Papa III. Leo'nun 800 yılının Noel gününde Şarlman (Charlemagne)'a Roma İmparatoru olarak taç giydirmesiyle Batı Avrupa için yeni bir dönem başladı. Frank Krallığı, daha önce Büyük Konstantin yönetimindeki Roma İmparatorluğu'nun sahip olduğu konuma yükselmişti. Tarihçilerin gözünde yeni kurulan İmparatorluk, Hristiyanlaştırılmış Roma İmparatorluğu'nun yasal varisiydi.
Şarlman, Konstantinopolis'in uzak Romalı hükümdarları gibi ilahi olarak atanmış bir hükümdar olarak selamlanmış ve hem Konstantin hem de Davut ile karşılaştırılmıştır. Şarlman'ın klasik Roma ile bağlarını yeniden canlandırması, Karolenj sanatının büyümesi için hayati bir ideolojik temel sağlamıştır. Erken Hristiyan sanatının Orta Çağ boyunca Batı Avrupa sanatı üzerindeki etkisini o dönemden örneklere bakarak görmek mümkündür.
Karolenj Hanedanı ve Sanat Üzerindeki Etkisi
800 ve 900 yılları arasında Karolenj hanedanı Batı Avrupa'da hükümet, sanat ve ekonomi de dahil olmak üzere tüm cephelerde üstünlük sağlamıştır. Neredeyse efsanevi bir figür olan Şarlman'ın ya da Latince adıyla Carolus Magnus'un adını taşıyordu. Babasının ve dedesinin izinden giden Şarlman, imparatorluğunu her yöne genişleten savaşçı bir kraldı. Şarlman'ın uzun süren hükümdarlığı 768 yılında başladı ve bu süre zarfında Avarlar, Lombardlar, Moors, Frizyalılar ve Saksonlarla savaştı ve onları fethetti.
Şarlman ve sarayı, askerî operasyonları yönetirken bile farklı halkları Hıristiyan inancı altında bir araya getirmek için çalışmıştır. Kilise ve devletin ayrılmasını savunmasının yanı sıra, Batı Avrupa'da öğretim uygulamalarını geliştiren, ritüelleri yenileyen ve Latince'nin eğitimli kesimin dili olarak statüsünü yeniden canlandıran kültürel bir rönesansa ilham kaynağı oldu.
Bu dönüşüm, başta I. Louis (Dindar Ludwig) ve II. Charles (Dazlak Karl) olmak üzere Şarlman'ın varisleri tarafından sürdürülmüştür ve Karolenj Rönesansı olarak bilinmektedir. Modern akademisyenler "canlanma" kelimesini "Rönesans" kelimesine tercih etmektedir çünkü Karolenj hanedanı Greko-Romen geleneklerinden yararlanmaktan ziyade eğitimli bir yönetim oluşturmakla ilgilenmiştir. Latince'nin yeniden canlanması antik metinlere ve edebiyata yeni bir ilgi duyulmasına yol açmış, seküler ve kutsal çalışmaların müfredata entegre edilmesi sonuçta hem Devlete hem de Kilise'ye fayda sağlamıştır.
Frank nüfusunun sanata duyduğu yeni hayranlık, bugün Karolenj olarak adlandırdığımız tarzın gelişmesine yardımcı oldu.
Şarlman'ın Sarayı
Şarlman, okuma yazma bilmediği, yazı yazamadığı ve çok az Latince bildiği göz önüne alındığında, büyük bir kültürel ayaklanmanın olası bir lideri gibi görünmeyebilir. Buna rağmen, ana sorumluluklarından biri İmparatorluğu ayakta tutan bilgiyi yaygınlaştırmak ve korumaktı. Bu amaçla Şarlman, Aachen'daki sarayını çoğu keşiş ya da din adamı olan bilgili kişilerle doldurdu. İmparatora en yakın bilgin olan Yorklu Alcuin sarayının bir üyesiydi. Diğer önemli üyeler arasında Lyonlu Agobard, Orleanslı Theodulf, Diyakoz Paul, Einhard ve imparatorun kendi kişisel hekimi Einhard vardı.
Bu düşünürler Karolenj Rönesansı'nın büyümesi için çok önemliydi. Ritüelleri standartlaştırmanın yanı sıra, retorik, ahlaki teoloji, rasyonel akıl yürütme ve şiiri canlandırmaya odaklandılar. Alcuin tarafından yönetilen Aachen'daki kraliyet scriptorium'u, Karolenj minüskülü adı verilen ve yazılı belgelerin okunabilirliğini artıran yeni bir yazı geliştirdi. İmparatorluğun dört bir yanında, kraliyet çevresi tarafından verilen eğitim paradigmasını takip eden yeni okullar açıldı. Kültürel Rönesans'ın bir parçası olarak, Karolenj Avrupası'ndaki sanatçılar ve mimarlar çalışmalarında çok çeşitli stil ve temalar kullandılar.
