1178 yılında, henüz 17 yaşında olan bir Moğol kadını, hiç tanımadığı bir adamla evlendi. Kocası yeni toprakları keşfetmeye, savaşmaya ve ele geçirmeye giderken, o Moğolistan'da kalanlara hükmediyor, büyük bir göçebe kampındaki yaşamın her unsurunu denetliyordu. Binlerce insanın ve sürüsünün karmaşık mevsimsel yolculuklarını yönetmekten sorumluydu ve hem komutanlardan hem de bölgedeki çobanlardan sürekli bilgi alıyordu. Adı Börte'ydi ve 28 yaşındayken Moğol İmparatorluğu'nun Büyük İmparatoriçesi olarak taç giydi.
Börte'nin eşi Cengiz Han, dünyanın gördüğü en büyük kara imparatorluğunu kurduğu için tüm takdirlere mazhar olurken, Börte ve olağanüstü işleri çoğunlukla ihmal edilmiştir. Börte, Moğolistan tarihinin şekillenmesine yardımcı olan güçlü bir liderdi. Börte ve diğer Moğol kadınları, kocaları çok uzaklarda, yıllarca süren savaşlarda görev yaparken imparatorluk genelinde düzeni sağlamaktan sorumluydu. Ayrıca at üstünde savaşan kadınlar da vardı. Marco Polo'nun yazdıklarına göre, Cengiz Han'ın büyük büyük torunu Khutulun, "şahin sinsiliğiyle" düşmanlarına gizlice yaklaşabiliyordu.
Bu yazıda kadınların Moğol İmparatorluğu'ndaki rolleri, toplumun onları nasıl algıladığı ve Orta Çağ dünyasının belki de en güçlü kadını olan Töregene Hatun hakkında konuşacağız.
Kampları yöneten Moğol kadınlarının günlük görevleri
Sorumluluklarının ne olduğunu sormak yerine, ne olmadıklarını sormak daha uygun olur. Aşağıdaki her şey "idare" başlığı altında toplanabilir gibi görünüyor. Örneğin, Cengiz Han'ın önde gelen eşi Börte bir kamp sorumlusudur. Ev olarak adlandırdıkları yurt ya da otağın idaresi onun sorumluluğunda. Çocuklardan sorumlu olan da odur. Çevreden gelen iş adamlarıyla ekonomi konularını da o görüşür. Her gün yapılacak çobanlık işlerini denetlemekten ya da bizzat yapmaktan sorumludur. Ayrıca kıyafetini de hazırlamalıdır. Dini vecibeleri yerine getirmek var. Eğlendirici aktiviteler olacaktır. Geleneksel ev sahibesi olarak yemek hazırlamak, ziyaretçileri karşılamak ve genellikle nazik bir ev sahibi olmak kadının rolüdür. Bunun yanı sıra evde herkes her gün bir şeyleri tamir etmek, başkalarını kontrol ederek güvende olduklarından emin olmak ve gürültü yapmadıklarından emin olmak için çocukları gözlemek gibi bin bir görevi daha yerine getirir.
Buna ek olarak kadınlar, mevsimlerin değişmesi ve otlak alanların mevcudiyetine göre kampın periyodik olarak yer değiştirmesini organize etmekten sorumluydu. At arabalarının düzenli geçit töreni onlar tarafından düzenlenirdi. Arabalarını çeken öküzler ya da yaklarla uzun bir alay oluştururlardı. Yurda gelirler, yurtları uygun şekilde düzenlerler, herkesi yerleştirirler ve bu böyle devam ederdi. Bu nedenle, Moğol toplumunun kadınları Moğol kampının bakımı için çok önemliydi ve bu olmadan Moğol erkeklerinin askeri seferlerinden sonra dinlenecekleri bir yer olmazdı.
Cengiz Han'ın 1227'deki ölümünden sonra pek çok kadın otorite sahibi oldu
Veraset süreci karmaşıktır. Bir kadın, genellikle oğlu olan bir erkek adına, geçici ya da daimi olarak vekil hükümdar olarak hareket edebilir.
