Jeolojik kanıtlara göre 66 milyon yıl önce (bazı kaynaklarda 65 milyon) yaklaşık 10 km çapında bir asteroit Dünya'ya çarptı. Günümüzdeki Meksika'daki Chicxulub Puerto'ya düşen meteor yaklaşık 180 km çapında ve 20 km derinliğindeki Chicxulub kraterini oluşturdu. Patlamayla oluşan yıkıntı atmosfere çıktı, iklimi kökten değiştirdi ve o sırada var olan dinozorlar dahil canlı türlerinin kabaca %75'ini yok etti. Bu türden asteroitler artık iyi biliniyor. Yörüngeleri iç Güneş Sistemi'nden geçer ve Dünya'yla çakışır. Bunlardan daha fazlası gelecekte Dünya'ya çarpacak.
Yucatán Yarımadası'ndaki Meteor Çarpmasının Kanıtları
Chicxulub ("Çikşalub") kraterine düşen ve dinozorları öldüren 66 milyon yıl önceki meteora dair çok sayıda bulgu var. Dünya'nın birçok yerinde 66 milyon yıl önceki toprak tabakasında iridyum fazlalığı bulunmuştur. Aynı toprak tabakasında dev bir patlama ve yüksek şok basıncıyla deforme olmuş kuvars tanelerine rastlanır. (Deformasyon, kristallerde "ikizlenme" denilen mikroskobik bir yapı). Aynı toprak tabakasında Dünya'daki tüm ormanların yandığına işaret edecek kadar kurum bulunur. Bu da meteor çarpması sırasında büyük yangınların oluştuğuna işaret ediyor.
Aynı toprak tabakasında özellikle Meksika Körfezi çevresinde büyük miktarda yuvarlanmış kaya birikintilerine rastlandı. Bunlar büyük bir tsunami ile oluşmuş parçalardı. Tsunami yataklarının coğrafi dağılımı etkinin Karayipler'de olduğunu gösteriyor. 10 yıllık bir araştırmadan sonra bilim insanları 1990'da bu birkintilerle ilişkili krateri keşfettiler yani Chicxulub kraterini.
Chicxulub krateri artık Dünya yüzeyinden görünmüyor ve tortuların altına gömülüdür. Krater Kuzey Amerika'daki Yucatán kıyılarında bulunuyor. İlk kez bölgedeki yerçekimsel alan kuvveti haritalanarak ve sondaj yapılarak ortaya çıkarıldı. Oluşum tarihi 66 milyon yıl öncedir. Gökbilimciler Dünya'nın yörüngesinden geçen çok sayıda asteroitin haritasını çıkardılar. Yörünge istatistiği çalışmaları kabaca her 100 milyon yılda bir 10 km büyüklüğünde bir meteorun Dünya'ya çarpabileceğini gösteriyor. Bu sonuç 66 milyon yıl önceki meteor çarpmasını destekler.
Chicxulub Krateri Nasıl Keşfedildi?
Farklı yaşlardaki toprak katmanlarında bulunan fosiller, türlerdeki yavaş, kademeli değişimlerin bir kaydını göstermektedir; basit organizmalar, görünüşe göre doğal seçilim tarafından yönlendirilen evrimsel süreçlerle kademeli olarak daha karmaşık organizmalarla yer değiştirmektedir. 1 milyar yıl önce okyanuslar sadece algler gibi basit organizmaları barındırıyordu ve karalar nispeten cansızdı. Toprak tabakalarındaki ilk balık fosilleri 500-600 milyon öncesine; dinozorlar ve dev sürüngenler ise 200 milyon yıl öncesine aittir. Memeliler 66 milyon yıl öncesine dek yaygın değildi ve insan benzeri canlılar ilk kez son 4 milyon yılda ortaya çıktı.
