Turkey isminin nereden geldiği ve nasıl kabul edildiği merak edilir. "Turkey" kuşu Kuzey Amerika'ya özgü olabilir ancak bir ülkeye hindi demenin özel bir sebebi olmalı diye düşünüyor olabilirsiniz. Gerçek şu ki bu kuş türünün İngilizce isminin büyük olasılıkla ülkemiz Türkiye'den çıktığı düşünülüyor. Daha doğru ifade etmek gerekirse 15. ve 16. yüzyıllardaki Türk tüccarlardan.
Turkey Adının Ortaya Çıkışı
"Turmeniya" yani bugünkü "Türkiye" adını, dönemin coğrafya bilgisi en yüksek, en bilgin insanları olan İtalyanlar, Venedikliler ve Cenovalılar icat ederken, "Turkey" kelimesinin İngilizceye nasıl girdiği tartışmalıdır. Dilbilimci Mario Pei bu konuda teori geliştiren ilk isimlerden. Beş asırdan uzun süre önce Osmanlı'nın 1453'te fethettiği Konstantinopolis'in (Günümüzde İstanbul) ticaret merkezinden gelen Türklerin, Batı Afrika'daki Gine'den Avrupa pazarlarına yaban tavuğu sattığını ve İngilizlerin bu tavuğa "turkey cock" (cock, horoz) ve nihayetinde kısaca "turkey" dediği teorisini öne sürdü.
İngiliz yerleşimciler Massachusetts'e vardıklarında buldukları kuşlar Afrikalı muadillerinden farklı türde olmasına rağmen Yeni Dünya'da gördükleri bu yabani kümes hayvanları için de turkey adını kullandılar. İngilizce kelimelerin anlamı ve etimolojisi üzerine uzmanlaşmış bazı isimler, Türk tüccarların güneydoğu Afrika kıyılarındaki Madagaskar'dan İngiltere'ye Gine tavuğu (beç tavuğu) getirdiğini ve İspanyol koloniciler Amerikan tavuğunu Avrupa'ya tanıttıklarında bu iki kümes hayvanı için topluca "turkey" isminin kullanıldığını belirtirler.
Daha farklı düşünen dilbilimciler Avrupalıların Gine tavuğunu Memlük Türkleri aracılığıyla Etiyopya'dan (bazen Hindistan ile karıştırılırdı) ithal ettiğini ve bunu Portekizliler tarafından Atlantik boyunca ihraç edilen Kuzey Amerika tavuğu ile karıştırdıklarını ileri sürer.
Yeni Dünya'nın Yeri Karıştırıldı
Ancak işlerin daha da şaşırtıcı hale geldiği bir nokta daha var. Hiçbir endemik hindinin olmadığı Türkiye'de bu hayvanlara turkey demiyoruz. Çünkü biz Türkler bu kuşun bize ait olmadığını biliyorduk. Buradan yola çıkan dilbilimciler bu hayvanlara "hindi" dememizin kuşun Hindistan'a ait olduğunu düşünmemizden kaynaklandığını öne sürüyor.
Zira Fransızlar da başlangıçta kuşun Amerikan türüne poulet d'Inde ("Hindistan'dan tavuk") dediler ve dinde'ye kısalttılar. Lehçe, İbranice ve Katalanca'da benzer ifadeler kullanıldı. Felemenkçe'de kalkoen, Calicut-hoen sözcüğünün daralmış halidir ve "Calicut'tan tavuk" anlamına gelir (Calicut ya da Kozhikode Hindistan'da zamanın büyük bir ticaret merkeziydi). Bu yanılgılar o yıllarda Yeni Dünya'nın Hint Adaları (Indies) ile karıştırılmış olmasından veya hindi ticaretinin Hindistan'dan geçtiğinin düşünülmesinden kaynaklanmış olabilir. Bu anlamda İngilizce'de Indian'ın hem "Amerikan yerlisi" hem de "Hintli" için kullanılması da ilginçtir.
Peki, Hintliler Ne Diyor?
