Lapis Lazuli Nedir? Tarihi, Oluşumu ve Özellikleri

Lapis Lazuli, değerli taşlar dünyasında kökleri 7000 yıl öncesine dayanan önemli bir geçmişe sahip. Bu önemi anlamak için ismin kendisine bakmak yeterli. Latince Lapis taş demektir ve Lapidary kelimesi süstaşı işleyicisi anlamına gelir. Süstaşı işleyicileri binlerce yıldır değerli kaba taşları güzel nesneler haline getiren, şekillendiren ve cilalayan kişiler oldular. Ancak popüler inanışın aksine Lazuli mavi anlamına gelmez. Burası taşın çıkarıldığı yerin adıydı.

Taş o kadar bilinirlik kazandı ki bugün gerçek mavi rengi ifade ederken kullanılan İngilizce azure ya da Türkçe azur (masmavi) sözcüğünün kökü bu kıymetli taştır. Kelime, Fransızların Lapis Lazuli manasına gelen Arapça "lazaward" kelimesini yanlış çevirmesiyle ortaya çıktı. Arapça kelime taşın Türkistan'da bulunduğu yere işaret ediyordu. Marco Polo bölgeye ulaştığında taşı topladı ve Avrupa'ya getirdi. Taş dilimizde "lacivert taşı" olarak bilinir.

Lapis Lazuli Neden Önemlidir?

Lapis Lazuli tek bir element ya da mineral değildir. Birden fazla mineral içeren bir kayadır: Lazurit, diyopsit, kalsit, pirit ve daha fazlasından oluşur. Taşın önemi kendisine mavi rengi veren bu yapısında gizli. Mavi doğada en nadir bulunan renktir. Mavi görünen bazı bitki ve hayvanlar dahi gerçekte mavi pigment taşımaz; ışıktaki bir tür fizik oyunudur. Mavi pigment bu nedenle yalnızca lapis lazuli, kobalt ve azurit gibi minerallerden veya çivit otu (Avrupa) ve indigo ağacı (Asya ve Afrika) gibi bitkilerden elde edilebilir. Bugünse çoğu mavi renk kimyasal işlemle üretiliyor. Lapis Lazuli taşıdığı pigment itibariyle en derin ve "gerçek" mavidir ve eşsizdir.

Lapis Lazuli, Mısır mumyalarının mezarlarını süsleyen, Babil şehirlerinin kapılarını örten, Roma soylularının yüzüklerini, bileziklerini ve kolyelerini süsleyen ve dünyanın dört bir yanındaki müzelerdeki antik eserlerin sergilerinde başrol oynayan, benzersiz mavilikte kıymetli bir taştır.

Bu koyu mavi taş Antik Mısırlılar, Babilliler, Minoslular, Çinliler, Yunanlılar ve Romalılar tarafından çok sevildi ve çağlar boyunca en iyi sanat eserlerinde kullanıldı. Taşın en ünlü kullanımlarından biri Kral Tutankamon'un ölüm maskesidir. Burada parlak altın renkli karnelyan ve turkuaz ile birlikte kullanıldı. Haleflerinden Kleopatra'nın Lapis Lazuli'yi göz farı olarak kullandığı biliniyor. Marco Polo, 1271'de Orta Asya'daki Lapis Lazuli madenlerini yazdı.

İlgili

Balinalar Neden Kanser Olmuyor?

Çimentonun Çevreye Zararları ve Alternatif Yeşil Malzemeler

Biyolojik Evrim Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Orta Çağ ressamları derin mavi lacivert rengi elde etmek için Lapis Lazuli'yi ezdiler. Bu renk Sistina Şapeli'ndeki kilise duvarında ve tavanında ve Nasıralı Meryem'in cüppe renginde görülür. Aynı dönemde Güney Amerika'daki Inka gibi Kolomb öncesi uygarlıklar bugünkü Arjantin ve Şili madenlerinden çıkardıkları Lapis Lazuli'ye şekil veriyor, ticaretini yapıyor ve üzerine savaş ediyorlardı.

Sümerler, tanrıların ruhunun bu taşın içinde yaşadığına inanırken, eski Mısırlılar taşı gece gökyüzünün sembolü olarak gördü. Taş en antik zamanlardan beri güç, cesaret, sadakat, bilgelik, akıl ve gerçek ile ilişkilendirildi. İlk çağlardan başlayarak, insanlar kötülüğü savuşturacağı inancıyla Lapis Lazuli giydi. Antik Mısır'da gözleri iyileştirdiğine inanılarak pudralanıp gözlerin etrafına sürülürdü.

Lapis Lazuli'nin Değeri

Değerli taşların çoğunun kıymeti renklerine göre belirlenir ve Lapis Lazuli için de durum aynı. Ne kadar maviyse o kadar değerlidir. En sevilen çeşitler koyu mavi renkte olan ve alt mor tonlar taşıyanlardır. Neredeyse her zaman üzerinde desenlerle gelirler. Genellikle beyaz kalsit veya altın pirit (değerli taş) içerir ve ne kadar az desen o kadar yüksek değer demektir. Ancak bazı nadir durumlarda pirit, çekici altın renginde olur ve fiyatı artırır. Beyaz kalsit çizgiler ise değeri düşürür.

Değerli bir taş için alışılmadık bir şekilde Lapis Lazuli teknik olarak kayadır ve mineral değildir. Lazurit, pirit, kalsit, feldispat, mika ve diyopsit gibi çeşitli mineraller içerir. Lapis Lazuli'ye mavi rengini veren lazurittir ve kaliteli olanları en az %25 lazurit içerenlerdir.

Lapis Lazuli'nin Türleri

Kıymetli taş Lapis Lazuli nadir bir metamorfik kayadır. Çünkü kalsit, pirit ve diyopsit gibi minerallerin ve daima lazuritin (bazen Hauyne denir) birleşiminden oluşuyor.

• Daha az altın pirit ve daha fazla beyaz kalsite sahip olanlar: Şili Lapisi.
• Soluk kot rengine yakın ve açık renkli olanlar: Denim Lapisi.
• En değerlisi Afganistan'dan çıkar ve Şili gibi diğer bölgelerdekiler nispeten az değerlidir.

Lapis Lazuli'nin Keşfi ve Tarihi

Mavi taşın madenciliği ilk kez MÖ 7000 yılında kuzey Afganistan'daki dağlık Bedahşan eyaletinde ve güney Tacikistan'ın Pamir Dağları'nda başladı. Eski Mısır mezarlarında bulunan Lapis Lazuli'nin bu madenlerden geldiğine inanılır.

İnsanlığın en eski yazılarından biri bugünkü adı Irak olan antik Uruk'un hükümdarı Gılgamış'ın MÖ 2750 yıllarındaki hikayesini anlatır. Bu hikayede Aşk ve Savaş Tanrıçası İştar, Gılgamış'a şöyle der:

Benim kocam ol ve ben de karın olacağım.
Senin için lapis lazuli ve altından bir araba koşturacağım,
altın tekerlekler ve elektrum "boynuzları" olan.

İncil'de birçok kez değerli mücevher safirinden bahsedilir. Ancak açıklamalardan anlaşılan şey bu taş, üzerinde taş pirit kalıntılar olan Lapis Lazuli'nin tak kendisidir. Zira safir taşı Roma İmparatorluğu'na dek Orta Doğu'da bilinmiyordu:

"Taşları safirlerin yeridir ve altın tozu vardır."

Gerçek safirler antik krallıklarda yaygın olarak kullanılmıyordu. Zira çok daha yumuşak olan Lapis Lazuli'nin aksine çok sert yapılı olduklarından oyulmaları ve üzerine yazılmaları zordu. Bu değerli mavi taş yumuşaklığından dolayı kaseler, kulplar, taraklar, sandıklar, vazolar ve şişeler gibi birçok pratik ve dekoratif obje haline getirildi.

Lapis Lazuli'nin asıl dikkat çeken kullanımı renk pigmenti olmuştur. Antik Mısır'da toz haline getirildi ve ikonik göz farı halini aldı ve Orta Çağ boyunca Avrupa'da, sanat dünyasının en ünlü eserlerinden bazılarında kullanılan çarpıcı mavi boyayı oluşturmak için yağ ile karıştırıldı.

Lapis Lazuli Nerede Bulunur?

Lapis Lazuli binlerce yıl boyunca Afganistan, Tacikistan ve Pakistan dağlarından çıkarıldı. Bu bölge hala bu değerli taşların ana kaynağı. Şili'deki And Dağları'nda da büyük yataklar vardır ancak Afganistan'dakiler kadar yüksek değer biçilmez. Yine de dünya çapında yaygın olarak kullanılır.

