Beş İmparator Yılı ya da MS 193 olarak adlandırılan dönemde hiçbir Romalı hükümdar başarılı olamadı. "Beş İyi İmparator" olarak bilinen bir hanedanın (Nerva-Antonin Hanedanı) son üyesi olan İmparator Commodus'un öldürülmesiyle başlayan olay, kısa sürede Roma İmparatorluğu'nu parçalayan bir iç savaşa dönüştü.
Bir zamanlar imparatorların kişisel korumaları olan Praetorian Muhafızları bu dönemde öne çıktı ve tarihin en sıra dışı pazarlıklarından birinde İmparatorluğu en yüksek teklifi verene satmaya devam etti. Bir yıl içinde beş farklı kişi tahtta hak iddia etti. Kontrolü elinde tutmaya çalışanların çoğu sonunda yok oldu. Ancak Roma'yı altüst eden bu yıl aynı zamanda yeni ve güçlü bir hanedan kurarak Roma İmparatorluğu için yenilenmiş bir barış ve refah dönemi başlatan İmparator Septimius Severus'un iktidara yükselişine de tanıklık etti.
Beş İmparator Yılı: Praetorianlar kontrolden çıktı
Olması gerektiği gibi bir arkadan bıçaklama ile başlayan Beş İmparator Yılı Roma tarihinin en çalkantılı ve ölümcül yıllarından biri oldu. İmparator Commodus'u koruyan Praetorian Muhafızları, yeni yılın arifesi olan M.Ö. 31 Aralık 192'de onu öldürdü. Augustus tarafından kurulan ve Roma surları içinde konuşlanan bir askeri güç olan Praetorianlar, İmparator'a yakınlıkları nedeniyle özellikle etkiliydiler. Praetorianların kale benzeri karargahı Castra Praetoria, onların öneminin bir simgesiydi.
Praetorianlar M.Ö. 41 yılında İmparator Caligula'ya suikast düzenleyerek amcası Claudius'u tahta geçirdiğinde ve Senato'nun kraliyet hanedanını tahttan indirme planlarını zorlaştırdığında sorunlar başladı. Muhafızlar, İmparator Neron'un MÖ 68'deki ölümüyle hiçbir ilgileri olmamasına rağmen, "Dört İmparator Yılı" mücadelesinde acımasız bir rol oynadılar. Praetorianlar, yetkilerini kötüye kullanmalarına rağmen İmparator'un kişisel korumaları olarak hizmet vermeye devam ettiler. Praetorianlar ayrıca 2. yüzyıl boyunca Rhineland, Tuna Vadisi, Dacia ve Doğu'daki askeri çatışmalarda yer alarak etki alanlarını genişlettiler.
Dünyanın gördüğü en büyük açık artırma
Commodus'un görevden alınmasının ardından Praetorianlar, Pertinax adında eski bir askeri komutanı tahta geçirdi. Pertinax'ın darbeye ne ölçüde katıldığı bilinmemektedir. Bir kaynak onun mor elbise (imparatorluğu temsil eden renk) giymeyi reddettiğini söyler. Ancak diğer olası adayların ayıklanmasından sonra, Roma'da kalan bir avuç kişiden biriydi. Praetorianlar da Pertinax'ın çabaları için onları cömertçe ödüllendireceğinden emindi. Ancak açgözlü kralcılar hesaplarında feci bir hata yaptılar.
Yeni imparatorun Roma para biriminin değerini ciddi şekilde düşürme girişimi ülkenin aristokrasisini ve askerlerini kızdırdı, ancak "hayırseverlerine" ödeme yapmak için yeterli parayı sağlayamadı. Ardından Pertinax, Praetorianların eskiden düzene olan katı bağlılıklarını yeniden tesis etmeye çalışarak bir başka hataya daha imza attı. Onu imparator ilan ettikten sadece üç ay sonra, 28 Mart 193'te, kralcılar zavallı Pertinax'ı öldürdüler.