Cengiz Han'ın oğlu Ögeday'ın ölümünün ardından tüm Moğol İmparatorluğu'nun naipliğini üstlenen Töregene ve oğlunu tüm imparatorluğun hükümdarı olarak konumlandıran Sorgaktani, kıdemli dullar olmalarına rağmen erkeklerin naibi olarak görev yapmıştır. (Onların) göçebe kültüründe bu normal kabul edilirdi.
1241'de Töregene nasıl oldu da tüm Moğolistan'ın naibi oldu?
Yetenekleri çok üstündü. Aile içinde önemli bir dezavantajla yola çıktı. İlk kocası Cengiz Han'ın askerleri tarafından öldürülmüş ve daha sonra Cengiz Han ve Börte'nin üçüncü oğlu olan ve sonunda babasının yerine Büyük Han olarak geçen Ögeday'a eş olmuştur. Töregene en kıdemli eş olmamasına rağmen, hepsi de yetişkinliğe ulaşan beş çocuk sahibi olmayı başarır. İlk eşinin hiç çocuğu olmamıştır. Bu nedenle, Töregene aşağı yukarı otomatik olarak yükselir. Ögeday vefat ettiğinde, kıdemli eş olarak hak ettiği yeri almaya hazırdı. Kocasının vefatından sonra geniş ailesiyle bir mektup aracılığıyla iletişime geçerek, "Aman Tanrım. İçinde bulunduğumuz senaryo bu. Nasıl ilerlemeliyim?" demiş; ailesi de seçim yapılana kadar naip olarak görev yapmasını söylemiştir. Buna göre, sistemi kendi lehine etkili bir şekilde kullandı.
Ölen kocası Ögeday Han'ın bir sonraki Büyük Han'ın kim olması gerektiği konusunda bir tercihi vardı. Töregene'nin ise farklı bir tercihi vardı. En büyük oğlunun Han olmasını istiyordu. Ve böylece, çağırdığı, ağırladığı ve harcamalarını yaptığı bu büyük genel kurulda, ölen kocasının açık vasiyetine aykırı olmasına rağmen, oğlunun başa geçmesi için lobicilik yapmayı başardı.
Moğol toplumu bu etkileyici kadınları nasıl görüyordu?
Moğollar hakkında bildiğimiz az sayıdaki [tarihsel] kanıt kadın liderlerin kabul gördüğünü ima etmektedir. Durum tam olarak budur. Kadınların iktidar sahibi olabilecekleri ve oldukları kabul edilir. Kadınlar belli şekillerde hareket ederler. Neler yaptıklarını görmek için onlarla temasa geçersiniz. Onlardan yardım ve rehberlik istersiniz. Konuşurlarsa dikkat kesilirsiniz. Burada olağandışı bir şey yok. Sonuç olarak, bu uygarlıklardaki kadınların gücü dışarıdan bakıldığında çarpıcı görünse de, söz konusu sistemlerle büyüyen bireyler için bu gerçekten de sıradan bir durumdu.
Kadın Moğol askerleri var mıydı?
Tarihçiler kadınların Moğol askeri birliklerinin daha önce sanılandan daha büyük bir yüzdesini (belki de %20'sini) oluşturduğunu gösteren kanıtlar keşfettiler. Kesinlikle yarısına bile yakın değillerdi ama yine de oradaydılar.
Moğol kadınları hakkında dünyanın bilmesi gereken şey
Moğol kadınlar hiçbir Avrupa toplumunda olmadığı kadar önemliydi. Özellikle olay örgülerini anlamak için çok önemliler. Moğol kadınlarının katkıları olmasaydı Moğol fetihleri ve dolayısıyla Moğol İmparatorluğu da olmazdı. Bunlar kadınlarla mümkün kılındı. Moğol kültüründe yetişkin erkeklerin kabaca yüzde doksanı savaşa hazır durumdaydı. Erkeklerin başka alanlarda çalışması gerektiğinden, başka hiçbir modern kültür bunu yapamaz. Ne orta çağ Çin'i ne İran ne de Avrupa. O toplumlarda insanlar din adamı, çiftçi ve lider olmalıdır. Geleneksel Moğol kültüründe kadınlar tüm bu rolleri yerine getirebiliyordu. Bu nedenle, kadınlar perde arkasında gösteriyi kontrol etmeseydi erkekler çok fazla ilerleyemezdi.
