Napolyon Kanunu ya da Fransız Medeni Kanunu, bir dizi temel hukuki metnin ilkidir. Napolyon Kanunları, 21 Mart 1804 tarihli bir kanunla yürürlüğe girmiş ve basit bir amacı yerine getirmeyi amaçlamıştır: Herkesin haklarını bilmesi için kanunlar yazılı ve açık olmalıydı. Napolyon Bonapart'ın fetihleriyle birlikte birçok Avrupa ülkesinde benimsendi ve Latin Amerika'ya kadar yayıldı. Bugün bile, toplumun gelişimine uyarlanmış olmasına rağmen, Fransız medeni hukukunun ana kaynağı olmaya devam etmektedir.
Napolyon Kanunu, Fransız Devrimi'nden önce Fransa'da var olan karmaşık ve tutarsız hukuk sisteminin yerini almak üzere oluşturuldu. Yeni kurulan Napolyon rejimi için açık, kapsamlı ve tek tip bir dizi yasa sağlamayı amaçlıyordu.
İmkansız Görünen Bir Reform
Medeni Kanun, Eski Rejim ve Devrim döneminde sosyal ve ailevi ilişkileri kodifiye etmeye yönelik uzun bir dizi girişimi başarıyla sonuçlandırmıştır. 1454'te başlayan ve 1606'da tamamlanan örf ve adetlerin hazırlanmasından bu yana, tek bir kanuna duyulan ihtiyaç yavaş yavaş ortaya çıkmıştı. Ancak, ister III. Henri dönemindeki Code Henry (1579-1587) olsun, ister XIII. Louis dönemindeki Code Michau (1629) olsun, çok çekingen ya da izole ve biraz özel hukuku kamu hukukuyla karıştıran ilk girişimler ortadan kaybolmuştur.
Colbert'in büyük yönetmeliklerine kadar kalıcı bir kurallar bütünü oluşturulmamıştı. Code Louis'nin yanı sıra (sivil yönetmelik, 1667 ve ceza yönetmeliği, 1670), ticareti (1673), donanmayı (1681) ve kolonilerdeki faaliyetleri düzenleyen diğer metinleri de yayınladı.
18. yüzyılda, Şansölye Henri François d'Aguesseau'nun yasama çabaları bağışlar (1731), vasiyetnameler (1735) ve medeni ve cezai usuller (1747) hakkında yönetmeliklerin çıkarılmasına yol açtı. Böylece Devrim hükümetleri ilham alabilecekleri bir bilgi ve metin temeline sahip oldular. Ancak, birbirini izleyen rejimler tarafından tekrarlanan vaatlere ve zaman zaman taslak komisyonlarının atanmasına rağmen, çalışmalar sonuçsuz kaldı.
Bonaparte, büyük ilgi duyduğu bu projeyi hayata geçirdi: Ünlü ifadesiyle, bu projeyi rejimin üzerine kurulacağı "granit yığınlarından" biri olarak görüyordu.
Napolyon Kanunu, kapsamlı kanunlar ve tüzüklerle karakterize edilen bir medeni hukuk sistemidir. Buna karşın, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nde olduğu gibi örfi hukuk sistemleri yargı içtihatlarına ve içtihat hukukuna dayanır.
1804 Medeni Kanunu: Ustaca Bir Uzlaşma
Aydınlanma çağının adamları tarafından talep edilen, Fransız medeni mevzuatının birleştirilmesi ancak 1789'dan sonra şekillenebildi. Cambacérès bu görevi üstlendi, ancak dönemin siyasi istikrarsızlığı göz önüne alındığında boşuna uğraştı. Dört hukukçudan (Portalis, Tronchet, Maleville, Bigot de Préameneu) oluşan bir komisyon, General Bonaparte'ın Konsolosluğu kurduğu 19 Brumaire darbesinden sonra kuruldu. Cambacérès'den bu komisyona başkanlık etmesi istendi. Baş Konsül sık sık araya girerek kendi görüşlerini -genellikle çok muhafazakar- maddelerin özüne üstün tuttu.
