Nazi Almanyası Avrupa'da giderek güçlenip savaşa hazırlanırken, ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt savaşa hazırlanıyordu. Ancak Amerikalıların çoğu I. Dünya Savaşı'nın tekrarlanmasını istemiyordu ve Roosevelt, Fransa'nın Nazilere yenilmesinin ardından 1940'ta ABD'yi resmi olarak tarafsız tutarak eşi benzeri görülmemiş bir üçüncü dönem kazandı.
Ancak bu resmi tarafsızlığa rağmen ABD, Ödünç Verme-Kiralama Programı aracılığıyla Avrupa'nın Adolf Hitler'e karşı son direnişi olan İngiltere'ye yardım ediyordu. İngiltere'ye askeri teçhizat hediye etmek yerine kiralayan ABD, tarafsızlık duruşunu korurken Hitler rejiminin tüm Batı Avrupa'ya hakim olmasını engelliyordu. Daha sonra bu program, Hitler'in 1941'deki işgalinin ardından Sovyetler Birliği'ni de kapsayacak şekilde genişletilecekti.
Sahnenin Kurulması: I. Dünya Savaşı'nın Dehşeti
Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa'da çatışmaların başlamasından neredeyse üç yıl sonra, Nisan 1917'de I. Dünya Savaşı'na girdi. Almanya'nın, ABD'nin İngiltere ve Fransa gibi Müttefik Güçlere gönderdiği gemilere karşı sınırsız denizaltı savaşını yeniden başlatması ve Almanya'nın Meksika'dan ABD'ye karşı askeri bir ittifak isterken yakalandığı Zimmermann Telgrafı nedeniyle nihayet çatışmaya giren Amerika, Fransa'nın doğusundaki siper savaşına binlerce asker göndermeye başladı. Amerikan halkı kısa sürede modern savaşın dehşetini ve makineli tüfek ve zehirli gaz gibi ölümcül silahlarını öğrenmeye başladı.
I. Dünya Savaşı Kasım 1918'de sona erdiğinde, çoğu insan gelecekteki savaşları önlemek için çözümler aradı. Bazıları, ABD Başkanı Woodrow Wilson ve onun Milletler Cemiyeti'nin kurulmasını da içeren ünlü 14 Maddesi gibi uluslararası diplomasi ve angajmanın artırılmasını istedi. Diğerleri ise Amerika'nın gücünü iki okyanusun – doğuda Atlantik ve batıda Pasifik – arkasında tutarak uluslararası müdahaleyi azaltmak ve savaşlardan kaçınmak istiyordu. Sonunda Amerika Birleşik Devletleri yeni Milletler Cemiyeti'ne katılmadı ve 1920'lerde uluslararası ilişkilerden geri adım attı.
Roosevelt Nazilerden Nefret Ediyor
On yıl sonra, dünya Büyük Buhran'ın içine gömülmüştü. Kasım 1932'de, halk arasında FDR olarak bilinen Franklin D. Roosevelt adlı liberal bir Demokrat, görevdeki Cumhuriyetçi başkan Herbert Hoover'a karşı ezici bir zafer kazandı. Yeni Düzen (New Deal) olarak bilinen genişlemeci mali politikalarını destekleyen FDR, seçmenler arasında oldukça popülerdi ve 1936'da yeniden seçilmeyi kolayca kazandı. Buhran devam ederken, çok az Amerikalı özellikle uluslararası meselelerle ilgileniyordu. Ancak FDR, Almanya'da Nazi Partisi'nin artan gücünden endişe duyuyordu. Çocukluğunda yazları Almanya'da geçiren FDR, Alman olaylarını ve siyasetini yakından izliyordu ve Almanca da biliyordu.
İddialara göre, Adolf Hitler'in 1933'te Almanya Şansölyesi olarak atanmasından duyduğu endişe, FDR'nin Almanya'nın yeniden büyüyen gücüne karşı bir denge oluşturmayı umarak Amerika'nın Sovyetler Birliği'ni resmen tanıması için baskı yapmasına yol açtı. 1936 ve 1937'de FDR, genel anlamda da olsa, Avrupa ve Asya'da otokratik hükümetlerin yayılması hakkında konuşmaya başladı ve açıkça Nazi Almanyası ve faşist İtalya'ya atıfta bulundu.
