Avrupa Birliği (AB) yıllar süren dikkatli bir planlama ve hazırlığın ürünüdür; şu anda ekonomik, parasal ve siyasi olarak birlikte çalışan ve demokrasi, insan haklarına saygı ve temel özgürlükler gibi idealleri paylaşan 27 Avrupa ülkesinden oluşmaktadır. "Avrupa birliği" kavramı yüzyıllar öncesine dayanmaktadır.
İlk olarak 17. yüzyılda ortaya atılan bu fikir, 19. yüzyılda Victor Hugo gibi filozof ve yazarların kıtada kalıcı barışın sağlanması için birleşik bir Avrupa'ya ihtiyaç olduğunu savunmasıyla ilgi görmeye başlamıştır. Bu hedef, Avrupa'nın birliğiyle bu ölçekte bir savaşın bir daha asla yaşanmayacağının umulduğu II. Dünya Savaşı sonrasına kadar gerçekleşmedi.
Her Şey Avrupa Birliğini Başlatan Lahey Sözleşmeleri ile Başladı
Birleşik bir Avrupa kavramı yirminci yüzyıldan çok önce ortaya çıkmıştır. Buna rağmen, Avrupa'da planlama yirminci yüzyılın ortalarına kadar şekillenmeye başlamadı. Bu fikir I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı'nın küllerinden doğdu ve Winston Churchill 1946'da bir tür "Avrupa Birleşik Devletleri" kurulması gerektiğini ilan etti.
7-10 Mayıs 1948 tarihleri arasında düzenlenen Lahey Kongresi'nde Avrupa Kongresi delegeleri bir araya geldi. 800'den fazla önemli kişi Avrupa'nın birleşmesini destekleyen konuşmalar yaptı. Üçüncü Reich'ın dağılması, Nazi Avrupa kavramının çözülüşünü ele alan bu toplantı için bir fırsat oluşturdu. Bu toplantı sonucunda ilk olarak Winston Churchill ve Léon Blum'un başını çektiği bir Avrupa hareketi kurulmuş, ikinci olarak da Georges Bidault'nun Avrupa Meclisi önerisi kabul edilmiştir.
İkincisi, bir Avrupa parlamentosunun ve tüm Avrupa ülkelerinin katılabileceği bir Avrupa ekonomik ve gümrük birliğinin kurulmasını savunuyordu. Temmuz 1948'de, Sovyet tehdidi ve Demir Perde henüz şekillenmeye başlamışken ve ABD Marshall Planı sayesinde hala baskın bir etkiye sahipken, Avrupa ilk önemli dönüşünü yaptı.
Robert Schuman'ın Avrupa Meclisi önerisi üzerine 28 Ocak 1949'da Avrupa Konseyi kuruldu. Bakanlar Komitesi ve Avrupa Danışma Meclisi'nden oluşur. 8 Ağustos 1949'da Strasbourg'da açılış konferansı toplandı.
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu: Entegrasyonunun Temeli
Jean Monnet'den esinlenen Robert Schuman, zorlu bir Fransız-Alman uzlaşmasının ortasında ve bir maden ülkesi ve önemli bir metalürji merkezi olan Saar üzerindeki çekişme bağlamında, Fransız ve Alman kömür ve çelik üretimini diğer Avrupa ülkelerinin de katılabileceği ortak bir otorite altına almayı önerdi. 18 Nisan 1951'de Paris'te Fransa, Federal Almanya Cumhuriyeti, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg bu konsepte dayalı olarak Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nu (AKÇT) kuran anlaşmayı imzaladı.
Böylece kömür ve çelik için birleşik bir pazar oluşturuldu. Yardım ve sübvansiyonların yanı sıra tarifeler, kotalar ve ayrımcı politikalar da ortadan kaldırıldı. Embriyonik AKÇT, Jean Monnet tarafından yönetilen ve dokuz atamadan oluşan bir Yüksek Otorite; görevi Yüksek Otorite'nin çalışmalarını koordine etmek olan bir Bakanlar Konseyi; bir Topluluk Meclisi ve bir Adalet Divanı içeriyordu. Ufukta görünen bu yeni Avrupa birliği ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nun (AKÇT) kısa süre içinde daha resmi bir organizasyona dönüşmesi bekleniyordu.
