel yardımlarda bulunur ve ilahi müdahalesi ile birden fazla kez hayatlarını kurtarır. Achaean'lara veba getirir.
Akha savunma duvarlarını yıkan o saldırıda tüm Truva ordusunu (Zeus'un korkutucu aegisini elinde tutan) yönetti ve aynı zamanda Paris'in okunu Aşil'in topuğuna yönlendirerek görünüşte yenilmez Yunan kahramanını öldürdü.
Apollon, Homeros ve Hesiod tarafından en çok "uzak nişancı", "uzak çalışan", "orduların uyandırıcısı" ve "Phoebus Apollon" olarak tanımlanır.
Apollon, genellikle, tanrıların babası olan Zeus'un görevli oğlu rolünü oynadı ve asla babasının konumunu gasp etmeye kalkışmadı (kendi babası Cronus'u deviren Zeus'un aksine). Ancak Zeus, bir ölümlüyü hayata döndürmek için tıbbi becerilerini kullanan Asklepios'u öldürünce ikilinin arası ciddi şekilde açıldı.
İntikam almak isteyen Apollon, Zeus'un yıldırımlarını yapan tek gözlü dev Kiklop (Cyclopes)'u öldürdü. Ceza alan Apollon, bir yılını kral Therae'li Admetus'un mütevazı hizmetinde koyunlara bakmakla geçirmek zorunda kaldı.
Apollon lirini, haberci tanrı yaramaz üvey kardeşi Hermes'ten almıştır. Hermes daha bebekken, Apollon'un kutsal sığır sürüsünü çalmış, izlerini takip etmeyi zorlaştırmak için toynaklarını ters çevirmişti. Hermes, Apollon'a kaplumbağa kabuğundan icat ettiği lirini verince Hermes'in koyunlara haksız şekilde sahip olmasına izin verildi.
Yunanlıların Apollon'a olan inancı MS 300'e dek süren Delfi Kahini ile görülür.
Apollon'un veba ve ilahi cezanın getiricisi olarak karanlık tarafı da vardı. Bunu, Niobe'nin altı (ya da bazı hesaplara göre yedi) oğlunu Artemis ile birlikte öldürdüğü zaman gösterdi. Sebebi, çocuk doğurma kapasitesi Leto'dan yüksek olduğu için kendisiyle övünmesiydi. Apollo'nun gazabının bir başka talihsiz kurbanı da, müzikal olarak kendisinden daha yetenekli olduğunu iddia eden satyr (yarı keçi yarı insan) Marsyas idi. İkili yarışma tuttu ve Muses Apollon'un daha iyi bir müzisyen olduğuna karar verdi.
Apollon daha sonra ölümlüyü bu iddiası için diri diri yüzdürdü ve derisini bir çam ağacına çiviledi. Bu hikaye, Apollon'nun lirinin uygar ve düzenli müziğinin Marsyas'ın flütünün daha kaotik müziği karşısındaki ilginç bir metafordur. Zira Apollon'un müziği davranışları ile tersti. Apollon, bu kez pastoral tanrı Pan'a karşı başka bir müzikal yarışma kazandı ve galip Kral Midas tarafından seçilmişti. Apollon böylece Yunan dünyasındaki tartışmasız müzik ustası oldu. Tanrının Marsyas ve Pan'ı yenmesi, Yunanların Frigya ve Arcadia'yı fethini yansıttığı düşünülür.
Apollon'un Eşyaları ve İlgili Nesneleri
Geleneksel olarak bu tanrı ile ilişkilendirilen nesneler şunları içerir:
- gümüş yay – bir okçu olarak hünerinin sembolü.
- kithara (veya lir) – kaplumbağanın kabuğundan yapılmış olan bu çalgı Apollo'nun müzikteki yeteneğinin ve dokuz Muses korosundaki liderliğinin simgesiydi.
- defne dalı – Apollo'nun aşkı Daphne'nin babası nehir tanrısı Phineus tarafından defne ağacına dönüştürülmesinin kader sembolüdür.
- omphalos – Apollo'nun Delphi'deki dünyanın merkezi olan kutsal yerinin sembolü.
