Yok oluş kelimesini duyduğunuzda, aklınıza ilk olarak geçmiş çağlarda nesli tükenmiş hayvanlar ve bitkiler gelebilir. Tipik şüphelilerin hepsi orada: yünlü mamutlar, kılıç dişli kaplanlar, dinozorlar. Ancak şöyle bir şey var: Yok oluş bu şekilde gerçekleşmez. Bu geçmişte bırakılması gereken bir şey değildir. Aslında, her yıl birkaç türün neslinin resmen tükendiği ilan edilerek önemli bir sorun olmuştur ve olmaya devam etmektedir.
Bununla birlikte, bir türün neslinin tükendiğinin resmi olarak etiketlenmesi prosedürü karmaşıktır. Bir türün "soyu tükenmiş" olarak yanlış etiketlenmesi, koruma çabaları açısından istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Nesli tükenmekte olan bir türün bazı üyeleri hala hayatta olabilir, ancak kamuoyu o türün neslinin tükendiğine inanırsa, o türü hayata döndürmek için gösterilen tüm çabalar boşa çıkabilir. Böyle bir durumda türün hayatta kalması kesinlikle mümkün değildir. Bu nedenle yıllardır görülmeyen birçok türün neslinin tükendiği resmi olarak kabul edilmiyor.
Konuyla ilgili: Kitlesel Yok Oluş Olayları ve Altıncı Yok Oluş
Buna rağmen, her yıl bir dizi türün neslinin tükendiği resmi olarak ilan edilmektedir; bu vakaların şok edici derecede yüksek bir yüzdesinde, doğrudan ya da dolaylı olarak insan faaliyetleri sorumlu tutulmaktadır. Bu canlıların neslinin kısa bir süre önce tükenmiş olduğu ilan edilmiş olsa da, onların hikayeleri kolektif hafızamızda yaşamaya devam edecek.
Son On Yılda Nesli Tükenen Bazı Hayvanlar
Bramble Cay mozaik kuyruklu sıçanı (Melomys rubicola)
Herkes, özellikle de iklim değişikliğinin dünyayı kasıp kavurduğu bir dönemde, insan müdahalesi nedeniyle türlerin soyunun tükendiğini duymuştur. Ancak bu sadece korkutucu bir teori değil; Bramble Cay mozaik kuyruklu sıçanı türünün bilinen ilk örneği oldu.
Bu sevimli yaratıklar bir zamanlar Papua Yeni Gine'den çok da uzak olmayan küçük Bramble Cay adasında yaşıyorlardı. Tam tarihleri bilinmiyor ve muhtemelen sonsuza kadar da öyle kalacak, ancak ada su seviyesinin üzerindeki tehlikeli tüneği nedeniyle okyanus değişimlerine karşı son derece savunmasızdı. Okyanuslar yükseldikçe yaşam alanları harap oldu ve 1978'de sadece birkaç yüz melomys kaldı. Yirmi yıl sonra yapılan bir araştırmaya göre sayıları yüzden azdı ve 2014 yılına gelindiğinde hepsinin öldüğü anlaşıldı. Bir yıl sonra türün soyunun tükendiği ilan edilmekle kalmadı; araştırmacılar kaydettikleri doku örneklerinin izini de kaybettiler.
Pacific Conservation Biology'nin yakın tarihli bir sayısında iklim değişikliği doğrudan suçlanırken, korumaya yönelik amaçlar dolaylı olarak insanların sırtına yüklenmiştir. Çoğu insan dev panda gibi hayvanlarla ilgili koruma çabalarının farkındadır, ancak koruma grupları Bramble Cay melomys hakkındaki öyküyü teşvik etmemişlerdir çünkü bunun başarılı olacağını düşünmüyorlardı. Bu farkındalık eksikliğinin bir sonucu olarak, melomilerin neslinin tükenmesini durdurmak için hiçbir adım atılmadı ve melomiler halkın dikkatini çekmeden yok oldu.
Siyah Yüzlü Bal Sürüngen (Poʻo-uli)
Wilson Bulletin'de yayınlanan "Poo-uli'nin Yuvalama Davranışı" başlıklı bir araştırma, vahim bir uyarıyla karşılaşmak için en olası yer gibi görünmeyebilir, ancak akademik yayınlar genellikle gerçeklerin tekrarından ibaret değildir. Makalenin hemen başında Po'ouli'nin 1996 yılında neslinin tükenmek üzere olduğu belirtiliyor ve araştırmanın, yok olmakta olan küçük Hawaii kuşu türünü çok geç olmadan kayda geçirmeye yönelik bir girişim olduğu açıklanıyor.
Po'ouli, Maui'nin yağmur ormanlarının yaprak döküntülerinde gezinmeyi tercih ediyordu. İnsanların po'ouli'den ilk kez haberdar olması 1973 yılına kadar sürdü ve o zamana kadar muhtemelen 200'den az sayıda kaldılar. Neden sorusuna gelince, insan yerleşimleri nedeniyle istilacı türlerin ortaya çıkması akla yatkın bir argüman. Yeni sivrisinekler po'ouli için ölümcül olan hastalıklar getirirken, domuzlar, sıçanlar, kediler ve diğer hayvanlar da yiyecek için kuşlarla rekabet etti.
Po'ouli nüfusu 1990'lara gelindiğinde sadece üçe düşmüştü, o zamana kadar yetkililer durumun farkındaydı ancak koruma önlemleri en hafif tabirle yetersizdi. Her ne kadar 2002 yılında resmi koruma tedbirleri oluşturulmuş olsa da, yakın zamana kadar hiçbir şey yapılmamıştır. Po'ouli'nin çiftleşmesini sağlamaya yönelik başarısız girişimlerin ardından, türün neslinin 2019 yılında IUCN (Uluslararası Doğa Koruma Birliği) tarafından resmen tükendiği ilan edildi.
Chiriqui Alacalı kurbağası (Atelopus chiriquiensis)
Chiriqui Alacalı kurbağası, görüldüğünde çarpıcı yapısıyla dikkat çekiyordu. Bu kurbağa sadece parlak renkli ve dolayısıyla oldukça zehirli olmakla kalmıyor, aynı zamanda kendine özgü bazı küçük alışkanlıklara da sahipti. Erkek, dişinin dikkatini çekmek umuduyla ona el sallar ve bu da türün diğer bir ritüelini başlatırdı: erkek dişinin sırtına atlar ve ona sıkıca sarılır.
Kurbağalar uzun bir süre Kosta Rika ve Panama'daki akarsularda özgürce dolaşıp birbirleriyle çiftleşiiyordu. Ancak birdenbire talihleri dönmeye başladı – ve görünüşe göre birdenbire. 1990'ların ortalarından önce kurbağalar muazzam derecede çoğalmıştı, ancak bu noktadan sonra onlar (ve Orta Amerika'daki diğer kurbağa türleri) aniden hem doğa rezervlerinden hem de vahşi doğadan kaybolmaya başladı. 1996 yılına gelindiğinde, son Chiriqui Harlequin kurbağası görüldü ve 2000'li yıllar boyunca IUCN Kırmızı Listesi, 2020'de resmi olarak nesli tükenmiş olarak adlandırmadan önce türü kritik tehlike altında olarak listeledi.
Peki durum nasıl aniden değişti? Asya'ya özgü bir mantar Orta Amerika'ya ulaştı ve bu koşullardan en çok etkilenenler de kurbağalar oldu. Mantar kurbağaların vücutlarına epidermis yoluyla yayılırken, solunum sıkıntısı ve kalp durmasına neden olarak tüm amfibi popülasyonlarını yok etti.
Smooth Handfish (Sympterichthys unipennis)
Handfish garip küçük bir balıktır. Fotoğraflarına baktığınızda elleri olan balıklar gibi görünürler. İlk olarak 1800'lerin başında görüldüler ve Live Science'a göre Avustralya kıyılarının hemen açıklarında dipte sürünerek geliştiler. O zamanlar işler onlar için iyi görünüyordu, ancak bu sularda gelişmeleri uzun vadede zararlı olmuş olabilir.
Smooth handfish, yetişkin hayatını tek bir yerde geçirmeyi tercih ediyor ve sadece tehdit altında olduğunda hareket ediyordu. Bu durum, kendi doğduğu sığ ve ılık sularda oldukça uzmanlaşmış olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak, bu balıkların üremesini sağlayan benzersiz yöntem, popülasyonun daha geniş bir coğrafi bölgeye dağılması için uygun değildi.
İnsanlar sahneye çıktığında işlerin pek de yolunda gitmediğini tahmin etmek zor değil ve anlaşılan o ki normal şüpheliler de işin içindeydi. Doğal yaşam alanı kirlilik nedeniyle tahrip olmuş ve yabancı türlerin girişi, Handfish'in yuva diyebileceği hiçbir yer kalmaması anlamına geliyordu. Handfish'in 20. yüzyılın ortalarında faaliyet gösteren bir deniz tarağı balıkçılığı tarafından yanlışlıkla yakalanması ve ardından bu balıkçılık yönteminin bir sonucu olarak yaşam alanlarının tahrip edilmesi, neslinin tükenmesine katkıda bulunmuştur. Yüzyılı aşkın bir süredir Smooth Handfish türü görülmediğinden, 2020 yılına gelindiğinde bilim insanları bu türün neslinin tükendiğini ilan etmiştir.
Lanao Gölü Tatlı Su Balığı
Lanao Gölü, Filipinler'de bulunan, volkanik kökenli ve son derece soğuk bir antik göldür. Bu iki koşul, gölü 17'si Barbodes cinsi olmak üzere bir dizi nadir balık türü için ideal bir yaşam alanı haline getirmiştir.
Filipinler'in yerli halkı uzun zamandır bu sularda balık avlıyordu. Ancak 20. yüzyılın ortalarından itibaren bağımsızlığını yeni kazanan Filipinler balıkçılık sektörünü modernize etmeye başladı. Özellikle de Lanao Gölü'ne tilapia balığını getirerek bunu başardı. Bu balıklar birçok insan için hazır bir besin kaynağı olarak faydalıydı, ancak istilacı doğaları yerli türleri tehdit ettikleri anlamına geliyordu. Basitçe söylemek gerekirse, Barbodes türleri yeni bir rekabetle karşı karşıya kaldı ve aynı zamanda göle başka omnivor balıkların da girmiş olması mümkündür. Yeniden ifade etmek gerekirse, barbodesler sadece rakiplerle değil, aynı zamanda yeni ve potansiyel olarak ölümcül avcılarla da karşı karşıya kaldı.
Sonunda, birçok Barbodes balığı popülasyonu ya istilacı türler tarafından rekabet dışı bırakıldıkları ya da insanlar tarafından yok olmaya sürüklendikleri için yok oldu. Lanao Gölü'nde bulunan orijinal 17 türden 15'inin nesli 2020 yılı itibariyle tükenmiş sayılmaktadır.
Craugastor Myllomyllon
Eğer buraya kadar geldiyseniz, sorularına cevap almaktan keyif alan biri olduğunuz içindir. Ancak üzücü gerçek şu ki, gerçek bir yanıtın olmadığı durumlar da var ve Craugastor myllomyllon'un durumu da bu.
Zira IUCN Kırmızı Listesi'ne göre bu küçük amfibiye o kadar nadir rastlanıyor ki, hiçbir zaman ortak bir isim verilmeyerek gösterişli bir Latince etiket kullanılmış. Bir dişi 1978 yılında Guatemala'nın merkezinde keşfedilmiştir ve o zamandan beri bu türe ait başka bir örnek bulunamamıştır, resmi IUCN sayfası oldukça kısadır. Herkesin bildiği tek şey bu ve kimsenin bundan sonra ne olacağı hakkında bir fikri olmaması çabalamak istemesinden kaynaklanmıyor. 1998 ve 2019 yılları arasında bilim insanları bu gözden kaçan türü bulmak için bölgeye pek çok sefer düzenledi, ancak sonuç alamadı.
Ağustos 2019'da yapılan bu değerlendirme sonucunda, 2020 yılında Craugastor myllomyllon'un neslinin tükendiği ilan edildi; yine de, tipik olduğu üzere, neslin tükenme nedeni çoğunlukla varsayımsal kalmaya devam ediyor. Bilim insanları, kurbağanın neslinin tükenmesinden doğal yaşam alanının tarıma dönüştürülmesini sorumlu tutuyor. Ancak, amfibinin eskiden geliştiği bölge şimdi büyük ölçüde tarıma ayrılmış durumda.
Lord Howe Uzun Kulaklı Yarasa
En hafif tabirle bu biraz sıra dışı bir hikayedir. Doğrusu, IUCN Kırmızı Listesi'nin 2019'da türü incelemesine ve 2020'de resmen neslinin tükendiğini ilan etmesine rağmen, Lord Howe uzun kulaklı yarasasının yaşayan bir bireyinin görüldüğü hiçbir zaman doğrulanmadı. Gerçekten de bu oldukça tuhaf bir durumdur.
Bu yarasa için IUCN girişi, " bilgiler zayıf" diyen bir not dışında neredeyse tamamen boştur ve tür neredeyse tamamen Avustralya'daki Lord Howe Adası'nda keşfedilen tek bir kırık kafatasına dayanmaktadır. The Conversation'ın aktardığına göre, 1880'lerde Lord Howe Adası'nı keşfederken bir grup kaşifin belirgin şekilde farklı boyutlarda iki yarasaya rastladığı varsayılıyor. Her iki yarasa da yakalanamadığı için, daha büyük olan yarasanın varlığı 1972 yılında bir mağaradaki baykuş tüneğinde Lord Howe uzun kulaklı yarasasının genel tanımına uyan bir kafatası bulunana kadar bilinmiyordu. Türün kökeni ve yok oluşu hakkında kesin olarak bildiklerimiz bu kadar.
Adadaki insan yerleşimleri diğer yerli türlerin popülasyonlarına zarar verdiğinden, insan faaliyetlerinin yarasanın neslinin tükenmesine katkıda bulunduğu güvenli bir varsayımdır. Özellikle de egzotik türlerin ve özellikle de etoburların adaya girişinin suçlanması mümkündür; yine de kesin yargılara varmak için yeterli kanıt yoktur.
Christmas Island cüce Yarasası (Pipistrellus murrayi)
Kuzey Amerika'daki yarasa türlerinin yarısından fazlasının neslinin ciddi şekilde tehlike altında olduğu ya da tükendiği düşünülüyor. Bu, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada gibi Kuzey Yarımküre'deki yarasalar için kötü bir haber, ancak güneydeki akrabaları için de iyi bir haber değil.
Buna bir örnek Christmas Island yarasasıdır. Conservation Letters'da yayınlanan bir rapor, Christmas Island'ın yerli cüce yarasa popülasyonunun çok eskiden geliştiğini belirtmektedir. Ancak 20. yüzyıl sona ererken sayıları azalmaya başladı ve yüzyılın başında koruma topluluğu türlerin azalan sayılarını fark etmeye ve onları yakından izlemeye başladı. Avustralya hükümeti, birkaç yıl boyunca birkaç kez yarasaları korumak için harekete geçmeye, hatta belki de aşırı harekete geçmeye teşvik edildi. Ancak, tekrarlanan başvurulara rağmen resmi koruma önlemleri defalarca ertelendi. Ocak 2009'a kadar azalan popülasyonu toparlama planı nihayet onaylandı ve o yılın Temmuz ayına kadar da uygulamaya konmadı. Christmas Island küçük yarasaları 26 Ağustos 2009'dan bu yana görülmedi.
Ancak türün neslinin 2017 yılına kadar tükendiği kabul edilmedi ve neslinin tükenmesinin nedeni hala bir muamma. Çoğu insan istilacı türleri ve hastalıkları suçluyor, ancak Christmas Island küçük yarasalarının neslinin tükenmesinde bürokrasi esaslı bir rol oynadı.
