Eylül Katliamları, Fransız Devrimi sırasında 2 Eylül – 6 Eylül 1792 tarihleri arasında Paris ve taşradaki hapishanelerde gerçekleştirilen bir dizi yargısız infaza verilen isimdir. Bu katliamlarda aralarında rahipler, soylular, gazeteciler, İsviçreli subaylar ve adi suçluların da bulunduğu yaklaşık 1.300 kişi hayatını kaybetmiştir. Katliamlar, aristokratik bir komplo korkusu ve yabancı istilası tehdidiyle kışkırtılan bir halk paniğinden kaynaklanmıştır.
Eylül Katliamları, genellikle Paris Komünü ile bağlantılı radikal devrimci çeteler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çeteler arasında devrimci coşkudan etkilenen ve meseleleri kendi ellerine alan silahlı gönüllüler ve sans-culottes da vardı.
Monarşinin Çöküşü ve Savaş
Eylül Katliamları siyasi, sosyal ve askeri bir kriz bağlamında ortaya çıktı. 10 Ağustos 1792'de monarşi, kendi görüşlerini Yasama Meclisi'ne dayatan Paris Komünü tarafından desteklenen bir halk ayaklanmasıyla devrildi. Kral XVI. Louis ve ailesi Temple'da hapsedilirken, Devrim düşmanı olmakla suçlanan binlerce şüpheli tutuklanarak Paris hapishanelerine hapsedildi.
17 Ağustos'ta karşı devrimcileri yargılamak üzere olağanüstü bir ceza mahkemesi kuruldu, ancak bu mahkeme Danton, Marat veya Robespierre gibi en radikal devrimciler tarafından çok yavaş ve yumuşak olarak değerlendirildi. Eş zamanlı olarak Fransa, Fransız monarşisini yeniden kurmak için ittifak yapan Avrupalı güçlerle savaş halindeydi. Prusya ve Avusturya orduları Fransız topraklarını işgal ederek 23 Ağustos'ta Longwy'yi ve 2 Eylül'de Verdun'u ele geçirdi. Başkent kendini tehdit altında hissediyor ve iç ihanetten korkuyordu.
Paris'teki devrimci bir hükümet organı olan Paris Komünü, Eylül Katliamlarının kolaylaştırılmasında ve meşrulaştırılmasında önemli bir rol oynadı. Hapishanelere girilmesi ve şüpheli Devrim düşmanlarının infaz edilmesi için emirler yayınladılar.
Salgın: Söylenti ve Öfke
Verdun'un düşüşü 2 Eylül'de Paris halkını şok etti ve halk yetkililer tarafından terk edildiğini hissetti. Mahkumların düşmanlarıyla irtibat halinde oldukları ve vatanseverleri katletmek için bir ayaklanma planladıkları söylentileri yayıldı. Afişler, gazeteler ve konuşmalarda halk adaleti ve hainlerin ortadan kaldırılması çağrısında bulunuldu. Ellerinde mızraklar, kılıçlar ve baltalar bulunan sans-culottes grupları hapishanelere giderek halk mahkemeleri kurdular ve tutukluların çoğunu ölüme mahkum ettiler.
Kurbanlar daha sonra cinsiyet, yaş ya da sosyal statü gözetmeksizin kafaları kesilerek, süngüden geçirilerek ya da parçalara ayrılarak öldürüldü. Cesetler parçalanıyor, sergileniyor ya da Seine nehrine atılıyordu. Katliamlar Abbaye Hapishanesi'nde başladı; burada kurbanlar arasında eski Dışişleri Bakanı Armand de Montmorin, şair François-Joseph de Champcenetz ve İsviçreli General Louis de Flue da vardı.
Olaylar Force Hapishanesi'nde devam etmiş ve burada da eski Savaş Bakanı Pierre de La Porte, kralcı gazeteci Antoine de Rivarol ve Marie Antoinette'in arkadaşı Prenses de Lamballe öldürülmüştür. Şiddet Conciergerie, Châtelet, Bicêtre, La Salpêtrière, Saint-Firmin ve Tour Saint-Bernard gibi diğer hapishanelere de yayıldı. Katliamlar, isyanları bastırmak ve Konvansiyon kararlarını uygulamak üzere görevli temsilcilerin gönderildiği vilayetlere de yayıldı. Meaux, Reims, Orléans, Lyon, Toulouse ve Marsilya'da yüzlerce insan öldürüldü.
Devrim Mahkemeleri, Fransız Devrimi sırasında şüpheli karşı devrimcileri ve Devrim düşmanlarını yargılamak üzere kurulan yargı organlarıydı. Eylül Katliamları, bu mahkemelerin resmi olarak kurulmasından önceki bir yargısız şiddet biçimini temsil ediyordu.
Tartışmalı Bir Kitlesel Suç
Eylül Katliamları, Fransız Devrimi'nin kanlı bir bölümüdür ve Terör Dönemi'nin habercisidir. Hem Devrimi düşmanlarına karşı savunma arzusunun bir ürünü hem de özgürlük ve eşitlik ilkelerini ihlal eden otoriter bir sürüklenmenin sonucudur. Aynı zamanda o dönemde Fransa'daki sosyal ve siyasi gerilimleri de yansıtırlar; çeşitli devrimci grupları birbirleriyle, elitleri sıradan insanlarla, şehirleri kırsal kesimle ve yurtseverleri kralcılarla karşı karşıya getirirler.
Eylül Katliamları, Fransız Devrimi'nde radikal bir dönüşe işaret ederek devrimci güçlerin giderek radikalleştiğinin ve vahşileştiğinin sinyallerini verdi. Korku ve istikrarsızlık ortamına katkıda bulunarak Terör Dönemi'nin önünü açmıştır.
Eylül Katliamlarının sonucunu değerlendirmek, eksik ve taraflı kaynaklar nedeniyle zordur. Paris'te 2-6 Eylül 1792 tarihleri arasında yaklaşık 1.300 kişinin öldürüldüğü, buna ek olarak 300 kişinin de taşrada öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Kurbanlar tüm sosyal sınıflardan gelmekle birlikte ağırlıklı olarak rahipler, soylular ve gazetecilerdi. XVI. Louis, Marie Antoinette, Charlotte Corday, Olympe de Gouges, Georges Danton, Camille Desmoulins, Antoine Lavoisier ve André Chénier gibi önemli şahsiyetler de olaylardan etkilenmiştir.
Eylül Katliamları toplumsal hafızada derin izler bırakmış ve tarih boyunca karışık yargılara yol açmıştır. Bazıları bunları insanlığa karşı işlenmiş suçlar olarak mahkum ederken, diğerleri tarihsel bir gereklilik olarak meşrulaştırmış, bazıları da diğer devrimler veya rejimlerdeki şiddetle karşılaştırarak göreceleştirmiştir. Eylül Katliamları bugün de tartışma konusu olmaya devam etmekte, siyasi şiddetin sınırları ve Fransız Devrimi'nin anlamı hakkında soru işaretleri yaratmaktadır.