- palmiye ağacı – Leto'nun oğlunu doğururken kavradığı palmiye ağacı.
Apollon çok sevilen bir tanrıydı ve bu durum müzik, şiir, arınma, şifa ve tıp gibi insanlık hallerinin olumlu yönüyle ilişkisinden kaynaklanıyordu. Tanrı ayrıca her şeyde ılımlı olmasıyla sevildi. Okları, yıkım getirmelerine rağmen, müttefiki kişilere zarar gelmesini önlüyordu. Yunan evlerinden kötülüğü uzak tutmak için alana Apollo Agyieus'un sütununu dikmek veya şehir kapılarını Apollo Propylaios ile korumak yaygındı.
Jül Sezar ılımlılık tanrısı Apollon'u seçerken bir numaralı düşmanı Mark Antony aşırılık tanrısı Dionysos'u seçmişti.
İnanışa göre Apollon, genç erkeklerin (ephebes) savaşçı olma törenlerini denetlerdi. Bu süreçteki ritüeller saç kesme ve saçı tanrıya sunmanın yanında atletizm ve dövüş yarışmalarını içeriyordu. Tanrı sıklıkla güneş (Phoebus Apollo denir) ve güneş tanrısı Helios ile ilişkilendirilir. Ancak modern bilim adamları Apollon ve Helios arasındaki bağlantının MÖ 5. yüzyıldan geriye gitmediğini belirtiyor.
Apollon, Romalılar için şifa tanrısıydı. Augustus veya gelecekteki imparatorluk adıyla Jül Sezar (MÖ 27 – MS 14), tanrıyı koruyucusu ilan etti ve hatta Apollon'a Aktium'da tapınak yaptırdı.
Apollon'un Kutsal Alanları
Yunan dünyasında özellikle Delos ve Rodos adalarında ve Ptoion ve Claros'ta Apollon onuruna tapınaklar inşa edildi. Bir zamanlar Apollon'a adanmış olan büyük tapınakların hâlâ ayakta olan kalıntıları arasında Nakşa'daki devasa kapı (MÖ 6. yüzyıl), Korint'teki yedi Dor sütunu (MÖ 550-530), Türkiye'nin Didim ilçesindeki Yunan dünyasının dördüncü büyük tapınağı (MÖ 4. yüzyıl) ve yine Türkiye, Side'de cephesinin bir köşesi restore edilen zarif sütunlu etkileyici bir yapı vardır (MS 2. yüzyıl).
Yunanlıların Apollon'a dair en çok önem verdikleri konulardan biri Delfi Kâhini'ydi. Efsaneye göre, babası Zeus'un niyetlerini insanlığa açıklamak isteyen Apollon, yılan (veya ejderha) Python'u öldürdüğü yerde bu kahini yarattı.
Bu ilahi yaratığın ölümünü anmak için bölgede Panhelenik Pythian oyunları başlatıldı. Bu maçlarda galip olanlara ödül olarak tripod (üç ayaklı dini mobilya) ve defne çelengi takdim edildi. Çeşitli şehirlerin Delphi'de kurdukları 30 hazine binaları bu tanrının ve kutsal alanın Yunan dünyasındaki popülerliğini gösterir.
Sadece yaz aylarında ulaşılması ve açılması zor olmasına rağmen MÖ 8. yüzyıla gelindiğinde Delphi kahini oldukça popülerdi. Buradaki rahibelerin yaptıkları şifreli duyurular sık sık yasal sorunların nasıl çözülmesi gerektiğini veya dış savaş yapılıp yapılmamasını belirlerdi.
Bazen kahinin sorulara verdiği yanıtlar o kadar belirsizdi ki, rahipler açıklamayı daha net hale getirmek için ücret alırdı.
Hacılar sık sık Apollon'un cevapları olduklarını düşündükleri açıklamalara kafa yorar ve eve döndüklerine uzman görüşlerine başvururlardı. Uzun danışma ve yorumlamaların ardından Apollon'un vahiyleri altı dizeli şiirler haline getirilir ve genelde doğru olduğu bulunurdu; hatta bazen yorumlama ilgili olay yaşandıktan sonra yapılsa bile.