Çin Kaşık Ağızlı Mersin Balığı (Psephurus gladius)
Çin kaşık ağızlı mersin balığı gibi antik türler hakkında bilgi edinmek şaşırtıcı. Bir düşünün: Bu özel durumda, bu balık 200 milyon yıldan fazla bir süredir Dünya'da yaşıyordu. Dinozorlarla aynı zamanda nehirlerde geziniyordu ve hatta yok olma olayını bile atlatabilmiştir. Bu oldukça ilginç bir ayrım ve Çin kaşık ağızlı mersin balığı'nın vahşi doğadaki davranış biçimiyle de uyumlu görünüyor: Boyları 6 metreyi aşan ve ağırlıkları bin kiloya yaklaşan bu devasa balıklar, uzun burunlarını nehirlerin dibine kadar sokarak yiyeceklerinden gelen elektriksel uyarıları tespit ediyorlardı. Çok havalı değil mi?
Çin kaşık ağızlı mersin balığı bir meteor çarpışmasına dayanabilirken, insanların müdahalesine dayanamayacaktı. 1970'lerde Çin kaşık ağızlı balığı stokları aşırı avlanma nedeniyle ciddi tehdit altındaydı ve Çin hükümetinin resmi koruması bile onları kurtaramadı. Aşırı avlanma yasaklanmış olmasına rağmen balığının doğal yaşam alanına bir baraj inşa edildi. Böylece nüfus bölündü ve balığın günlük ritmi bozuldu. İnsanlar onları yakalamaya çalışsa da tür 2003 yılında sonsuza dek yok oldu.
Bazı araştırmacılar bu balığın neslinin 2005 ile 2010 yılları arasında tükenmiş olduğundan şüpheleniyor. Bununla birlikte, resmi kararın verilmesi için bir on yıl daha geçmesi gerekecek; Reuters'e göre, IUCN türün neslinin 2022 yılında tükendiğini resmen ilan etti.
Dünyanın Son Erkek Kuzey Beyaz Gergedanı (şimdilik)
Aslına bakılırsa Kuzey beyaz gergedanının soyu tamamen tükenmiş değil. Bununla birlikte, türünün son erkeği olan Sudan 2018 yılında hayatını kaybetti. Bu başlı başına oldukça kötü bir senaryo olabilir, ancak buna türün sadece iki dişisinin kaldığı ve her ikisinin de üreyemeyecek kadar yaşlı olduğu gerçeğini eklediğinizde felaket için bir senaryo elde etmiş olursunuz. Artık bu gergedanlardan "işlevsel olarak soyu tükenmiş" olarak bahsedebiliriz; bu kaderi büyük ölçüde boynuzlarının peşindeki avcıların kaçak avcılığı sayesinde paylaştılar.
Ancak, şunu da vurgulamak gerekir ki bilim gerçekten harika bir uğraştır. The Guardian, Kuzey beyaz gergedanının yok olmanın eşiğinden kurtarılabileceğini açıklıyor. Bir düzineden fazla gergedanın sperm ve yumurtaları toplanmış ve saklanmıştır, bu da laboratuvarda canlı bir embriyo üretilebileceği ve bir taşıyıcı anneye yerleştirilebileceği anlamına gelmektedir. Hayatta kalan bir erkek ve dişi çift olmasa bile yavru bir Kuzey beyaz gergedanı üretilebilir.
Henüz hiç kimse bunu başaramamış olsa da (ve prosedürün kendisi, nesli tükenmiş herhangi bir hayvanı mezardan etkin bir şekilde diriltmekle ilgili bazı tuhaf etik sorunları gündeme getirse de), bilim insanları önümüzdeki on yıl içinde bunu gerçeğe dönüştürmek için gerekli teknolojiye sahip olacağımız konusunda iyimserler.
Sonuç olarak, Uluslararası Doğa Koruma Birliği'nin (IUCN) 2020'deki en son değerlendirmesine göre, alt tür "Kritik Tehlike Altında (Vahşi Doğada Soyu Tükenmiş Olabilir)" olarak kabul edilmektedir.
