Yaşlı Santiago Ramón y Cajal 1887'de genç bir anatomistken, İtalyan bilim insanı ve tıp doktoru Camillo Golgi'nin tarif ettiği yeni yöntemle boyanmış sinir liflerini ilk gördüğünde yaşadığı aydınlanma anını böyle anlatır:
Mükemmel derecede yarı saydam sarı alanın üzerinde ince, pürüzsüz, siyah iplikçikler beliriyor, düzenli şekilde sıralanmışlar (…) siyah gövdeden (…) çıkıyorlar! Bir Çin mürekkep resmi gibi denebilir… Göz şaşkın, zihni daima eleştirel tercüme başarısı göstermeye zorlayan girift ağ lekeleri pek fazla. Burada her şey yalın, açık, karmaşa yok.
Santiago Ramón y Cajal, Histologie du Systeme Nerveux de L'Homme et des Vertebres (İnsanın ve Omurgalıların Sinir Sistemi Histolojisi), 1909
Santiago Ramón y Cajal Kimdir?
Cajal İspanya kırsalındaki küçük bir köyde 1 Mayıs 1852'de doğdu, babası berber-cerrahlardandı. Daha sonra büyük çabalarla tıp diploması almayı başardı ve oğlunun da tıp fakültesine gitmesini istedi. Ama pek çok yetenekli delikanlı gibi Cajal da asi bir ergendi, okulun katı disiplinine ters tepki verdi, erken yaşta sanatçı yeteneği açığa çıktı ve sanatçı olmaya niyetlendi. Bu karar babasını dehşete düşürdü, sonunda babası kazandı ve Cajal 1873'te Zaragoza'daki tıp fakültesinden mezun oldu.
Derhal orduda tıp hizmetine katıldı. Küba'da sıtma kaparak bir yıldan az sürede eve gönderildi. İlgi ya da eğilim gösterdiği tek konu anatomi olduğundan fazlasıyla sanatsal becerilere dayanan bir kariyere başladı. Valensiya, Barselona ve Madrid'de artan saygınlıkta akademik mevkilere ulaştı, sinir sisteminin hücresel mimarisindeki keşifleri ile uluslararası alanda tanındı ve 1906 yılında Golgi ile beraber Fizyoloji ve Tıp dalında Nobel kazandı.
Santiago Ramón y Cajal: Beynin İçini Görmek
19. yüzyılın ortalarına kadar, hücre ve dokuları incelemek için mikroskop kullanımı ilkel tekniklerle sınırlıydı. Özellikle sinir sistemi incelenirken özel bir sorun olurdu. "Hücre teorisi" -tüm canlıların hücrelerden meydana geldiği savı- 1839'da açıkça ifade edilmiş ve hemen tüm organlar için geçerli kabul edilmişti. Sadece sinir sistemi bir istisnaydı. Evet, sinir sistemi elektrikle işliyordu ama elektrik nasıl üretiliyordu, nasıl aktarılıyordu ve bunun o incelikli yapı ile ilişkisi neydi?
Beyin ve omurilik bile çoğunlukla liflerden meydana gelmiş gibiydi. Hücreler görülmesine rağmen lif kitlelerinin arasında pek ayırt edilemiyorlardı ve lifleri beslemek gibi ikincil bir amaca mı hizmet ettikleri yoksa daha büyük bir görevleri mi olduğu bilinmiyordu. Golgi gümüş kromat ile sinir dokularını boyama yöntemini keşfederek buna bir çözüm sağladı, bu yöntem bütünlük içerisinde sınırlı sayıda hücrenin boyanmasını sağladığından ilk kez beyindeki sinir hücre yollarının görülmesine olanak verdi.