İlk fosiller 1800 civarında haritalanmaya başladığından beri jeologlar bazı fosilleşmiş türlerin yerini kısa sürede başka canlılara bıraktığını bulmuştur. Bunlar canlılıkta çarpıcı "kırılmalar" olduğunu gösteriyordu ve meteor çarpması gibi kitlesel yok oluşlar başlatan güçlü olayların işaretiydi. 66 milyon yıl önce Chicxulub kraterini oluşturan ve dinozorları ve diğer canlıları yok eden meteor bunlardan biri.
1970'lerin sonlarında California Üniversitesi'nden Luis Alvarez ve oğlu Walter Alvarez tarafından yönetilen bir jeokimya ekibi fosil kayıtlarındaki kırılmalara karşılık gelen toprak katmanlarındaki kimyasal değişiklikleri incelediler. 66 milyon yıl önceye dayanan ve Mezozoik Zaman'ı Senozoik Zaman'dan ayıran toprak tabakasında meteorlarda yaygın olan yoğun iridyum elementine rastladılar. Bunlar parçalanmış meteorit parçalarıydı. Bir asteroidin Dünya'ya çarptığı ve patlamadan çıkan enkazın toprak tabakasına yayıldığı ilk kez burada teorileştirildi. Teori yaklaşık 10 yıl tartışıldı ve sonunda asteroit çarpmasını destekleyecek yeterli kanıtlar bulundu.
Yucatán'a Meteor Çarptıktan Sonra Olanlar
Chicxulub'u oluşturan meteor Dünya'ya saniyede 16 ila 32 kilometre gibi yüksek hızlarda çarptı. Çarpma anında meteordaki kinetik enerji yeryüzüne aktarıldı: Toz, toprak ve kaya parçaları yalnızca atmosfere değil, uzaya dek çıkarak yeniden Dünya atmosferine düştü. Bu meteor çarpmasına dair 1980'lerdeki ilk hesaplamalar üst atmosfere o denli fazla tozun girdiğini gösterdi ki Dünya birkaç hafta veya Ay boyunca Güneş ışığı almamıştı. Bu durum bazı bitkileri öldürerek besin zincirini bozdu.
Chicxulub'a çarpan meteora dair sonraki hesaplamalar çarpmadan sonraki ilk birkaç saat içinde kayalık döküntünün yüksek atmosfere geri düştüğünü ve gökyüzünü ateş toplarının kapladığını göstermiştir. Bunlardan yayılan enerji yüzeyi birkaç dakika boyunca kaynama sıcaklığına getirerek yüzeydeki hayvanları ve bitkileri öldürdü. Şiddetli yağmur veya kar fırtınası olan bölgelerdeki organizmalar birkaç saat daha yaşadılar. Deniz canlıları meteorun ilk saatlerdeki etkilerinden korundu ancak bugün Dünya oksijeninin %50'sini oluşturan fitoplankton gibi türlerin bulunduğu planktonlar haftalarca karanlıkta kalarak öldüler. Küçük balıkların besin arzı azaldı, bu da daha büyük balıkları etkiledi.
Dinozorlar gibi yüzeyde yaşayan birçok tür saatler veya haftalar içinde yok olurken, oyuklarda yaşayan veya kış uykusuna yatan memeliler hayatta kalmıştır. Memeliler meteor çarpmasından sonra dev sürüngenlerin yerini aldılar. Bu ilk minik ilkel memeliler inlerinden çıktığında dev sürüngenlerin gitmiş olduğunu görerek büyümeye ve gelişmeye başladı.
Her Yok Oluş Meteordan mı Kaynaklanıyor?
Evrimsel kayıtlardaki bilinen en büyük kırılma yaklaşık 230 ila 250 milyon yıl önce Paleozoik Zaman ile Mezozoik Zaman arasında gerçekleşti. O sırada var olan türlerin %95'inin yok olduğu biliniyor. Olaya "Büyük Ölüm" denir. Büyük Ölüm'ün asteroit etkisiyle olduğuna dair bulgu yoktur. Nedeninin büyük volkanik patlamalarla tetiklenen aşırı sera gazı birikimi ve okyanus asitlenmesi olduğu düşünülüyor. Canlı evrimindeki ikinci en büyük kırılma Chicxulub'a düşen 66 milyon yıl önceki meteorla oldu.