Apollon'un Sanattaki Temsili
Apollon, antik Yunan sanatının tüm noktalarında görülür. Çoğunlukla güzel, sakalsız bir genç olarak resmedilir. Bir kithara veya lir, bronz bir tripod (Delphi'deki kahinini simgeler), bir geyik (bunun için Herkül'le savaşır) ve bir yay ve ok kılıfı ile gösterilir. Ayrıca bazen aslanlar veya kuğular tarafından çekilen bir arabaya binerken tasvir edilmiştir.
Antik Yunan sanatında Apollon'un belki de en ünlü temsili, Olimpia'daki Zeus Tapınağı'nın batı alınlığının merkezindeki heykeldir (yaklaşık MÖ 460). Burada Peirithoos'un düğününde yaşanan, Lapithler ve Kentaurlar arasındaki savaşa düzen ve sebep getir.
Apollon'un uzun saçlı yakışıklı bir genç kılığındaki bir başka heykeli Pire'deki MS 2. yüzyıldan kalma bir cenaze anıtının parçası olan mermer kabartmasıdır. Apollon'un başı sık sık Yunan sikkelerinde görülür. Özellikle Sicilya'daki MÖ 5. yüzyıl Catane (Katanya) gümüş tetradrahmisi ve Makedonyalı II. Filip'in altın stateri en meşhur olanları.
Romalı heykeltıraşlar da Apollon'a düşkündü. Şu anda Roma'daki Vatikan Müzeleri'nde bulunan ünlü mermer heykelin adı Apollo Belvedere'dir (üstte). MÖ 4. yüzyıla ait bronz heykelin MS 2. yüzyıldaki Leochares kopyasıdır. Etrüskler bile Apollon'u severdi. Pişmiş topraktan yapılmış en ünlü heykellerinden biri Veii Apollo'sudur (MÖ 510). Onlar Apollon'u Aplu olarak biliyordu ve heykel bir zamanlar bir tapınağın çatısında durmaktaydı.
Apollon Hakkında Sık Sorulan Sorular
Apollon Kimdir?
Yunan-Roma mitolojisinde Apollon, çok yönlü işlevi ve anlamı olan bir tanrıdır. Tüm antik Yunan ve Roma tanrıları arasında en çok saygı duyulan ve en etkili olanlardan biridir.
Apollon Neyin Tanrısıdır?
Homeros'tan itibaren Apollon ilahi mesafelerin tanrısıydı – ölümlülerin kendi suçlarının farkına varmalarını sağlayan ve onları bu suçlardan arındıran, dini yasalara ve şehirlerin anayasalarına başkanlık eden ve ölümlülere geleceğe dair bilgisini ve babası Zeus'un iradesini ileten tanrı. Aynı zamanda ekinlerin ve sürülerin de tanrısıydı.
Apollon Nerede Doğdu?
Klasik mitolojide Apollon ve ikizi Artemis, Zeus ve Leto'nun Delos adasında dünyaya gelmişlerdir.
Apollon Neye Benziyordu?
Sanatta Apollon sakalsız bir genç olarak, çıplak ya da cüppeli olarak temsil edilirdi. Ayrıca genellikle iki ana özelliğinden biri ya da her ikisiyle birlikte tasvir edilirdi: yay ve lir. Yay uzaklığı, ölümü, dehşeti ve korkuyu simgelerken, lir daha nazik bir şekilde müzik, şiir ve dans aracılığıyla Olimpos'la bir araya gelmenin sevincini ilan ederdi.
Apollon Kime Aşık?
Apollon'un pek çok aşk ilişkisi olmuş, ancak çoğu talihsiz sonlarla bitmiştir. Daphne ondan kaçmaya çalışırken kutsal ağacı olan defneye dönüşmüş; Coronis sadakatsizliğini ortaya koyunca Apollon'un ikizi Artemis tarafından vurulmuş; Cassandra ise onun tekliflerini reddetmiş ve kimsenin inanmadığı doğru kehanetlerde bulunarak cezalandırılmıştır.
Kaynaklar: