Dünya üzerindeki en eski fosiller 3,7 milyar yıl öncesine dayanıyor. Ancak bu süre zarfında çok şey değişti. Gezegenin görünümündeki değişiklikler, biyotasındaki değişikliklerle birlikte meydana gelmiştir. Bunu ifade etmenin daha iyi bir yolu, Dünya'da meydana gelen değişikliklerin canlılarda da değişikliklere neden olduğudur.
Peki ama gezegende meydana gelen bu değişimler nelerdir?
Dağlar gelip geçmiş, nehirler yatağını değiştirmiş ve vadiler zaman içinde genişleyip daralmıştır, ancak burada tartıştığımız değişiklikler çok daha büyük bir ölçektedir. Tarih boyunca, Dünya üzerinde tartışacağımız bir dizi dönüşüm yaşanmıştır. Bugünün konusu kıtaların kaymasıdır.
Tektonik Levhalar
Dünya devasa, katı bir kaya bloğu gibi görünse de, sadece bir kısmının katı ve kayadan oluştuğuna dikkat etmek önemlidir.
Yerkabuğu, yapboz parçaları gibi birbirine uyan çok sayıda tektonik levhadan oluşur. Bu olgu, Afrika'nın batı kıyısı ile Güney Amerika'nın doğu kıyısının birbirine kenetlenmiş yapboz parçalarına benzer bir tamamlayıcı uyum sergilemesine bağlanmaktadır. Bunlar, Alfred Wegner'in kıtaların kayması teorisine ilişkin ilk önerisinin temelini oluşturmaktadır.
Daha sonra Wegner, hipotezini daha da doğrulayan ek bir faktör gözlemlemiştir. Atlas (Atlantik) Okyanusu'nun karşı yakalarında bulunan birkaç fosil kayda değer benzerlikler sergilemektedir. Bu senaryonun akla yatkınlığı, söz konusu yerlerin daha önce birbiriyle bağlantılı olduğu ön kabulüne dayanmaktadır.
Peki ama koca bir kıtanın hareket etmesi nasıl mümkün olabilir?
Hareketli Kıtalar
Dünya'nın tektonik plakaları, kabuk adı verilen en üst katmanın bir parçasıdır. Bu levhalardan yaklaşık 15-20 tane bulunmaktadır ve her biri kayadan oluşmuştur. Peki bu kadar büyük bir kaya nasıl oluyor da etrafta dolaşabiliyor? Kabuk, manto adı verilen ve neredeyse 3000 kilometre kalınlığındaki erimiş kaya tabakasının üzerinde durmaktadır. Büyüklüğü nedeniyle kendi sistemlerini geliştirmiştir.
Manto, Dünya'nın radyoaktif süreçlerle ısı üretilen bölgesidir. Bu ısı salınımının homojen olmayan doğası, geleneksel bir akım yaratır. Bu, sıcaklık gradyanları nedeniyle manto sıvısında hareketli bir akımın varlığına işaret eder. Tektonik plakaların hareketine bu akım neden olmaktadır.
Sonuç olarak, çeşitli levhalar her yıl ortalama 1,5 santimetre kaymaktadır. Bu çok fazla görünmeyebilir, ancak Dünya'nın yaşını düşündüğünüzde önemli bir etki yaratır.
Kıtasal Sürüklenmenin Etkileri
Kıtaların kayması olgusu, çağdaş yaşamın evrimini önemli ölçüde etkilemiştir. Bu olgu, farklı atasal soylardan gelen farklı organizmaların evrimleşmesiyle sonuçlanmıştır. Dahası, aynı coğrafi konumdan birkaç farklı türün farklılaşmasına neden olmuştur.
Okyanus Ötesine Taşınanlar
Ice Age: Continental Drift filminde Manny, Sid ve Diego'nun okyanus boyunca küçük bir kara parçası üzerinde yüzdükleri sahneyi izlemiş miydiniz? Konsept kulağa saçma gelebilir, ancak aslında gerçekte ne olduğuna dair alaycı ve mizahi bir yaklaşımdır.
Bir zamanlar tek bir büyük kıta vardı ve adı Pangea'ydı. Tüm kıta, şu anda Panthalassa olarak bildiğimiz tek bir okyanus tarafından çevrelenmişti. Yaklaşık 250 milyon yıl önce bir şeyler oldu. Dünya'nın yaşam tarihi 3,5 milyar yılı kapsıyor; büyük türler ve karmaşık ekosistemler de dahil olmak üzere sofistike yaşamın ortaya çıkışından bu yana geçen 540 milyon yıl. Başka bir deyişle, kıtalar birbirinden ayrılmaya başlamadan önce Dünya yaşamla dolup taşıyordu.
Kıtalar sonunda birbirinden ayrıldıkça, kıtaların ayrıldığı yerlerde yaşayan bazı canlılar da birbirinden farklılaşmaya başladı.
Keseliler, kıta kaymasının eskiden benzer olan türlerin çeşitlenmesine nasıl yol açtığının harika bir örneğidir. Keseliler, kangurular ve koalalar gibi keseli memelilerdir, ancak ünlü Amerikalı kuzenleri keseli sıçanları biliyor muydunuz?
Aslında keseliler her zaman Amerikan coğrafyasının bir parçası olmuştur. O zamanlar tüm güney kıtalarını içeren Gondvana tek bir süper kıtaydı. Zaman içinde, Gondvana bölündükçe, Avustralya'daki keseliler kese oluşturacak şekilde evrimleşirken, keseli sıçangiller veya opossumlar çok belirgin keseler olmadan evrimleşti (küçük kapakları var, ancak neredeyse göze çarpmıyorlar).
Örneğin, şunu düşünün. Farklı kıtalardaki karıncayiyenler yalnızca kıta kayması nedeniyle birbirinden farklı hale gelmiştir. Ancak, şu anda Hindistan'da görülen mor domuz burunlu kurbağa, Hint alt kıtası yoluyla Asya'ya taşınmadan önce aslında Madagaskar'da ortaya çıkmıştır.
Engellerin Oluşturulması
Kara kütleleri, tektonik levha hareketinin bir sonucu olarak basitçe birbirinden uzaklaşmamıştır. Hatta bazı kıta parçaları birbirleriyle çarpışmıştır. Bu kıtaların çarpışması, sıradağların oluşumuyla sonuçlanmıştır. Himalayalar bu konuda oldukça aktif bir örnektir, zira halen büyümekte ve yükselmektedirler.
Bu dağların oluşumu fiziksel sınırlar yaratmaya hizmet etmiştir. Bu, aynı türün farklı popülasyonlarının dağın karşıt taraflarında son bulduğunu gösterir. Dağların oluşumu, organizmaların su üzerindeki hareketiyle aynı şekilde türlerin farklılaşmasına neden olmuştur.
Sonuç
Kıtaların hareketi süreklidir. Her ne kadar yaşamımız boyunca bunun gözlemlenebilir bir etkisini görmeyecek olsak da, insanların şu anda nasıl yaşadıkları üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Bu süreci daha fazla inceleyerek, Dünya'nın yüzünün gelecekte bu gezegendeki yaşamı nasıl değiştirmeye devam edeceğini tahmin edebilmeliyiz.