Avrupa Savunma Topluluğu (EDC) Oluşturma Girişiminin Başarısızlığı
Almanya'nın yeniden silahlanma isteği Avrupa Savunma Topluluğu kavramını ortaya çıkardı. Kore Savaşı'nın patlak vermesi, iki Almanya arasında bir savaşın kaçınılmazlığını beraberinde getirdi. Batı Almanya'nın bir Doğu Bloku istilasına karşı savunulması bundan sonra mutlak bir gereklilik haline geldi. Oluşmakta olan birlik çerçevesinde Fransa, Almanya'nın yeniden silahlanmasını bir Avrupa gücü bünyesinde kabul etmeyi önerdi ve Almanya buna şiddetle karşı çıktı.
Avrupa Savunma Topluluğu'nu (EDC) kuran antlaşma 27 Mayıs 1952'de Paris'te imzalandı. Soğuk Savaş'ın doruk noktasında, Batı Almanya'nın kurulmakta olan bir Avrupa ordusu çerçevesinde yeniden silahlanmasının önü açılmış oldu. Bu bir Fransız fikri olmasına rağmen, Fransa bu fikre karşı en sert mücadeleyi veren ülke oldu. Ülke Çinhindi'nde dekolonizasyon mücadelesi verirken (Birinci Çinhindi Savaşı) bile EDC'nin Fransız ordusunu yok edeceğine dair yaygın bir panik vardı. Suya düşen EDC planı 30 Ağustos 1954'te Ulusal Meclis'te yapılan bir oylamayla resmen iptal edildi.
Avrupa Birliğinin Yeniden Canlandırılması: Ortak Pazar, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Roma Antlaşması
EDC'de çalkantılar vardı, ancak Avrupa genelinde ivme artıyordu. AKÇT'yi oluşturan altı ülke, ekonomik işbirliklerini güçlendirerek gelişmekte olan ortaklıklarını bir adım öteye taşımaya karar verdi. Plan, insanların, ürünlerin ve paranın serbestçe dolaşabileceği bir "ortak pazar" yaratmaktı. Avrupa Birleşik Devletleri eylem komitesinden Jean Monnet'nin 1955'te ifade ettiği gibi, "askeri olmayan atom enerjisi meselelerini" ve bazı "ekonomi alanlarını" Avrupalılaştırmak için, Ekim 1954'te Messina'da altı ulusun katıldığı bir konferansta "Avrupa Birliği'nde yeni bir adım" üzerinde anlaşmaya varıldı.
25 Mart 1957'de birçok ülke bir araya gelerek Roma Antlaşması'nı imzaladı. 1 Ocak 1958'de Avrupa Ekonomik Topluluğu'nu (Ortak Pazar olarak da bilinir) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu'nu (genellikle Euratom olarak bilinir) kurdular ve her ikisi de ertesi yıl çalışmaya başladı. Bir gümrük birliği ve birleşik bir pazar oluşturarak, üye devletler sonunda ortak bir ekonomi politikası üzerinde birleşebileceklerdi.
Roma Antlaşması uyarınca bir Avrupa Parlamentosu, bir Bakanlar Konseyi, bir Komisyon, bir Adalet Divanı ve bir Genel Denetçi kuruldu. Üç topluluğun (AET, AKÇT ve Euratom) her biri bir parlamento ve bir adalet divanını paylaşıyordu ve 1967'den beri Euratom'un tek bir komisyonu ve konseyi vardı. Belçika'nın Brüksel kentinin Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Komisyonu'na, Fransa'nın Strasbourg kentinin ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Avrupa Adalet Divanı'na ev sahipliği yapmasına karar verildi.
Genişleme Sürecinden Avrupa Tek Senedi'ne
Roma Antlaşmalarının imzalanmasından sonra daha fazla ülke AET'ye katıldıkça, örgüt genişleme sürecine girdi. Böylece, siyasi uluslarüstülüğe karşı ısrarlı direnişine rağmen Birleşik Krallık, Topluluğun ekonomik avantajlarından yararlanmak için Temmuz 1961'de Ortak Pazar'a üyelik başvurusunda bulundu.
Birleşik Krallık, Danimarka ve İrlanda, General Charles de Gaulle'ün bu entegrasyona karşı ısrarlı direnişine rağmen 1 Ocak 1973'te Ortak Pazar'a girdi. Sonraki üç ülke 1981 yılında Yunanistan, beş yıl sonra İspanya ve Portekiz ve son olarak 1987 yılında İtalya katıldı. Bu arada Avrupa'daki değişimler de güçlü bir şekilde devam ediyordu. Bunun sonucunda 7 ve 10 Haziran 1979'da Avrupa Parlamentosu için ilk doğrudan seçimler yapıldı ve 14 Haziran 1985'te Topluluk içinde insanların serbest dolaşımına izin veren Schengen Anlaşması imzalandı.
