8'inci yüzyıldan 16'ncı yüzyıla kadar süren Orta Çağ İspanyası kültürel çatışmaların yuvasıydı. Şiddet dolu dönemler arasında İspanya'daki Hristiyan ve Müslüman şehir devletleri huzurlu ticaretin, dini hoşgörünün ve akademik himayenin vahalarıydı. Emevi hanedanının sürgündeki hükümdarlarının sarayları, bu dönemde Mağribi sanatının gelişmesine elverişli yaratıcı bir ortam sağladı. Orta Çağ İspanyası'nın çeşitliliği ve zenginliğinden ilham alan bu sanat, Orta Çağ'ın en büyük sanat eserlerinden bazılarına dönüştü. Bunca yıl sonra bile Kurtuba Ulu Camii ve Elhamra Saray şehri Mağribi mimarisinin örnek eserleri olmaya devam etmektedir.
Endülüs'ün Başlangıcı
711 yılına gelindiğinde Emevi halifelerinin birlikleri İber Yarımadası'nın güneyine ulaşarak Orta Çağ İspanyası'nda yeni bir dönemi başlatmış ve İslam sanatının gelişmesini teşvik etmiştir. Yedi yıl içinde Müslümanlar, daha önce Vizigot toprağı olan yarımadanın neredeyse tamamını fethetmişlerdi. Endülüs, Emevilerin yakın zamanda ele geçirdiği topraklar için kullanılan Arapça terimdir.
İlgili:
- 722-1492 Reconquista: İspanya'nın Araplardan Geri Alınması
- Reconquista Ne Zaman Sona Erdi?
- Emevi Halifeliği: En Büyük İslam Devleti
- Puvatya Muharebesi: Avrupa'da Arap ilerleyişinin sonu
750 yılına gelindiğinde, Halifeliğin doğusunda yeni bir Arap grubu yönetici aileye karşı isyan etmişti. Şam'daki Emevi otoriteleri, Seffah veya Ebü'l-Abbas Seffah liderliğindeki bu grup tarafından tahttan indirildi. Yeni Abbasi rejiminin eskilere karşı herhangi bir hoşgörüsü yoktu. Hem yaşayan hem de ölen Emeviler öldürüldü ve mezarlarına saygı gösterilmedi. Yaşayan son hükümdar I. Abdurrahman, Kuzey Afrika'dan İspanya'ya kaçtı ve burada Córdoba veya Kurtuba şehrinde bir emirlik kurdu.
Emevi İspanyası ve Mağribi Sanatı
İspanya'da İslam etkisindeki eserler, her biri farklı anlamlar içeren birkaç farklı isimle anılıyor. En popüler tanım "Mağribi sanatı" olup, genel olarak İslam sanatı anlamına da gelebilir. Mudéjar (Arapça: Müdeccenler), Hristiyan müşteriler için yapılar inşa eden Müslüman zanaatkârlar için kullanılan daha az yaygın bir kelimedir. Arapça yazı ve at nalı kemeri gibi İslam sanatının ve yapılarının belirleyici özelliklerinin çoğu Müdeccen mimarisinde de mevcuttur.
Mağribi sanatı, farklı sanat akımlarının özelliklerini bir araya getirerek yeni formlar oluşturması nedeniyle tarihsel açıdan önemlidir. Müslümanların yönetimindeki Orta Çağ İspanyası'nda Hristiyanlar ve Yahudiler aynı dili konuşuyor ve ortak bir kültürel mirası paylaşıyorlardı. Mağribi sanatı, Córdoba, Granada, Toledo, Sevilla ve Malaga'daki Emevi saraylarıyla olan ilişkisine dayanıyordu. Bu şehir devletlerinin yöneticileri, mali destek sağlayarak yaratıcılığın teşvik edilmesinde etkili olmuşlardır. Zanaatkârlarının inançları arasında ayrım yapmadılar ve sanatın kraliyet himayesini kutsal bir hak olarak gördüler.