Diğer kaynaklar arasında Rusya'daki Baykal Gölü, Kanada'daki Baffin Adası, ABD'nin bazı kısımları, Myanmar ve Avrupa var. Ancak bu yataklar genellikle düşük kalite ve miktardadır.

Lapis Lazuli'nin Oluşma Süreci

Dünya'nın kabuğunda çoğunlukla mermerden oluşan ve beraberinde diğer birçok mineralin karışımını taşıyan bir kaya olduğunu hayal edin. Ardından kabuğun altından gelen erimiş sıcak lav yani magmanın yüzeye çıktığını düşünün. Bu magma, tüm kayaları eritip pişirerek yeni bir kaya türüne dönüşmelerini yani metamorfizmaya uğramalarını sağlar.

Lapis Lazuli böyle oluşur – magma tarafından ısıtılan ve zamanla soğuyarak bu derin mavi değerli taş halini alan belirli kayaç ve mineraller var. Silikat madde lazurit, kalsit, sodalit ve pirit gibi minerallerin yanında kayaya koyu mavi rengi veren sülfür ile birleşir. Lapis Lazuli denilebilmesi için en az %25 lazülit taşıması şarttır.

Lapis Lazuli İşlenebilir mi?

Lapis Lazuli, kendisini daha kıymetli bir taş haline getiren kesme ve cilalama dışında işlem görmez. Geçmişte mavi rengi iyileştirmek adına ısıtma deneyleri yapıldı ancak ortaya önceki kadar çekici olmayan yeşil bir renk çıktı.

Lapis Lazuli, mavi rengi artırmak veya beyaz kalsit çizgilerini gizlemek için boyanabiliyor. Ancak bunu tespit etmek çoğu durumda oldukça kolaydır.

Lapis Lazuli'ye Dair İlginç Detaylar

Lapis Lazuli yüzyıllar boyu Avrupa'daki ressamlar tarafından pigment olarak kullanıldı ve Van Gogh'un Yıldızlı Gece, Vermeer ve Bacchus'un İnci Küpeli Kız ve Titian'ın Ariadne gibi en iyi başyapıtlarından bazılarında ultramarine (yağ ve Lapis Lazuli tozu ile yapılır) kullanılmıştır.

Toz haline getirilmiş Lapis Lazuli pigmenti, Michelangelo tarafından Roma, Vatikan'daki Sistina Şapeli'nin tavanındaki freskleri boyamak için kullanıldı.

Tutankamun'un meşhur altın maskesinde göz kısımları için gerçek Lapis Lazuli ancak baştaki bantlar için sahte Lapis Lazuli kullanıldı.

Peter Carl Faberge, Rus Çarları için yaptığı çarpıcı yumurta heykellerinin 58'inde Lapis Lazuli'yi kullandı. Christies'de en on satılan yumurta 18,5 milyon dolara verildi.

Lapis Lazuli Dünyanın En Eski Değerli Taşı Olabilir

Taş devri insanı tüyleri, kemikleri, dişleri ve kabukları takı olarak kullanmıştı ancak mavi Lapis Lazuli oyularak mücevher haline getirilmiş ilk madde olabilir.

Antik madencilik teknikleri, dinamite erişimin kolaylaştığı ve böylece 'ateş yakmaya' son verildiği modern zamanlara dek devam etti. Lapis Lazuli'nin madenden çıkarılması için cevherin tespit edildiği kaya duvarın yakınında şiddetli bir ateş yakılır ve daha sonra suyla söndürülürdü. Sıcaklıktaki ani değişiklik kayaların parçalanmasına neden olur ve yakılan ateşten sonra hızla geri çekilen madenciler kırık parçaları almak için geri dönerler.

Yağmur ve güneş tanrılarına yapılan eski bir Babil duası şöyle der:

"Oh Samas, yargıların efendisi, Oh Adad, dua ve kehanetlerin efendisi,
altın tahtlarda oturan, Lapis Lazuli sofralarından yiyen sizsiniz."

Mısır Firavununa ölümden sonraki yolculuğunda eşlik eden ya da Sümer Kraliçesinin tacını süsleyen bu değerli taş gerçekten çok özel bir nesnedir. Pamir dağlarındaki antik madenciler altın pirit lekeleriyle kaplı derin mavi renkli bir Lapis Lazuli parçasına rastladığında bunu gece yarısı gökyüzündeki yıldızlara benzetir ve kıymetli değerli taşın tanrıların bir hediyesi olduğunu düşünürdü.

Kimyasal ve fiziksel özellikleri