Charles de Gaulle ve Adolf Hitler'den sonra bir başka ünlü ikili daha bu Avrupa birliğine damgalarını vurdular. Fransa ve Batı Almanya arasındaki gerginlik 1970'lerin son yıllarında azaldı. Genç Fransız cumhurbaşkanı Valéry Giscard d'Estaing ile Alman sosyal demokrat ve şansölye Helmut Schmidt iyi anlaşıyordu. Avrupa birliği büyük ölçüde Paris-Berlin eksenine dayanıyordu. Birlikte gösterdikleri çabaların bir sonucu olarak, Avrupa siyasi işbirliği artık bir topluluklar konseyi çerçevesinde devlet ve hükümet başkanlarının düzenli toplantıları yoluyla yapılandırılıyordu.
Nihayetinde 1979'da tek bir para biriminin kurulmasının önü açılmış oldu. Avrupa kökenleri güçlü olan Valéry Giscard d'Estaing, bu "uluslarüstü" yapının oluşturulmasında kilit bir figürdü. Bu nedenle Aralık 2001'de Avrupa'nın Geleceği Konvansiyonu'na başkanlık etmiştir. Bu noktadan bakıldığında, görevi bir anayasanın oluşturulmasını denetlemek ve Avrupa'nın yeni keşfedilen mimari karmaşıklığı hakkında derinlemesine düşünmekti.
Nihayet 28 Şubat 1986'da François Mitterrand Avrupa Tek Senedi'ni imzalayarak birleşik Avrupa'yı yeniden canlandırdı. Fransa Cumhurbaşkanı'nın Verdun'da Almanya Şansölyesi Helmut Kohl ile tarihi el sıkışmasından Avrupa'nın birliğini önemsediği anlaşılıyordu. Tek Senet, Topluluk kurumlarına uluslararası ilişkiler, çevrenin korunması ve teknolojik gelişme konularında yetki vererek Roma Antlaşmalarını tamamladı. Ayrıca, bir Avrupa Hükümet Liderleri Konseyi'nin varlığını resmileştirdi.
Maastricht Antlaşması
Tek Senet'in bu Avrupa birleşme girişimlerinin son adımı olmadığını belirtmek önemlidir. Gerçekte bu girişimler 1988'de yeniden başladı ve 7 Şubat 1992'de Maastricht'te (Hollanda) imzalanan yeni bir antlaşmayla sonuçlandı. Bu antlaşmanın imzalanmasıyla, Ortak Pazar Avrupa birliği lehine ortadan kalktı ve Avrupa Ekonomik Topluluğu "Avrupa Topluluğu" oldu. Antlaşma Avrupa'yı birbirine daha da yakınlaştırdı.
Maastricht Antlaşması, Topluluğun yetkilerini genişletmiş ve ortak dış ve güvenlik politikalarını güçlendirmiş, ayrıca parasal ve ekonomik entegrasyonu, Avrupa medeni haklarını ve özellikle Avrupa vatandaşlığını (Topluluk içinde herhangi bir yere taşınma ve ikamet etme özgürlüğünün yanı sıra Avrupa seçimleri ve belediye seçimleri için ikamet edilen ülkede seçme ve seçilme hakkı da dahil olmak üzere) tesis etmiştir.
Eğitim, mesleki eğitim, kültür ve kamu sağlığı artık Topluluğun uzmanlık alanına dahil edilmiştir. En önemlisi, Maastricht Antlaşması Avrupa için birleşik bir para birimi yaratmaya karar verdi. Birleşik Krallık ve Danimarka bu antlaşmaya önemli ölçüde muhalefet etse de, Fransa 20 Eylül 1992'de yapılan bir referandumda "evet" oylarının zorlukla kazanılmasının ardından antlaşmayı onayladı.
Euro'ya Dönüşüm
Euro, 1 Ocak 1999 tarihinde aralarında frank, mark ve liranın da bulunduğu 10 Avrupa para biriminin yerini almıştır. Yeni para birimi ancak üç yıl sonra, 1 Ocak 2002'de yürürlüğe girebildi. Maastricht Antlaşması, avronun nihayetinde sonuçlandırdığı uzun süreli parasal birleşme sürecinin başlangıç noktasıydı. Avronun yürürlüğe girmesini müteakip anlaşmalar takip etti.