Karolenj Mimarisi
Franklar, Karolenj yapılarından günümüze ulaşanlardan da anlaşılacağı üzere, Geç Antik Çağ ve Roma'daki çağdaşlarının tarzını taklit etmek için çaba göstermişlerdir. Karolenj sanatı ve inşası söz konusu olduğunda, Aachen'daki Palatine Şapeli mükemmele en yakın olanıdır. Papa III. Leo, 805 yılında İsa ve Meryem'e bir mabet ithaf ederek onları onurlandırmıştır. Kilisenin tasarımı eski Roma'nın ve Büyük Konstantin'in saltanatının stillerini yansıtmaktadır. Roma ve Ravenna'dan ithal edilen sütunlar ve mermer taşlarla inşa edilmiştir.
Kilisenin inşası sırasında, 4. yüzyılda Romalı bir asker olarak ölen Hristiyan kahraman Aziz Martin'in cübbesi kilisenin içine yerleştirilmiştir. Yapının tasarımında Kudüs'teki Kutsal Kabir ve Ravenna'daki San Vitale'den esinlenilmiştir. Palatine şapelinin düzeni, şapelin merkez göbeğinde yer alan ambulatuvar ve üst salonun düzenine benzer. Şarlman'ın ölümünden sonraki 700 yıl boyunca kilise taç giyme törenlerine ev sahipliği yaparak Karolenj rönesansı ve sanatının önemini bir kez daha ortaya koymuştur.
Bazilika tipi binaların benimsenmesi ve geliştirilmesi Karolenj sanatının bir başka katkısıdır. Karolenj bazilikaları, Konstantin zamanından beri kilise tasarımlarında kullanılan bir özellik olan batı işlerini (bir kilisenin anıtsal, genellikle batıya bakan giriş kısmı) batı cephelerine dahil eden ilk yapılardır.
Karolenjlerin Anıtsal Duvar Resimleri
Devasa resim Karolenj sanatının önemli bir parçası olmasına rağmen, sanat tarihçileri Karolenj sanatının günümüze ulaşan tek örnekleri oldukları için kitap tezhipleri ve diğer zanaatlara odaklanma eğilimindedir. Karolenj anıtsal sanatının çok az örneği günümüze ulaşmıştır, bu nedenle eski ihtişamı hakkında sadece tahmin yürütebiliriz. Walafrid Strabo gibi Karolenj entelektüellerinin yazılarından günümüze ulaşanlara inanacak olursak, tüm kiliselerin duvar resimlerine sahip olduğunu rahatlıkla varsayabiliriz.
Hristiyanlık, Eski Ahit ve hagiografik konular kilise sanatında sıkça tasvir edilirdi, ancak el yazmalarında bunlara nadiren rastlanırdı. Romalılara büyük saygı duyan Şarlman, Aachen'da bir kilise inşa ettirmiş ve bu kilise için İspanya savaşını ve Yedi Serbest Sanat'ı (Karolenj uyanışının temeli) anlatan tasvirleri yaptırmıştır. Kilisenin kubbesi Şarlman'ın kraliyet hırsının bir sembolüdür. İsa, orijinal altın çinilerle kaplı bir platform üzerinde otururken ve Vahiy'deki 24 ihtiyar onu çevrelerken, ona aurum coronarium (altın taçlar) verirken tasvir edilmiştir.
Şarlman'ın takipçisi olan Orleans piskoposu Theodulf, Germigny-des-Pres'teki evi Yedi Serbest Sanat'ı tasvir eden tablolar ve mozaiklerle süsletmiştir. Theodulf'un bağışladığı eserlerden bir diğeri olan Germigny-des-Pres'deki kilise Palatine şapeline bakmaktadır. Kilisenin apsisinde yer alan altın, mor ve mavi renklerle boyanmış, türünün tek örneği olan bu duvar resminde iki melek ve iki melek Ahit Sandığı'nı korumaktadır.
El Yazması Tezhipler
Karolenj sanatı öncelikle edebi ya da kitap temelli bir olguydu. İncil, ayin ve bilimsel yazıların özgünlük iddiası, estetik süslemelerinden ayrı tutulamaz. Karolenj kitap resminin önemi, hem büyüklüklerinden hem de olağanüstü korunma durumlarından kaynaklanmaktadır.