Kurtuba Ulu Camii
Kurtuba şehri, Kastilyalı III. Ferdinand tarafından fethedilene kadar İslami İspanya'nın merkezi olarak hizmet vermiştir. Kurtuba Ulu Camii (İspanyolca La Mezquita olarak bilinir), şehri Endülüs'ün merkezi olarak da kuran I. Abdurrahman tarafından başlatılmıştır. Şehirde 10. yüzyıla kadar 50 kilise vardı, ancak La Mezquita kutsal merkez olarak kaldı. Ulu Cami'nin bulunduğu yer aslında hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar tarafından kullanılan bir Vizigot şapeliydi.
Hem II. Abdurrahman (II. Abd al-Rahman) hem de II. Hâkim camiyi birkaç kez genişleterek ilave mihraplar (dua nişleri) yerleştirilmesini gerektirmiştir. Aslen 9. yüzyılda inşa edilen ve şu anda Villaviciosa şapeli olan mihrap, büyük bir oda ölçüsündedir. Ayrıntılı yontulmuş alçı süslemeleri ve çok kanatlı at nalı kemerleri ile tamamlanan kraliyet muhafazası bu mihrabın yanında bulunabilir. Diğer mihrap, 10. yüzyıldan kalma, kıble duvarının içine inşa edilmiş sekizgen bir odadır ve sütunlarla desteklenen devasa nervürlü bir çatı ile örtülmüştür. Kubbenin içinde gökkuşağı renklerinde altın ve camdan (belki de Bizans imparatorunun bir hediyesi) oluşan bir kolaj vardır.
Emevi emirlerinin 929 yılında halifeliğe yükselişi bu mihrapla sembolize edilmiştir. Ulu Cami en çok sütunlarla desteklenen iki katlı, bağımsız dairesel kubbeleriyle ünlüdür. Caminin kutsal alanının ortasına 16. yüzyılda bir kilise inşa edilerek caminin estetik değeri yok edilmiştir. Ulu Cami'nin tepe noktası katedralin çan yapısının içine alınmıştır. Ulu Cami'nin çaprazında yer alan halifenin evi, başpiskoposun konutu olarak yeniden düzenlenmiştir.
Medinetü'z-Zehra Sarayı (Madinat al Zahra)
Kurtuba'nın hemen batısında, geçmişi 10. yüzyıla kadar uzanan Madinat al-Zahra kraliyet yerleşimi yer almaktadır. II. Abdurrahman tarafından başlatılan ve oğlu II. Hâkim tarafından tamamlanan kapsamlı bir yapı şu anda harabe halindedir. Kalabalık Kurtuba şehrinden uzakta bir saray ve idari merkez olması amaçlanan bu yapı, Abdurrahman'ın gözde eşi Zehra'nın adını taşımaktadır.
Büyüleyici bir vaka çalışması olarak saray kompleksi, İspanyol Emevilerin Şam'daki daha güçlü seleflerinin üslup ve görgü kurallarını nasıl taklit etmeye çalıştıklarını göstermektedir. Yerleşke, ilk İspanyol Emevi olan Abdurrahman'ın Suriye'deki Rusafa'da bulunan kırsal mülkünü anımsatmaktadır. Simetrik olarak düzenlenmiş bitkisel parşömenler ve karmaşık geometrik desenler gibi İslam ve Mağribi sanatının alışılagelmiş motifleri nesnelerin yüzeylerini kaplıyordu. Medinetü'z-Zehra'nın sanatı, Emevi hanedanının İspanya ve Akdeniz'in geri kalanının geleneklerinden ilham alan Akdeniz duyarlılığını yansıtıyordu.
