"Condor Array Telescope" adı verilen yeni bir teleskop, astrofizikçiler için çok düşük parlaklıktaki evrende yeni bir dünyanın kapılarını açabilir. Bu ay Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (MNRAS) dergisinde arka arkaya yayınlanan dört yeni makale, Condor tarafından elde edilen gözlemlere dayanan ilk bilimsel bulguları sunuyor. Proje, Stony Brook Üniversitesi Fizik ve Astronomi Bölümü ile Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'ndeki (AMNH) bilim insanları tarafından ortaklaşa yürütülüyor.
Stony Brook Fizik ve Astronomi Bölümü Profesörü Kenneth M. Lanzetta ve Stefan Gromoll ile AMNH Astrofizik Bölümü Küratörü Michael M. Shara'ya göre Condor şu anda tam olarak faaliyete geçmiş durumda. Yeni "dizi teleskop", birkaç küçük teleskoptan gelen ışığı daha büyük bir teleskopla eşdeğer hale getirmek için bilgisayarları kullanıyor ve geleneksel teleskoplarla görülemeyecek kadar soluk olan astronomik özellikleri tespit edip inceleyebiliyor.
İlk makalede Lanzetta ve meslektaşları Condor'u kullanarak Dünya'dan yaklaşık 50 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan ve iyi bilinen bir spiral galaksi olan NGC 5907'yi çevreleyen son derece soluk "yıldız akıntılarını" incelediler.
Bu tür akıntılar, cüce yoldaş galaksiler birincil galaksinin gelgit çekim kuvveti tarafından parçalandığında ortaya çıkar. Farklı bir teleskop tarafından 2010 yılında elde edilen önceki bir görüntü, galaksiyi çevreleyen bir sarmalın iki tam döngüsünü oluşturan dikkate değer bir yıldız akışını gösteriyor gibi görünüyordu. Ancak 2019'da "Dragonfly Telephoto Array" tarafından elde edilen bir başka görüntüde bu sarmaldan eser yoktu.
Condor ekibi yeni dizi teleskobunu test etmeye ve tutarsızlığı değerlendirmeye karar verdi. 2022'de NGC 5907'nin derin bir görüntüsünü elde ettiler. Dragonfly görüntüsünde olduğu gibi, Condor görüntüsünde de sarmalın izine rastlanmadı ve ekip 2010 görüntüsündeki sarmalın muhtemelen görüntü işlemeyle ilgili bir yapaylık olduğu sonucuna vardı. Condor görüntüsü ayrıca önceki görüntüler tarafından tespit edilemeyen soluk özellikleri de ortaya çıkardı.
İkinci makalede Shara ve meslektaşları Condor'u kullanarak Kitt Peak Ulusal Gözlemevi 4 metrelik teleskobu tarafından Ocak 2007'de elde edilen cüce nova Z Camelopardalis ya da "Z Cam" görüntüsünü yeniden değerlendirdiler. Görüntüde, Shara'nın M.Ö. 77 yılında Çin İmparatorluk astrologları tarafından kaydedilen "yeni bir yıldız" tarafından yayıldığını tahmin ettiği Z Cam'ı çevreleyen kısmi bir gaz kabuğu görülüyordu.
Condor ekibi bu spekülasyonu test etmek için Kasım 2021'de Z Cam'ın yeni bir görüntüsünü elde etti. Daha sonra, önceki ve sonraki görüntülerde kabuğun konumlarını karşılaştırarak, kabuğun genişleme oranını ölçtüler ve 2000 yıldan daha uzun bir süre önce meydana gelen bir patlamayla gerçekten tutarlı bir oran buldular.
Ancak ekip, 4 metrelik teleskop tarafından gösterilen kısmi kabuk yerine, yeni Condor görüntüsünün Z Cam'ı çevreleyen gaz kabuğunun tamamını ortaya çıkardığını hayretle gördü. Dahası, Condor görüntüsü ilk kabuğu çevreleyen daha büyük bir kabuk daha ortaya çıkardı.
"Bu yeni görüntüler Condor'un ne kadar hassas olduğunu gösteriyor. Yeni kabuklar geleneksel teleskoplar tarafından görülemeyecek kadar silik" diyor Lanzetta.
Z Cam makalesinin başyazarı Shara, "Bu, bir cüce novayı çevreleyen iki eşmerkezli kabuğun şimdiye kadar bulunan ilk örneğidir ve eşmerkezli kabukların nispeten büyük beyaz cücelerin sık sık patlayan novalarını çevrelemesi gerektiğine dair uzun süredir devam eden bir hipotezi doğrulamaktadır" diyor.
Diğer iki makale, başka bir novayı çevreleyen son derece soluk bir gaz kabuğunu tanımlamaktadır. Bu kabuğun var olduğu tahmin ediliyordu ancak geleneksel teleskopların tespit edemeyeceği kadar silikti. Daha önce bilinen nova kabuklarından 50 kat daha büyüktür ve on binlerce yıl boyunca birbirine çarpan birden fazla nova kabuğunun ürünüdür.
Lanzetta'nın geçmiş araştırmaları galaksi oluşumu ve galaksiler arası ortamın evrimi konuları da dahil olmak üzere galaksi dışı astronomi ve kozmoloji üzerine yoğunlaşmıştır. Gromoll, büyük ölçekli bilimsel hesaplama konusunda uzmandır. Shara'nın geçmiş araştırmaları novalar ve yıldız evriminin son aşamaları üzerine yoğunlaşmıştır.
Lanzetta ve Gromoll 2019 yılında Condor üzerinde çalışmaya başladı. Shara projeye 2020 yılında katıldı. Condor ekibi, 2021'de cihazı New Mexico'nun güneybatı köşesinde, Animas kasabası yakınlarındaki Dark Sky New Mexico gözlemevinde çok karanlık bir astronomik alana yerleştirdi.