Jeologlar çağları dinozorların hüküm sürdüğü Jura Dönemi gibi kısa dönemlere ayırır. Bu dönemler de kendi içinde küçük kırılmalara sahip. Bu küçük kırılmalar da birçok türü yok etti. Bazı dönemlerde 66 milyon yıl önceki meteor çarpmasına benzer küçük kırılma izleri vardır.
Chicxulub Krateri ve Yucatán Yarımadası Hakkında Sık Sorulanlar
Chicxulub Krateri nedir ve nerede bulunur?
Chicxulub Krateri, Meksika'daki Yucatan Yarımadası'nın kuzey kıyısında bulunan bir çarpma krateridir. Yaklaşık 66 milyon yıl önce Dünya'ya çarpan ve yaklaşık 10-15 km çapında olduğu tahmin edilen büyük bir asteroid veya kuyruklu yıldızın çarpmasıyla oluşmuştur.
Chicxulub Krateri nasıl oluşmuştur?
Chicxulub Krateri, yaklaşık 66 milyon yıl önce Dünya'ya çarpan büyük bir asteroid veya kuyruklu yıldızın etkisiyle oluşmuştur. Çarpışma muazzam miktarda enerji açığa çıkararak çevrede geniş çaplı yıkıma neden olan bir şok dalgası yarattı ve atmosfere büyük miktarda enkaz fırlattı.
Chicxulub Krateri nasıl keşfedildi?
Chicxulub Krateri 1970'lerin sonu ve 1980'lerin başında jeolojik verilerin analizi ve uydu görüntülerinin incelenmesi yoluyla keşfedildi. Keşif, 1990'ların sonlarında Kretase ve Paleojen dönemleri arasındaki sınırda bir çarpma enkazı tabakasını ortaya çıkaran bir sondaj deliğinin açılmasıyla doğrulanmıştır.
Chicxulub çarpmasının önemi nedir?
Chicxulub çarpmasının, Kretase Dönemi'nin sonunda meydana gelen ve dinozorlar ile diğer birçok canlı türünü yok eden kitlesel yok oluş olayının nedeni olduğuna inanılmaktadır. Çarpma, orman yangınları, tsunamiler ve Dünya'nın iklimini ve ekosistemini büyük ölçüde değiştiren bir çarpma kışı da dahil olmak üzere küresel bir felakete neden oldu.
Chicxulub çarpması ve Dünya üzerindeki etkilerine ilişkin mevcut anlayış nedir?
Chicxulub çarpması hala devam eden bir araştırma konusudur, ancak genel olarak dinozorların ve diğer birçok türün kitlesel yok oluşuna yol açan küresel bir felakete neden olduğuna inanılmaktadır. Chicxulub çarpmasının incelenmesi, bilim insanlarının Dünya yüzeyinin ve yaşam formlarının evrimini yöneten süreçleri daha iyi anlamalarına yardımcı oluyor.
Chicxulub Krateri neden dinozorların yok oluşuyla ilişkilendiriliyor?
Chicxulub Krateri'nin dinozorların yok oluşundan sorumlu olduğu teorisini destekleyen önemli kanıtlar vardır. Bu kanıtlar arasında K-Pg sınır tabakası olarak adlandırılan ve asteroit ve kuyruklu yıldızlarda bol miktarda bulunan nadir bir metal olan iridyumun yüksek konsantrasyonunu içeren ince bir tortu tabakasının keşfi de yer almaktadır. Bu katmanda iridyumun bulunması, kitlesel yok oluş zamanında dünya dışı bir çarpma olayının meydana geldiğini göstermektedir. Buna ek olarak, tabaka şoklanmış kuvars ve çarpma ile ilgili diğer mineralleri içermekte ve bir çarpmaya dair daha fazla kanıt sağlamaktadır.
Kaynaklar:
- Osterloff, Emily (2018). "How an asteroid ended the age of the dinosaurs". London, England: Natural History Museum.
- Penfield, Glen (2019). "Unlikely Impact". AAPG Explorer.