Medinetü'z-Zehra şehri 1010 yılında Berberi isyancılar tarafından saldırıya uğradığında tamamen yerle bir edildi ve serveti yağmalandı. Kastilyalı Peter (Pedro the Cruel) kaledeki bazı malzemeleri Sevilla'daki kendi evinin yapımında kullandı. Kaledeki eserlerin birçoğu Kuzey Avrupa'ya götürülmüştür ve günümüzde burada el üstünde tutulmakta ve iyi korunmaktadır.
Sevilla ve Mağribi Sanatı
Vizigotlar başlangıçta Sevilla'yı kendi şehirleri olarak adlandırmış, daha sonra Toledo'ya taşınmışlardır. Araplar tarafından ele geçirildikten sonra 8. yüzyıldan III. Ferdinand tarafından fethedildiği 13. yüzyılın başlarına kadar Müslüman bir metropol olmuştur. Bu değişimlere rağmen Sevilla, Mağribi sanatı için önemli bir merkez olma özelliğini Orta Çağ boyunca korumuştur. İslami dönemde şehirde hem ipekçilik hem de eğitim gelişmiştir.
Ne yazık ki, bu eski İslam metropolünden günümüze neredeyse hiçbir şey kalmamıştır. San Salvador şapeli, 859 yılında inşa edilen ilk Emevi camisinden kalıntılar içermektedir. Muhtemelen İspanya'daki en eski Müslüman yapısı olan caminin revaklarının sütunları ve minaresi günümüze ulaşmıştır. 1172'de inşa edilen orijinal Muvahhid Ulu Camii'nin yerinde bugünkü Sevilla Katedrali (Santa Maria de la Sede) bulunmaktadır. Cami binasının kendisi yıkılmış olsa da, bir zamanlar La Giralda olarak bilinen yüksek yapı hala şehrin merkez meydanında dimdik ayakta durmaktadır.
Yapının içinde her katta bir tane olmak üzere toplam yedi oda bulunmaktadır. Kastilyalı Peter'in sarayı olarak 14. yüzyılda yeniden inşa edilen Alcazar, Sevilla'daki Mağribi sanatının ve yapısının günümüze ulaşan en iyi örneğidir. Bu evin ve Elhamra'nın gösterişli süslemeleri ve tasarımı, Granada'dan gelen taş ustaları ve zanaatkârların istihdam edilmesinin bir sonucudur. Yıkılan Medinat al-Zahra'dan alınan bir dizi sütun ve diğer yapısal unsurlar 1010 yılında sarayın inşasında yeniden kullanılmıştır. Evdeki avlular veya teraslar süslü taş işçiliği kemerlerle bezenmiştir.
Endülüs Döneminde Toledo
MS 712 yılında Araplar Vizigotların başkenti Toledo (Arapça: Tuleytula)'yu fethetti. MS 717'de üslerini Córdoba'ya taşıyana kadar orada kaldılar. Şehir, 1085 yılında Hristiyanlar tarafından alınana kadar sınırda önemli bir rol oynadı. Buna rağmen, Müslümanlar ve Yahudiler bilimsel eserlerin tercümesi yoluyla şehrin entelektüel yaşamında önemli ilerlemeler kaydetmeyi başardılar.
İslami dönemden günümüze ulaşan çok sayıda Mağribi mimarisi ve sanatı örneği bulunmaktadır. El Cid 1085 yılında, günümüzde VI. Alfonso Puerta'sı olarak bilinen Eski Bisagra Kapısı'ndan şehre girmiştir.
Cristo de la Luz Camii, eski adıyla Bab el-Mardum Camii, metropolde bulunan birkaç önemli kutsal yapıdan biridir. Cami 999 yılında inşa edilmiş olup, biri yüksek olmak üzere dokuz kubbeli bir camidir. Bir zamanlar binanın güney tarafında bir mihrap bulunmaktaydı ve binanın diğer üç girişi de birbirinin aynısıydı. Dış duvarların üçünde tuğla kullanılmıştır ve bunlardan birini Kufi yazılardan oluşan bir şerit süslemektedir; bunun altında geometrik bir panel ve bunun üzerinde üst üste binen yuvarlak at nalı kemerler bulunmaktadır.