Eylül 1938'de Almanya'nın daha fazla toprak almayacağı taahhüdü karşılığında Çekoslovakya'nın bir kısmının kontrolünü devrettiği tartışmalı Münih Anlaşması'ndan sonra FDR, Hitler'in saldırganlığını durdurmanın yollarını aktif olarak aramaya başladı.
1940: Fransa'nın Düşüşü
Almanya'nın Fransa'yı sürpriz bir şekilde işgal etmesi yeni bir savaş türünü ortaya çıkardı: Blitzkrieg. I. Dünya Savaşı'nda her iki tarafın da yaptığı gibi siperlere gömülmek yerine, Almanlar Fransız ve İngiliz rakiplerini alt etmek ve kuşatmak için hız kullandılar. Önce uçaklar ve tanklar saldırdı ve Fransa'nın I. Dünya Savaşı sonrası kalelerinden oluşan Maginot Hattı buna karşı koyamadı. Dünya güçlerinden biri olarak görülen Fransa, altı hafta içinde Hitler'in ordularına yenik düştü. Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere tüm dünya şaşkına döndü.
Almanlar Fransa'daki Fransız ve İngiliz kuvvetlerini geri püskürtürken, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir tartışma başladı: Müdahale etmenin zamanı mıydı? Ne de olsa Fransa ve İngiltere, Amerika'nın I. Dünya Savaşı'ndaki müttefikleriydi ve Almanya geri dönen eski bir düşmandı ve görünüşe göre eskisinden daha da tehlikeliydi. Fransa'nın Haziran 1940'ta düşmesi, ankete katılan Amerikalıların yaklaşık yarısının askeri müdahalenin zamanının geldiğine inanmasına neden oldu.
Ancak, I. Dünya Savaşı'nın dehşeti hala nispeten tazeydi ve birçok izolasyonist Amerika'nın başka bir "Avrupa savaşına" girmemesi gerektiğini savunuyordu.
Britanya Muharebesi ve FDR'nin 1940 Seferi
Fransa'nın ele geçirilmesiyle birlikte Almanya'ya (ve Almanya'nın daha az güçlü müttefiki İtalya'ya) karşı sadece Britanya direnebildi. Amerikalıların çoğu 1940 sonbaharında Britanya hava muharebesinde Britanya'nın ada ülkesini canla başla savunmasını destekledi. Britanya'nın ruhunu kırmaya ve potansiyel olarak amfibi bir istilaya hazırlanmaya kararlı olan Alman Luftwaffe, dalga dalga bombalama saldırıları başlattı.
Bu arada, 1940 sonbaharında yapılan başkanlık seçimleri sırasında Amerika'nın rolü hakkında tartışmalar sürüyordu. Cumhuriyetçi aday Wendell Willkie, eşi benzeri görülmemiş bir üçüncü dönem için yarışan FDR'nin ABD'yi savaşa sokacağı iddiasıyla kampanya yürüttü.
FDR ise savaşa girmeyeceğini ama Amerika'yı "demokrasinin cephaneliğine" dönüştüreceğini söyledi. Gerçekten de ABD 1940 yılında, ülkenin ilk barış zamanı askere alma uygulamasını başlatmak gibi, büyüyen çatışmaya hazırlanmak için adımlar atmıştı. Bu arada FDR İngiltere'ye maddi destek sağlamanın yollarını arıyordu.
O dönemde yasalar silahlar için sadece nakit ödemeye izin veriyordu. Eylül 1940'ta, İngiltere'ye Kanada'daki hava üslerini kullanma hakkı karşılığında ABD Donanması'na ait elli kadar eski destroyerin verilmesini öngören "Üs karşılığı destroyer anlaşması" programı başlatıldı. Bu takas FDR'yi İngiltere'ye "hediye" verdiği yönündeki eleştirilerden korudu, ancak İngiltere'ye ekipman sağlamaya devam etmek için daha uzun vadeli bir çözüme ihtiyaç vardı. Aralık ayında İngiltere Başbakanı Winston Churchill, FDR'yi İngiltere'nin daha fazla silah almak için parasının tükenmek üzere olduğu konusunda uyardı.
Kongre Ödünç Verme-Kiralama Programını Onayladı
FDR, Churchill'in uyarısını hemen dikkate aldı ve bunu Ödünç Verme-Kiralama Kanunu haline gelecek bir politika önerisine dönüştürdü. Ocak 1941'de Başkan, ABD'nin müttefik olarak kabul ettiği ülkelere silah "ödünç vermesine" ya da "kiralamasına" olanak tanıyan yeni bir yasayı kabul etmesi için Kongre'ye başvurdu. Yasa, Amerika Birleşik Devletleri'nin kendi savunmasını ilerletmesi olarak gerekçelendirildi. Kongre'deki destekçiler, Almanya'nın ABD'ye saldırmasını beklemektense Avrupa'da Almanya ile savaşmaya yardım etmenin daha iyi olacağını savunarak tasarıyı desteklediler. Mart ayında tasarı yasalaştı.
Yasa popüler olmuş ve ABD askerlerini savaşın dışında tutmanın bir yolu olarak tanıtılmıştı. İki aydan kısa bir süre içinde Birleşik Devletler'den İngiliz limanlarına malzeme gelmeye başladı. Yeni Ödünç Verme-Kiralama Programı, Roosevelt yönetiminin ne kadar malzeme verebileceğini, bunları nasıl ve nereye göndereceğini bulması gerektiği için büyük bir lojistik zorluktu.
O sırada İngilizler İngiltere semalarında ve Kuzey Afrika'da karada savaşıyordu. ABD'nin de Filipinler de dahil olmak üzere düzenli ikmale ihtiyaç duyan kendi yaygın ordusu vardı. Analistler, teçhizat ve malzemelerin evde mi kalması, İngiltere ordusuna mı gönderilmesi yoksa İngiltere'nin zor durumdaki sivil nüfusuna mı tahsis edilmesi gerektiğini belirlemek için fazla mesai yaptı.
Amerika'nın Avrupa'daki Savaşa Katkıları
Ödünç Verme-Kiralama sevkiyatlarının ilk dalgası büyük ölçüde gıdaya ayrılmıştı, çünkü Almanya İngiltere'yi denizaltı ablukasıyla aç bırakmaya çalışıyordu (I. Dünya Savaşı'na benzer şekilde). Buna ek olarak, I. Dünya Savaşı'ndan sonra büyük ölçüde terhis edilen ABD silah endüstrisinin yeni silahlar için yeniden eğitilmesi zaman aldı.
Yine de ABD, I. Dünya Savaşı'ndaki "demokrasinin ekmek sepeti" statüsüne hızla geri döndü. 1941 yılının sonuna gelindiğinde ABD, çoğu İngiltere'ye olmak üzere Avrupa'ya yaklaşık 600 milyon dolar değerinde ekipman ve malzeme göndermişti. Bunların arasında binlerce araç, özellikle de yeni çıkan Jeep ve milyonlarca mermi vardı.
1942 başlarında Kuzey Afrika'daki İngiliz kuvvetleri Amerikan yapımı teçhizatı iyi bir şekilde kullanabiliyordu. Ancak uçakların İngiltere'ye gönderilmesi tartışmalara yol açtı, zira ABD Ordusu Hava Kuvvetleri'nin bazı liderleri uçakların Ödünç Verme-Kiralama kapsamında gönderilmesinin daha az sayıda Amerikalı pilotun bu uçaklarda eğitim görebileceği anlamına geldiğinden şikayet ediyordu.
FDR, bu malzemenin yanı sıra bazı generallerin göndermek istemediği topçu parçalarının da transferini büyük ölçüde onayladı. Neyse ki, üretilen silah sayısını artırmak için ABD ve İngiltere silah üretimlerini standartlaştırma konusunda anlaştı. Bu, Amerikan araç ve gereçlerinin İngiltere'ye gönderilebileceği ve İngilizlerin silahları kendileri göndermek yerine kendi üretimlerini artırmalarına yardımcı olabileceği anlamına geliyordu.
Sovyetler Birliği ve Çin'e Ödünç Verme-Kiralamanın Genişletilmesi
22 Haziran 1941'de, Amerika ve İngiltere arasında Ödünç Verme-Kiralama sürecinin başlamasından kısa bir süre sonra, Almanya Sovyetler Birliği'ni işgal etti. Sovyetler Birliği, Josef Stalin yönetiminde komünist bir diktatörlük olmasına ve Amerikalılar tarafından büyük ölçüde savaşan bir devlet olarak görülmesine rağmen, Nazilere karşı paha biçilmez bir müttefikti.
Bu nedenle, SSCB'nin 1939'da Polonya'yı işgal etmesine ve 1940'ta Finlandiya'ya karşı Kış Savaşı'na katılmasına rağmen, Ödünç Verme-Kiralama Rusları da kapsayacak şekilde genişletildi. II. Dünya Savaşı sona erdiğinde, ABD'nin Ödünç Verme-Kiralama kapsamında Sovyetler Birliği'ne gönderdiği malzemenin toplamı 11.3 milyar dolardı (bugünün parasıyla 200 milyar dolara yakın).
Çin'e yönelik askeri yardım Aralık 1940'ta başlamış ve ertesi yıl hızla Ödünç Verme-Kiralama kapsamına alınmıştı. Japonya 1937'den beri Çinlilere karşı savaş yürütüyordu ve yaptığı zulümler, meşhur Nanking Katliamı'ndan sonra dünya çapında kınanmıştı. Japonya ile olan gerilim 1940 ve 1941 yıllarında, özellikle de Japonya'nın Mihver Güçlerden biri olarak Nazi Almanyası ve faşist İtalya'ya resmen katılmasından sonra artmaya devam etti. Mart 1941'de Ödünç Verme-Kiralama'nın başlamasıyla birlikte ABD, Japonya'ya tam ambargo uygulamaya başladı ve Burma Yolu boyunca Çinlilere yardım etmek için savaş malzemesi sevk ediyordu.
Eylül 1941: Almanya ile Savaş Durumu Yaşanıyor
Birçok kişi Ödünç Verme-Kiralama Kanununu Mihver Devletlerine karşı fiili bir "savaş ilanı" olarak değerlendirdi. Bu durum özellikle Almanya için geçerliydi, zira ABD zaten 1937'den ve Çin'i işgalinden beri emperyalist Japonya'ya karşı giderek artan bir düşmanlık besliyordu. Eleştirmenler, ABD askeri teçhizatının İngiltere'ye transfer edilmesinin kaçınılmaz olarak Amerikan personelinin de kullanılmasına yol açacağını savunuyordu.
I. Dünya Savaşı'nda olduğu gibi, İngiltere'ye askeri malzeme gönderilmesi Almanların denizaltı savaşı şeklinde karşılık vermesine neden oldu. 1941 ortalarında Alman denizaltıları Kuzey Atlantik'teki Amerikan gemilerini hedef alıyordu.
4 Eylül 1941'de bir Alman denizaltısı eski bir donanma destroyeri olan USS Greer'e ateş açtı. Bir hafta sonra FDR, Amerikan sularına yakın Alman ya da İtalyan gemileri için "görüldükleri yerde vurulma" emrini açıkladı ve onları "Atlantik'in çıngıraklı yılanları" olarak nitelendirdi. 22 Eylül'de yeni bir emirle, nakliye hatlarındaki Alman ya da İtalyan silahlı deniz araçlarının "yok edilebileceği" ilan edildi.
Kaçınılmaz olarak, İngiltere'ye artan savaş malzemesi sevkiyatı muhtemelen Atlantik'te ABD ve Alman gemileri arasında nihai bir deniz savaşıyla sonuçlanacak ve Amerika'yı Pearl Harbor olayı olmadan Avrupa'da II. Dünya Savaşı'na sokacaktı.
Amerikan Gücü Avrupa'da II. Dünya Savaşı'nın Kazanılmasına Yardımcı Oldu
Ödünç Verme-Kiralama, Müttefiklerin Avrupa'daki nihai zaferinde çok önemli bir rol oynamıştır. Sovyet Kızıl Ordusu savaş sırasında Nazilere muharebe ölümlerinin yüzde 80'ini vermesine rağmen, Sovyetler sıklıkla Amerikan yapımı teçhizatla savaştı. Soğuk Savaş, SSCB'nin Mayıs 1945'te Berlin'i ele geçirmesinde Ödünç Verme-Kiralama'nın önemini küçümsemesine yol açmış olsa da, II. Dünya Savaşı sırasında Ödünç Verme-Kiralama'ya yönelik Sovyet övgüsü çok fazlaydı.
Diktatör Josef Stalin, Kasım 1943'teki Tahran Konferansı sırasında, SSCB'ye batıdan, doğudan ve güneyden teslim edilen Amerikan "makineleri" olmasaydı savaşın kaybedileceğini ifade etmiştir. Stalin'in halefi Nikita Kruşçev de daha sonra bu görüşe katılmıştır.
Savaş ilerledikçe Sovyetler Birliği'ne İngiltere'den daha fazla yardım gitmeye başladı, özellikle de ABD birlikleri İngiltere'de konuşlanmaya başladığından beri. Savaşın sonunda Sovyetler ABD'den yaklaşık 14.000 uçak, 40.000 kamyon ve cip ile 13.000 tank almıştı. Sonuç olarak, Ödünç Verme-Kiralama, savaş sırasında Sovyetler Birliği'nin zırhlı araçlarının üçte biri ve uçak yakıtının üçte biri ile yarısı arasında bir kısmı için kredilendirilmiştir. Dolayısıyla, Avrupa'da II. Dünya Savaşı'nın kazanılmasında kime daha fazla pay verilmesi gerektiğine dair tartışmalarda sürekli gerilim yaşanmasına rağmen, Ödünç Verme-Kiralama'nın zaferi mümkün kıldığı açıktır.
Modern Örnek: Ukrayna'da Yeni Bir Ödünç Verme-Kiralama
Müttefiklerin savaşın gidişatını nispeten hızlı bir şekilde değiştirmelerine yardımcı olan Ödünç Verme-Kiralama'nın başarısı – Amerika'nın fabrikaları Nazi Almanyası ya da emperyalist Japonya'nın bombalama kapasitesinden çok uzaktayken – bugün Avrupa'da yeni bir savaşla hatırlanıyor. Şu anda Ukrayna'da, Şubat 2022'de Rusya'nın işgaliyle başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı devam ediyor.
ABD ve NATO müttefikleri askeri ve sivil yardımlarla hızla karşılık verdi… ancak Ukrayna sürekli olarak daha fazlasını talep etti. Ukrayna'ya yönelik yeni bir ödünç verme-kiralama kanunu ABD Başkanı Joe Biden tarafından imzalandı. Orijinali 1941 tarihli Ödünç Verme-Kiralama Kanunu'na benzeyen 2022 tarihli yeni yasa, ABD'nin Ukrayna'yı silahlandırmaya ne ölçüde yardımcı olacağı konusunda tartışmalara yol açtı.
NATO ülkeleri Ukrayna'ya küçük silahlar ve hafif araçlar vermeye hazırken, Ukrayna'ya ağır tanklar ve savaş uçakları sağlama konusunda tereddütler var. Bazıları bu teçhizatın Rusların eline geçerek teknik sırları öğrenmelerine yol açabileceğinden endişe ediyor. Diğerleri ise Ukrayna'nın Batı silahlarını kullanarak Rus topraklarına karşı saldırıya geçebileceğinden ve savaşı genişletebileceğinden endişe ediyor.
Rusya nükleer silahlara sahip bir güç olduğu için savaşın genişlemesi halinde riskler çok yüksek. Ancak, II. Dünya Savaşı sırasında Ödünç Verme-Kiralama Kanunu'na benzer şekilde, bugün yapılan silah ve malzeme sevkiyatları, daha az güçlü bir ulusun devasa bir saldırgan tarafından ezilmesini engellemiştir.