Ekim 1997'de özgürlük, demokrasi ve insan haklarına saygı idealleri yeniden teyit edildi ve Amsterdam Antlaşması ile bir özgürlük, güvenlik ve adalet bölgesi önerisi yapıldı. Antlaşma aynı zamanda yeni üye devletlerin eklenmesini de öngörüyordu. Avrupa Parlamentosu'nun ortak yasa koyucu statüsü Şubat 2001'de Nice Antlaşması ile daha da güçlendirildi.
Fransız hükümeti tüm süreç boyunca aktif bir katılımcı olmuştur. Ortak para biriminin başlatılmasına ve geliştirilmesine yardımcı oldu ve Almanya ile birlikte ve Avrupa Birliği dışında bir dizi proje gerçekleştirdi. Sonuç olarak Almanya'da Eurocorps (Avrupa Kolordusu), Arte televizyon ağı ve birleşik bir tarih ders kitabı oluşturuldu.
Radikal Bir Genişleme: 28 Üyeli Avrupa Birliği
Avronun 2002'de piyasaya sürülmesinden hemen sonra Doğu Avrupa'daki sekiz ülke Avrupa Birliği üyeliği için ciddi bir şekilde değerlendirildi. İsveç, Finlandiya ve Avusturya 1995 yılında Avrupa Birliği'ne katılan ilk üç üyeydi. Avrupa Birliği'ne üye ülke sayısı 2004 yılında 10'a yükselmiştir. Bulgaristan ve Romanya 2007'de, Hırvatistan ise beş yıl sonra 2013'te Birliğe katıldı. Avrupa'nın bölgesel sınırları konusu, Türkiye'nin üyeliği için devam eden müzakerelerde gündeme gelmiştir.
Avrupa Birliği kurumlarının sorunsuz çalıştığından ve tüm üye devletlere söz hakkı tanırken kararların etkin bir şekilde alındığından emin olmak için, AB'nin üye devletlerinin çeşitliliğini ve büyüklüğünü hesaba katan standartların oluşturulması gerekiyordu.
Avrupa Anayasası'nda Yanlış Giden Neydi?
Avrupa Konvansiyonu ve Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği'ne yeni üyelerin katılımıyla birlikte tüm Avrupalılara bir Anayasa taslağı sunmanın zamanının geldiğini düşündü.
Bu operasyondan sorumlu olan kişi yine bir Fransız'dı. Geleceğin Avrupa Anayasasını yazma işi Valéry Giscard d'Estaing'e düştü. Avrupa Konseyi Haziran 2004'te planı onayladı ve daha sonra Avrupa Birliği üye ülkeleri resmi olarak onayladı.
Fransız seçmenler, ülkenin Avrupa birliğindeki önemli rolüne rağmen, 29 Mayıs 2005 tarihinde yapılan referandumda önerilen "Avrupa Anayasası "nı reddetti. Sonuç olarak, 28 Üye Devlet yeni bir metin üzerinde uzlaşmak zorunda kaldı ve daha sonraki görüşmeler, öncelikle Avrupa Kurumlarına odaklanan Lizbon Antlaşması'nın (2007) imzalanmasıyla sonuçlandı. 2013'te eklenen İstikrar, Koordinasyon ve Yönetişim Antlaşması (TSCG), Üye Devletlerin ekonomi ve para politikalarını özellikle Avro Bölgesi içinde birbirine yaklaştırmayı amaçlamıştır.
Avrupa Birliği ve Krizler
Afrika ve Orta Doğu'dan 2014 yılında eşi benzeri görülmemiş bir hızla gelen göç, Birlik içinde zaten var olan bölünmeleri daha da şiddetlendirdi. Almanya göçü kabul etse bile, özellikle Orta Avrupa'daki diğer bazı ülkeler açık muhalefet göstermiş ve hatta sınırlarını geçici olarak kapatmışlardır.
İkinci fırtına ise 23 Haziran 2016'da Birleşik Krallık'ta yapılan ve seçmenlerin çoğunluğunun Avrupa Birliği'nden çıkmayı tercih ettiği referandumla koptu. Bu ayrılık, kapsamlı görüşmelerin ardından 31 Ocak 2020'de resmiyet kazandı.
2019'dan bu yana Avrupa Birliği, bir dizi sorun (sağlık krizi, Ukrayna'daki çatışma vb.) ve birçok ülkede çoğu Avrupa Birliği karşıtı olan milliyetçi ve muhafazakar siyasi grupların büyümesi nedeniyle tehdit altındadır.