Bundan sonra olanlar Roma İmparatorluğu tarihinde garip ve utanç verici bir bölümdür. Praetorianlar bu hatayı bir daha asla yapmamaya o kadar kararlıydılar ki, halka açık bir müzayede düzenlediler ve imparatorluk tahtını en yüksek teklifi verene sundular.
Varlıklı aristokrasi arasında mor renk için kıyasıya bir rekabet vardı ve bu görülmeye değer tuhaf bir sahneydi. Pertinax'ın kayınpederi Sulpicianus, her muhafıza 20.000 sestertii gibi büyük bir meblağ vaat etti. Ancak senatör Didius Julianus son teklifinde herkesten 5.000 sestertii fazla vererek herkesi geride bıraktı. Julianus açık artırmaya geç geldi ve fiyatını Praetorian kampının kilitli kapılarının arkasından bağırmak zorunda kaldı, bu da zaten gerçeküstü olan atmosferi daha da gerçeküstü hale getirdi. Muhafızlar Julianus'un içeri girip imparator ilan edilebilmesi için teklifini kabul etmek zorunda kaldılar.
Savaş davulları
Didius Julianus'un durumu başından beri tehlikeliydi. Julianus her şeyden önce tahtı miras almak ya da fethetmek yerine satın almıştı. Sonuç olarak, son derece sevilmeyen bir hükümdar haline geldi. Halk yeni liderlerinden nefret ediyordu ve Senato da Praetorianların kararını onaylamak zorunda kaldığı için öfkeliydi. Praetorianların şehirde düzeni sağlamaları mümkün olabilirdi. Üzerinde hiçbir etkiye sahip olmadıkları tek şey uzaktaki sınırdı.
Üç güçlü general, Suriye'de Pescennius Niger, Britanya'da Clodius Albinus ve Pannonia'da Septimius Severus, halkın öfkesi orduya ulaştığında açıkça isyan ettiler ve kendilerini imparator ilan ettiler. Şimdi, İmparatorluğun üç farklı bölgesinde, Julianus rakipleriyle karşı karşıyaydı.
Ancak Septimius Severus komutasındaki Tuna lejyonları Roma için en büyük tehdidi oluşturuyordu. Şanssız selefiyle aynı sonuca varan Julianus, bozguncu Praetorianları disipline etmeye ve eğitmeye çalıştı. Ne yazık ki artık çok geçti. Sınırdan gelen tecrübeli lejyonların aksine, Praetorian Muhafızları kolayca yenildi. İmparatorluğu ele geçiren adam, görüşmelerin kesilmesinin ardından 2 Haziran 193'te öldü. Julianus sadece 66 gün imparatorluk yaptı.
Ve üç kişi daha
Julianus'un ölümünden sonra taht bir kez daha boş kaldı. Askerler Roma'ya gelir gelmez, Senato Septimius Severus'un tahtta hak iddia etmesini "kolaylaştırdı". Severus hanedanlığı döneminde lejyonların etkisi artmış ve askerler üçüncü yüzyıldaki kaos sırasında fiili kral yapıcıları haline gelmiştir. Yeni imparator ayrıca Pertinax'ın ölümünden sorumlu olan Praetorianlara da sert bir şekilde davrandı. Yine de beş imparatorun hüküm sürdüğü yıl sona ermekten çok uzaktı. Severus Roma'ya saldırmadan önce, "Sezar" olarak adlandırdığı ve küçük imparatoru olarak gördüğü Clodius Albinus ile bir ittifak kurdu. İki tarafı da korunan Severus, hayatta kalan son rakibi Pescennius Niger'e odaklanmakta serbestti.
Roma'ya tahıl sağlayan önemli bir eyalet olan Mısır, Niger'i destekliyordu. Ancak Severus'un savaş tecrübesi olan askerleri hem sayıca hem de disiplin açısından üstünken, Niger'in Suriyeli lejyonları her ikisine de sahip değildi. Mayıs 194'te, bir dizi çatışmanın ardından Severus nihayet Issus Muharebesi'nde Nijer'e karşı zafer kazandı. Gaspçı, Parthia'ya kaçmaya çalıştıktan sonra Severus'un ordusu tarafından tutuklandı ve öldürüldü. Ancak iç savaş, Severus'un uzun bir kuşatmadan sonra, muhalefetin son kalesi olan ve stratejik açıdan hayati önem taşıyan Byzantium kentini kontrol altına aldığı 195 yılına kadar bitmedi. Severus cezalandırmak için yerleşimi yok etti ve ardından yeniden inşa edilmesini emretti.