Bu hareketin izleri İmparator Şarlman'ın şahsına kadar sürülebilir. Aachen kraliyet kütüphanesindeki kitap koleksiyonu tüm Batı Avrupa'nın en büyüğüydü. Aachen kalesindeki kütüphane ve scriptoria, krallık genelinde el yazmalarının nasıl kopyalandığı ve süslendiği üzerinde önemli bir etkiye sahipti.
Bu metinlerin kopyalanması ve süslenmesinden sorumlu olan Karolenjli yazarlar, çalışmalarının orijinallerine mümkün olduğunca sadık kalmasını sağlamak için her türlü çabayı göstermişlerdir. Bunu yaparken, orijinal belgelerle en doğrudan bağlantılı olan Romalı ve Bizanslı meslektaşlarının çalışmalarına baktılar.
Sonuç olarak, Aachen sarayı geleneksel temsili tezhip tarzının geliştirildiği bir merkez haline gelmiştir. Bu tarzda korunmuş ilk el yazması Şarlman'ın kendisiyle ilgilidir. Kâtibinin adıyla anılan Godescalc Evangelistary, Charles'ın oğlu Pepin'in Lateran vaftizhanesindeki vaftizini hatırlatır. El yazmasının tasarımları, tıpkı genç prensin vaftiz edildiği ortam gibi, Roma kraliyet geleneklerini hatırlatmaktadır. Altın, hayvan ve çiçek temaları, Evangelistlerin, tahttaki İsa'nın ve Hayat Çeşmesi'nin tam sayfa tezhiplerini süslemektedir.
Çeşitli Scriptoria ve Tezhip Merkezleri
Orta Çağ'da, Aachen'daki Palatine Kütüphanesi el yazmalarının yaratılması ve süslenmesi için en önemli merkezdi. Ancak 9. yüzyıla gelindiğinde, Reims ve Tours gibi batı kentlerinin siyasi ve sanatsal önemi artmaya başlamıştı. Othenli Gundohin'in Evangelistary'si, Auxerreli Gelon'un Sacramentary'si ve Essenli Carolingian'ın Evangelistary'si gibi muhteşem eserlerin hepsi taşra merkezlerinden gelmiştir.
Utrecht Mezmuru, Karolenj döneminin bu diğer büyük sanat merkezlerinden birinde üretilmiş bir başyapıttır. Başpiskopos Ebbo bu mezmuru 820 ile 830 yılları arasında, muhtemelen Reims'te ya da Hauvilliers manastırında hazırlatmıştır. Belki de bu kitap Şarlman'ın oğlu I. Louis (Dindar Ludwig) ya da Şarlman'ın halefi olacak olan yeni doğmuş II. Charles (Dazlak Karl) için bir hediye olarak tasarlanmıştı. Geç Roma ikonografisi ve Roman capitalis rustica yazısının kullanılmasından da anlaşılacağı üzere, çizimler 5. yüzyıl örneklerine dayanmaktadır. Reims tarafından popüler hale getirilen tarzda tezhiplenmiş Utrecht Mezmurları etkili olmuştur. Mezmur, 1000 yılı civarında İngiltere'ye ulaştıktan sonra Harley Mezmuru, Eadwine Mezmuru ve Paris Mezmuru için ilham kaynağı olmuştur.
Karolenj Kuyumcuları
Altın, Orta Çağ'da göksel aydınlanmayı temsil ettiği için Tanrı'ya sunulmaya değer bir adak olarak görülüyordu. Hepsi de tipik olarak altından yapılmış sunaklar, ciboria'lar, kutular, emanetler ve kitap kapakları Karolenj sanatının temel unsurlarıydı. Şarlman döneminden günümüze yalnızca üç altın işçiliği objesi kalmıştır: Şarlman'ın "tılsımı" (aslında bir kutsal emanet), Aziz Maurice'in hazinesinden bir ibrik ve Einhard'ın Kemeri (yalnızca 18. yüzyıla ait bir çizim olarak korunmuştur).
Şarlman'ın ölümünden sonra bile Karolenj kuyumcuları çalışmaya devam etmiştir. Lindau İncilleri'nin kapağı Frank kuyumcuları için büyük bir projeydi. Kitabın ön yüzünde çarmıha gerilişin bir resmi vardır. İsa'nın ölümüne ağıt yakan alttaki iki figürün üzerindeki perdeler antik sanatı anımsatmaktadır. Haç değerli taşlarla süslenmiştir ve tasarımı kilise mimarisini anımsatmaktadır. Kapağın tüm dekorasyonu ve ikonografisi Vahiy Kitabı'nda anlatıldığı gibi Göksel Kudüs'ü sembolize etmekte ve kitabın içeriğini önceden haber vermektedir.