Ama Golgi boyaması çok güvenilir değildi, tekrarlaması zordu ve Golgi'nin raporladığı 1880-1885 döneminde fazla kullanılmadı. Golgi'nin cesareti öylesine kırıldı ki nörohistolojiden uzaklaşarak sıtma üzerine çalışmaya başladı; bu çalışma ona şöhretin kapılarını açtı. Santiago Ramón y Cajal bu çalışmayı devralarak boyama sürecinde yenilikler yaptı ve yıllar içerisinde çok sayıda özgün keşif ile kendi yolunda ilerledi. Çok sayıda -şimdi nöron denen- farklı sinir hücresi tiplerini ve bunların merkezi sinir sisteminin farklı kısımlarındaki birbirleriyle olan ilişkilerini gözlemledi. Gözlemlerinin derinliği ve genişliği öyledir ki günümüzdeki nöroanatomistler bugün kendi bulgularını yazarken hala Santiago Ramón y Cajal'ın çalışmalarına başvururlar.
Santiago Ramon y Cajal'ın Yeteneği
Santiago Ramón y Cajal'ın kişiliğinin belli özellikleri başarısında önemli etkilere sahipti. Üzerinde çalışmak üzere en önemli sorunları seçebilme ve bunların merkezi sinir sisteminde tam nerede olduklarını belirleyebilme hayal gücüne sahipti. Tüm nöronu bir bakışta görmek ender olduğundan, ve hatta çoğu kişi için asla görülmediğinden, nörona farklı bakışlar atarak sabırla ve titizlikle izini sürüyordu. Sonrasında bu bakışların ayrıntılarını sentezleyerek gördüklerini netçe ve titizlikle betimliyordu.
Mikroskoptan tek seferde nadiren bir arada görülen nöronların arasındaki ilişkiyi kavramakta onun zihnine benzer bir zihin daha yoktur. Santiago Ramón y Cajal'ın en güçlü tarafı sinir sistemi boyunca uzanan geniş yolların izini sürmek değil daha ziyade beyincik, beyin kabuğu ve ağ tabakası gibi belli bölgelerdeki hücreler arasındaki bağlantıyı değerlendirebilmesiydi. Orada olduğunu hissettiği bir süreksizliği vurgulamak için nöron ile bitişik nöronun lifleri arasına, burayı görmesi mümkün olmamasına rağmen, bir boşluk ekleyebiliyordu.
Modern Nörobilimin (Sinirbilim) Ana Kurucusu
Santiago Ramón y Cajal'ın çalışmaları bugün sinir sistemini kavramada temel kabul ettiğimiz ana ilkelerin belirlenmesinde önemli oldu. Birincisi, nöron sistemin temel birimidir. Daha kısa dentritler ve daha uzun aksonlar bu çıkıntılara besin sağlayan hücre gövdesinden dallanır. İkincisi, sinir uyarımları bir nöronda sadece tek bir yöne doğru, dendritlerden hücre gövdesine doğru, sonra da hücre gövdesinden dendritlere ya da başka bir nöronun hücre gövdesine bağlanan aksonlara ve dallarına doğru hareket eder. Üçüncüsü ise her nöron bireysel bütünlüğünü korur. Nöronlar arasında fiziksel bir süreksizlik vardır: Bağlantılar başka bir nöronun uzantılarıyla fiziksel birleşmeyi içermez. Sinir uyarımı bu süreksizlik (daha sonra sinaps diye adlandırılacaktır) boyunca sadece bir yöne doğru hareket eder; yani sinir yolakları nöron ve sinaps zincirleridir.
Sinir sistemi boyunca sınırlandırılmış iletim yolaklarını (geçit) takip eden özerk nöronlar kavramının taviz vermez savunucusuydu ve bu yüzden teorisi Cajal nöron teorisi olarak bilindi. Beyindeki ve omurilikteki belli yerlerdeki belli işlevlerin oraya özgü olduğu düşüncesine odaklandı. Beyin kabuğundaki hücreleri titizlikle incelemesi özellikle faydalı olmuştu. Kabuktaki farklı lokasyonlarda görme, dokunma ve motor temsilinin haritalanmasına temel olmuştu.