Beş İmparator Yılı ve son savaş
Septimius Severus'un iktidarı Doğu Zaferi'yle daha da güçlenmişti. Ancak Romalıların sorunları henüz bitmemişti. Beş İmparator Yılı'nda başlayan anarşi dört yıl daha devam edecekti. Septimius Severus, yeni bir hanedan kurma çabasıyla, oğlu Caracalla'yı Senato tarafından tahtın gerçek varisi olarak kabul ettirdi. Üstüne üstlük Clodius Albinus'u devlet düşmanı ilan etti. Albinus eski yoldaşı tarafından ihanete uğradı ve intikamını almak için boğayı boynuzlarından yakalamak zorunda kaldı. Albinus iyi başladı, neredeyse tüm Galya'yı ele geçirdi ve İspanya'daki hakimiyetini sürdürdü. Albinus, Tuna ve Ren nehirlerindeki birliklerin tam desteğine sahip olan Severus'tan daha kötü bir durumdaydı çünkü Ren lejyonları onun tarafında değildi.
197 yılında, iki imparatorun orduları nihayet Lugundum'da (bugünkü Lyon) çarpıştı ve bu Roma tarihinin en büyük savaşıydı. İki taraf arasında çok fazla karşılıklı çatışma oldu ve geç bir süvari saldırısı çatışmayı Severus'un lehine sonuçlandırana kadar sonuç belirsizdi. Clodius Albinus çatışmadan kaçmayı başardı ve kendini şehir surlarının arkasına attı. İç savaş sona erdi ve İmparator Septimius Severus artık Roma İmparatorluğu'nun tek hükümdarı oldu. 211 yılında Severus hanedanını başlatan adam huzur içinde hayata veda etti.
Beş İmparator Yılı ve yeni bir hanedanın doğuşu
Septimius Severus'un mirası iki kutupludur. Roma'nın gücünü yeniden canlandırmada ve imparatorluk üzerinde bir hanedan yönetimi kurmada başarılı oldu. Roma İmparatorluğu onun liderliği sırasında maksimum boyutuna ulaştı. Severus kuvvetlerini Partlar'a karşı zafere götürdükten sonra doğu bariyeri güçlendirildi. Ayrıca Kuzey Afrika'yı güvence altına alarak müreffeh bölgenin güney savunmasını güçlendirdi. Byzantium'u tahrip ettikten sonra Severus şehri yeniden inşa ve tahkim ederek yeni Roma başkenti ve dünyanın en önemli şehir merkezlerinden biri olan Konstantinopolis (günümüzde İstanbul) için zemin hazırladı.
Gelişmekte olan hanedanlık, İmparator'un imparatorluk otoritesinin kaynağı olarak gördüğü orduyu tercih etmesiyle güçlendi. Eskiden hükümdarı koruyan Praetorian Muhafızları artık çoğunlukla önemsizdi. Senato lejyonların katıksız gücü karşısında çaresiz kalınca, kendi etkisi de azaldı.
Roma İmparatorluğu'nun artan askeri gücünün hem olumlu hem de olumsuz etkileri oldu. Ordu tarafından, savaşları kazanabilen ve birliklerini güvende tutabilen bir imparatordan daha fazla desteklenen bir imparator yoktu. Severan hanedanının son imparatoru askerler arasında düzeni sağlamakta başarısız oldu ve bu da nihayetinde imparatorluğun çöküşüne katkıda bulundu. 3. yüzyıldaki kriz Roma'yı en kötü çatışma dönemine sürükledi. Ancak İmparatorluk ayakta kaldı ve Diocletianus 3. yüzyılın sonunda kontrolü ele geçirdiğinde, Severus'unkini model alan otokratik ve mutlakiyetçi bir yönetim – egemenlik – inşa etmişti.