Peki kuşun Hindistan'daki adı ne? Türkiye'de hayvanın adı hindi olsa da Hintçe'de ṭarki deniliyor. Bununla birlikte, bazı Hint lehçelerinde piru veya peru kelimesi kullanılır. Özellikle peru terimi Portekizliler tarafından Amerikan hindisi için kullanılıyor. Hayvan Peru'ya özgü olmamasına rağmen, Portekizli ve İspanyol kaşiflerin Yeni Dünya'yı keşfi sırasında popüler olduğu düşünülür. Batı koloniciliğinin yayılması işleri daha da karmaşıklaştırdı: Malezyalılar turkey için ayam blander (Hollanda tavuğu) derken, Kamboçyalılar moan barang (Fransız tavuğu) ismini seçtiler.
Yahudiler Turkey İsmini Sahiplenmek İstiyor
Tüm bunların yanında bir de Yahudilerin turkey sözcüğünün kendilerinden çıktığını savunmaları vardır. Yahudiler Yeni Dünya tavuğunun İngilizce adını Kristof Kolomb'un Yahudilikten Katolik dinine geçen tercümanı Luis de Torres'den aldığını ileri sürer. 12 Ekim 1492'de İspanya'da bir arkadaşına yazdığı mektupta Torres, karşılaştığı Amerikan kuşu için eski İbranice'de tavus kuşu ve modern İbranice'de papağan demek olan tuki ismini kullandı. Bu hikayenin daha şüpheli bir versiyonunda ise Kolomb'un Yahudi olduğu ve İspanyol Engizisyonu sırasında kimliğini gizlediği ancak tavuğa verdiği isimle geçmişine atıfta bulunduğu ileri sürülür.
Bu iddialar bugün İbranice dili üzerine çalışma yapan uzman kurumlarca yersiz bulunarak bilgisiz Yahudi çevreleri arasında yayılmış söylemler olduğu belirtildi. Bilimsel temeli olmayan bunun gibi iddiaların ortaya çıkış nedeninde Yahudilerin İbranice'nin İngilizce ve tüm diğer diller üzerinde gücü olduğuna inanmaları var. "Turkey" kelimesinin İbranice kökenli olduğu miti 1990'da yayımlanan Jewish Linguistic Studies'in 2. cildinde yalanlanmıştır.
Hindinin Bilimsel Adı
Hindinin bilimsel adı turkey adına pek açıklık getirmez. Binom adlandırması olan Meleagris gallopavo, karma kelimelerin birleşiminden ibaret. Birinci isim, tanrıça Artemis'in, öldürülen Meleagros'un yas tutan kız kardeşlerini beç tavuğuna (Gine tavuğu) dönüştürdüğü Yunan mitinden geliyor. İkinci isim ise birleşik bir kelimedir. Gallo Latince horoz olan gallus'tan gelirken pavo, tavus kuşunun Latince'si. Bu durumda turkey'nin ya da hindinin resmi adı "Gine tavuğu horozu tavus kuşu" gibi bir çorbaya dönmüş oluyor.
Turkey adının kökeni üzerine araştırma yapan Mario Pei bir röportajda "bu tümüyle Amerikan yerlisi, cesur ve oldukça zeki hayvana 500 yıl boyunca bir kez bile Amerikan ismi verilmedi" der. Hindinin aslında pek çok otantik Amerikan ismi bulunmasına rağmen Amerikalılar bunları kullanmayı seçmedi. Zira Aztekler ve Aztek öncesi insanlar hindiyi, Kristof Kolomb Yeni Dünya'ya adım atmadan binlerce yıl önce zaten evcilleştirmişti (Aztekler kuşa huehxolotl dediler).
Hindi için kullanılan sayısız yerli isim var. Tıpkı Amerikan yerlileri olan Kayaayakların kullandığı ve "büyük kuş" demek olan omahksipi'kssii gibi. Zor gibi görünse de "gine tavuğu horozu tavus kuşu"ndan daha iyi olduğu kesin. Türkiye'nin İngilizce adının garip hikayesi işte böyle.
Referans:
- learningenglish.voanews.com/a/how-did-turkey-get-its-name/3608820.html
- dictionary.com/e/turkey/
- wilstar.com/holidays/thanksgiving/why-is-a-turkey-called-a-turkey/