Granada'daki Elhamra
İspanya'nın İslam şehirleri arasında Granada (Gırnata), zaman testine çoğundan daha iyi dayanmıştır. Granada, 13. yüzyılda diğer Müslüman şehir devletleri fethedildikten sonra güç kazanmıştır. Nasrid hanedanı 1231'den 1492'ye kadar Granada'yı yönetmiş ve komşu Hristiyan devletlerle bağlar kurmuştur.
Elhamra kale kompleksi sadece Mağribi değil tüm İslam mimarisi ve tasarımının zirvesidir. Sadece bir saray değil, yüzyıllar boyunca inşa edilmiş bir yapılar topluluğudur. Kompleksin büyük bir kısmı 14. ve 15. yüzyıllarda inşa edilmiş olsa da, en eski bölümler 12. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Hamam (Bauelo Carrera del Darro), İspanya'daki İslam mimarisinin günümüze ulaşan en iyi örneklerinden biridir ve surlar içinde ayakta kalan birkaç kamu yapısından biridir. Eskiden Funduq al-Yadida (yeni pazar) olarak bilinen Casa del Carbón (kömür borsası) da şehir içinde bulunabilir.
Mağribi sanatının tipik bir örneği olan süsleme, önceden var olan yerel İspanyol gelenekleri ile yakındaki Hristiyan bölgelerinin, Kuzey Afrika, İran ve Yakın Doğu'nun geleneklerinin bir birleşimidir. Dar sütunlar, parlak geometrik çiniler, at nalı kemerler, dantel gibi desenli ve Arapça yazılar içeren oyma alçı duvarlar, bol miktarda mukarnas (bina yüzeylerini süslemek için kullanılan küçük, petek benzeri nişler) ve dört bölümlü bahçeler Nasrid üslubunun ayırt edici özellikleridir. Nasrid kontrolünün 1492'de sona ermesine rağmen Elhamra sarayı, birçok Endülüs formunu ve stilini kendi görsel kültürlerine dahil eden kuzeyden gelen Hristiyan işgalciler tarafından kullanıldı.
Mağribi Sanatı İspanya'nın Ötesinde
İspanya üzerindeki İslami kontrol, İslam imparatorluğunun İber Yarımadası'ndaki hakimiyetini birkaç yüzyıl boyunca istikrarlı bir şekilde kaybetmesinin ardından nihai olarak sona erdi. Hükümet gücü azalsa bile, Avrupa'nın akademik, felsefi ve dini yaşamı üzerindeki etkisi belirleyici oldu. İspanya, bu tekniklerin ve eğilimlerin Avrupa'ya yayılması için bir kanal görevi gördü. En açık şekilde, Gotik mimarinin ana unsurlarından bazıları olan sivri ve çok sütunlu kemer ve ağtonoz, Mağribi sanatının etkisiyle ortaya çıkmıştır.
İlgili:
- Bir Avuç İspanyol İnka İmparatorluğu'nu Nasıl Yıktı?
- Aztek Uygarlığı'nın İspanyollar Tarafından Yıkılması
İspanyollar 16. yüzyılın başında Meksika'ya ilk ayak bastıklarında hem Hristiyan hem de Müslüman toplumunun unsurlarını beraberlerinde getirmişlerdi. Ülkelerinin estetiğini ve yapı tekniklerini Yeni Dünya'ya beraberlerinde götürdüler. İspanyol Katolikliği 18. ve 19. yüzyıllarda Fransisken rahiplerin Kaliforniya ve Arizona'da yerel halkı Katolikliğe döndürmek için misyonlar kurmasıyla daha da yayıldı. Arizona'daki San Xavier del Bac ve Kaliforniya'daki San Luis Rey de Francia, mimari ve sanatta Mağribi etkisinin en belirgin olduğu iki yerdir.