Açık ve özlü olması amaçlanan bir üslupla 2.281 maddenin taslağının hazırlanması sadece dört ay sürdü. Daha sonra bu maddeler, yarısından fazlasına Napolyon'un başkanlık ettiği yüzün üzerinde Conseil d'État oturumunda tartışıldı. 21 Mart 1804'te Birinci Konsül Napolyon Bonaparte, 1807'de Code Napoléon olarak bilinen Fransız Medeni Kanunu'nu ilan etti. "Mülkiyet", "Kişiler" ve "Sözleşmeler" olmak üzere üç kitaptan oluşan Medeni Kanun, hem biçim hem de içerik açısından yeni bir çığır açmıştır. Kanun üç temel fikri teyit etmektedir: Hukukun birliği ve evrenselliği, hukuki kaynağın tekliği (halk egemenliği) ve hukuk ile siyasetin birbirinden ayrılması.
Herkesin anlayabileceği kesin bir dille yazılmıştır ve bu da başarısına büyük katkı sağlamıştır. Genel ilkeleri ortaya koyarak, içtihat yoluyla mevzuatı yorumlama ve zenginleştirme görevini mahkemelere vermiştir.
Roma ve devrim hukuku arasında bir uzlaşma olan Medeni Kanun, mülkiyet hakkına verilen önceliği yeniden teyit etmiş ve kanun önünde eşitliği, Devletin laik niteliğini, vicdan özgürlüğünü ve çalışma özgürlüğünü desteklemiştir. Feodalizmin kaldırıldığını ve toprak üzerindeki senyörlük yönetimin sona erdiğini teyit etmiştir. Buna medeni statünün düzenlenmesi, evliliğin laikleştirilmesi ve boşanma özgürlüğü de eklenmiştir.
Öte yandan, aile içinde baba ve kocanın egemenliği yeniden tesis edildi ve kadınlar kocalarının rızası olmadan hiçbir yasal işlem yapamadı, mülklerini yönetemedi ve hatta seçtikleri mesleği özgürce icra edemedi.
Napolyon Kanunları, sosyal statüleri veya geçmişleri ne olursa olsun tüm vatandaşların aynı kanunlara tabi olmasını sağlayarak yasal eşitliği teşvik etmiştir. Feodal ayrıcalıkları ortadan kaldırmış ve daha eşitlikçi bir hukuk sistemi kurmuştur.
Napolyon Yasaları Tüm Avrupa'ya ve Dünyanın Geri Kalanına Yayıldı
Napolyon Savaşları, Medeni Kanun'un işgal altındaki ülkelerde yayılmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. 19. yüzyıl boyunca İtalya, İspanya, Portekiz, Belçika ve Hollanda büyük ölçüde yeni Fransız hukuk uygulamalarından esinlenen kanunları kabul etmiştir.
Bu, Avrupa etkisi altındaki ülkelerde veya sömürge imparatorluklarından çıkan uluslarda (Mısır, Brezilya, Bolivya, Peru, Senegal, Quebec…) dünyanın geri kalanına yayıldı. Bazı durumlarda "in extenso (bütünüyle)" benimsenmiş, bazılarında ise ulusal teamüllere göre uyarlanmıştır.
Napolyon Kanunlarının arkasındaki liberal fikirler ve bu kanunlara verilen yaygın destek, gelecekte Avrupa Birliği'nin gelişiminde önemli bir rol oynayacaktır. Napolyon, savaş sırasında yapamadığını ölümünden sonra medeni kanunu ile gerçekleştirmiştir. Aziz Helena'da sürgündeyken, devrik imparator şöyle yazmıştı:
Benim asıl gururum kırk savaş kazanmış olmam değil; Waterloo (bkz: Waterloo Muharebesi) bu kadar çok zaferin anısını silecek. Benim Medeni Kanunum ebediyen devam edecek ve yok edilemeyecek bir şeydir.
Napolyon Yasaları, Üçüncü Cumhuriyet'ten bu yana geniş çapta revize edilmiş olsa da, Fransız medeni hukukunun temelini oluşturmaya devam ediyordu.