Nöron teorisi gelişmeyi sürdürerek 20. yüzyılın fizyoloji ve patolojisinde öylesine büyük açıklama ve öngörü gücüne sahip oldu ki modern nörobiyolojinin temeli kabul edildi ve Santiago Ramón y Cajal da modern nörobilimin ana kurucusu sayıldı. Ancak kendisi hayattayken nöron teorisine eleştiriler vardı. Cajal 1934'te öldüğünde hala teoriyi savunuyordu. Teorisi 1950'lerde elektronik mikroskobuyla sinapsların görüntülenmesiyle ancak kanıtlandı.
Santiago Ramon y Cajal Sözleri
- Her erkek, eğer bu kadar eğilimli olsaydı, kendi beyninin heykeltıraşçısı olabilirdi.
- Beynimiz bir gizem olduğu sürece, beynin yapısının yansıması olan evren de bir gizem olarak kalacaktır.
- Azim, daha az parlak olanın bir erdemidir.
- Hiçbir şey içimde, düşüncesini nasıl değiştireceğini bilen yaşlı bir adamdan daha fazla saygı ve huşu uyandırmaz.
- Kahramanlar ve akademisyenler zıt uçları temsil eder… Bilim adamı bazen fiziksel çabayı azaltmak, bazen ağrıyı azaltmak ve bazen ölümü ertelemek ya da en azından daha katlanılabilir hale getirmek gibi tüm insanlığın yararı için mücadele eder. Buna karşılık, vatansever kendi prestiji uğruna insanlığın oldukça önemli bir kısmını feda eder. Heykeli her zaman bir harabeler ve cesetler kaidesi üzerine inşa edilmiştir… Buna karşılık, tüm insanlık bir akademisyeni taçlandırır, heykelinin kaidesi aşkla meydana gelir ve zaferleri zamanın kutsallığına ve tarihin yargısına meydan okur.
- Vasat eğitilebilirdir; dahiler kendilerini eğitir.
Santiago Ramón y Cajal Hakkında Sık Sorulanlar
Santiago Ramón y Cajal kimdi ve neyi keşfetti?
1888 yılında genç İspanyol araştırmacı, beyin de dahil olmak üzere sinir sisteminin, daha sonra nöron olarak adlandırılacak olan bireysel varlıklardan oluştuğunu keşfetti.
Santiago Ramón y Cajal'ın hücre teorisine katkısı neydi?
Başlıca katkısı, sinir dokusunun tek bir hücre olduğunu savunan zamanının baskın düşüncesinin aksine, sinir hücresinin (daha sonra Alman araştırmacı Wandeyer'in adlandırdığı şekliyle nöron – sinir birimi) bireyselliğini göstererek hücresel teoriyi tüm hücrelere genelleştirmek olmuştur.
Nöronları keşfeden kimdi?
Santiago Ramón y Cajal, İspanya'nın en büyük bilim insanı, İspanya'nın en çok Nobel Ödülü kazanan bilim insanı, modern nörobilimin babası, tarihte en çok atıfta bulunulan doktor ve bilim insanlarından biridir.
Santiago Ramón y Cajal sinir sistemi ile ilgili hangi keşifleri yaptı?
Sinir sisteminin, daha sonra nöron olarak adlandırılacak olan "bireysel varlıklardan" oluştuğunu keşfetti. Aralarındaki boşluklar nedeniyle nöronların süreklilikle değil, temas yoluyla iletişim kurması gerektiği sonucuna vardı (daha sonra "sinaps" olarak adlandırılan bir terim).
Sinir sistemini kim keşfetti?
Santiago Ramón y Cajal (Petilla de Aragón, 1852 – Madrid, 1934). Sinir sisteminin ayrıntılı anatomisini doğru bir şekilde tanımlayan ilk kişi olduğu için modern nörobilimin babası olarak kabul edilen İspanyol bilim adamı.
Kaynaklar:
- Mazzarello, Paolo (2010). Golgi: A Biography of the Founder of Modern Neuroscience. Translated by Aldo Badiani and Henry A. Buchtel. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533784-6.
- Javier de Felipe Brief overview of Ramón y Cajal's career www.psu.edu The Pennsylvania State University, 1998
- Newspaper clippings about Santiago Ramón y Cajal in the 20th Century Press Archives of the ZBW