Antik Roma yaygın olarak zalim ve gösterişli yöneticileriyle hatırlansa da, şehir devleti klasik tarihinin büyük bölümünü bir imparatorluk olarak değil, bir cumhuriyet olarak geçirmiştir.
Akdeniz'deki gücü arttıkça Roma'nın geniş eyaletler ağını çok sayıda idareci ve memur yönetmiştir. Hevesli Romalı patrisyenler (soylular) kendilerini sosyal ve profesyonel olarak kabul ettirmenin bir yolu olarak idari pozisyonlara akın ediyorlardı.
Bu emir komuta zincirinin en tepesinde, Roma Cumhuriyeti'ndeki en önemli ve güçlü pozisyonlardan biri olan konsül oturuyordu. Konsüller, Augustus'un ilk meşru Roma İmparatoru olduğu MÖ 509'dan MÖ 27'ye kadar Roma'nın kuruluş yıllarını yönetti. Bu adamlar iktidara nasıl geldiler ve kimlerdi?
İkili seçim sistemi
Yurttaşlar konsülleri çiftler halinde yönetmeleri için oyluyorlardı ve her biri diğerinin kararlarını veto etme hakkına sahipti. Bu iki kişi bir yıl boyunca Roma'nın tek yürütme organı ve eyalet valileri olarak görev yaparlardı.
Roma toplumunun nispeten sakin olduğu dönemlerde konsüller kanun koyma, hakemlik ve yargıçlık gibi en yüksek mevkilerde bulunurlardı. Yabancı elçiler ve büyükelçilerle sık sık bir araya gelirler ve cumhuriyetin en yüksek yasama organı olan Roma Senatosu'nu toplantıya çağırma yetkisine sahiptiler.
Savaş zamanlarında konsüller Roma'nın silahlı kuvvetlerini komuta etmekle de görevlendirilirdi. Bu nedenle, iki konsül genellikle en yüksek rütbeli Romalı subaylardı ve düzenli olarak ön saflara gönderilirlerdi.
Konsüllerin askeri görevlerinin tehlikeleri nedeniyle görev başında ölmeleri tipik bir durumdu, bu nedenle görev süresinin geri kalanını tamamlamak üzere bir halef seçilirdi. O yıllarda görev yapmış olan iki konsül de aynı şekilde tanınmış kişilerdi.
Sınıf temelli bir sistem
Roma Cumhuriyeti ilk kurulduğunda, konsül seçilebilecek çok sayıda uygun kişi yoktu. Adayların Roma kamu hizmetinde öne çıkmış olmaları ve önde gelen patrisyen ailelerin soyundan gelmeleri gerekiyordu.
Antik Roma'da konsül seçimi eskiden sıradan insanlara ya da Pleblere kapalıydı. Pleb bir ailede doğan Lucius Sextus, pleblere aday olma hakkının tanındığı MÖ 366 yılında seçilen ilk konsül oldu.
Kurallara ilişkin istisnalar
Büyük ihtiyaç ya da tehlike zamanlarında, daha yüksek makamlar bazen devreye girer ve iki konsülün rollerini üstlenirdi. Konsüller tarafından kriz zamanlarında altı aylık bir süre için yönetmek üzere atanan tek bir kişi olan diktatör bunun en belirgin örneğiydi.
Senato diktatörlük için adayları belirlerdi ve bir diktatörün başbakanlığı sırasında konsüller onun talimatlarına uymak zorundaydı.
Konsüllerin sadece her 10 yılda bir ve on yıllık bir aradan sonra yeniden seçilmeleri gerekmesine rağmen, bu kural genellikle göz ardı ediliyordu. Askeri reformcu Gaius Marius, MÖ 104'ten 100'e kadar beş dönem üst üste olmak üzere yedi kez konsüllük yapmıştır.
Bir ömür boyu hizmet
Konsüllük makamı Roma siyasi yapısındaki en yüksek makamdı ve konsül olmak herhangi bir Romalı siyasetçinin kariyerindeki en büyük başarı olarak kabul edilirdi.
Cursus honorum boyunca çeşitli pozisyonlar için belirlenen yaş şartlarına göre, bir patricinin konsüllüğe uygun olabilmesi için en az 40 yaşında olması gerekirken, bir plebin en az 42 yaşında olması gerekiyordu. En hırslı ve yetkin politikacılar 30 yaşına gelir gelmez, suo anno ya da "onun yılında" hizmet etmek olarak bilinen bir pozisyon olan konsül olarak seçilmeye çalışırlardı.
Konsülün Roma Cumhuriyeti'ne karşı görevi, görevdeki yılı dolduğunda sona ermezdi. Bunun yerine, Roma'nın İtalya dışındaki sayısız eyaletlerinden birinden sorumlu bir vali olan prokonsül rolünü üstleneceklerdi.
Bu kişilerin görev süresi bir ila beş yıl arasındaydı ve bu süre zarfında kendi eyaletlerindeki en yüksek rütbeli memurlardı.
Konsüllerin azalan gücü
Roma İmparatorluğu genişledikçe konsüller yetkilerinin çoğunu kaybetti. Roma imparatorları konsüllük makamını tamamen ortadan kaldırmadılar, ancak onu son derece onursal ve suiistimale açık hale getirdiler.
Zamanla gelenekler, iki konsül koltuğundan birinin hüküm süren imparator tarafından işgal edilmesini, diğerinin ise esas olarak simgesel güce sahip olmasını gerektirdi.
Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra bile Papa'nın onursal "konsül" unvanı verme yetkisi vardı, dolayısıyla konsül pozisyonu kullanılmaya devam etti. Konsüller belli bir güce sahip olsalar da, o günler çoktan geride kalmıştı.
