Mexico City bir zamanlar Tenochtitlan antik kenti olarak biliniyordu. Azteklerin jaguar derileri, obsidyen kılıçları ve törensel kurban törenleriyle kana susamış tanrılar için Amerika'ya hükmettikleri bir döneme dayanıyor, ancak kentsel planlama, tasarım ve mühendislik alanındaki başarılarının zamanına göre en ileri düzeyde olduğunu bilmek sizi şaşırtabilir. O kadar dikkat çekiciydi ki işgalcileri (İspanyol Fatihler) hayrete düşürmüştü. Su kemerleri, asma köprüler ve setlerden şehrin genel planına kadar Tenochtitlan'ın mimarisiyle ilgili her şey zamanının ötesindeydi.
İlgili:
- Aztek Uygarlığı'nın İspanyollar Tarafından Yıkılması
- Bir Avuç İspanyol İnka İmparatorluğu'nu Nasıl Yıktı?
Azteklerin Tenochtitlan'a Gelişi
Aztekler esasen üç bağımsız cumhuriyetten oluşan dağınık bir konfederasyondu. Eskiden Texcoco Gölü olan yerde inşa edilen Tenochtitlan en önemlisiydi. Gölün kenarından uzakta büyükçe bir ada olan bu nokta doğal bir savunma sağlıyordu. Şehri "Mexica" halkı kurdu. Tenochtitlan'ın inşa edileceği vadiye vardıktan sonra Mexica'lılar, hemen hemen tüm diğer şehir devletlerinin gölün sınırı boyunca uzanan bölgeleri sahiplendiğini ve hiçbirinin ilgi çekici olmayan adayı istemediğini gördüler. Başka şehir devletleri 1400'lü yılların Meksika'sında temel besin maddeleri olan mısır, fasulye ve kabak yetiştirmek için gölün eteklerinin ideal olduğunu keşfetmişlerdi.
Mexica'lar bölgeye yerleşmekte geç kaldıkları için, kendilerini idame ettirecek kadar yiyecek yetiştiremeyecekleri uygun olmayan bir adaya yerleştiler. Aslında bunu yapabilselerdi, diğer şehirler burayı çoktan ele geçirmiş olurdu. Ancak Mexica'ya gelen bir ilham söz konusuydu. Mexica'lar yakınlardaki bir şehir devletinden yüzer bahçelerin nasıl inşa edileceğini öğrendi. Bahçeler sepet şeklinde örülmüş ve birkaç metre toprağın altına gömülmüş sazlıklardan yapılıyordu. Bahçeler daha sonra halatlar kullanılarak ağaçlara sabitleniyor ve teknelerin geçebilmesi için bir kanal kazılıyordu.
"Chinampas" adı verilen yüzen bahçelerin kullanılmaya başlanmasından sonra Aztekler, bir ada kenti olan elverişsiz kayalıklarını bir kaleye dönüştürdüler. Artık su onlara engel olmak yerine yardımcı oluyordu. Aztekler mısır, fasulye ve kabağa odaklanan tipik bir asgari geçim kaynağı tarımı uyguluyorlardı. Aztekler sadece mısır, fasulye, kabak ve kabak çiçeği değil, çok çeşitli yiyecek ve bitki türlerini de ekiyorlardı. Azteklerin yıl boyunca yiyecek yetiştirme becerisi büyük ölçüde İspanyol fatihler tarafından da fark edilen bol miktarda tatlı suya erişimlerine bağlanabilir. Daha sonra bu yiyeceği yılda tam yedi kez hasat etmişlerdir.
Barajlar ve set kapakları Azteklerin su üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmalarını sağlamıştır. Bahsi geçen Nezahualcoyotl setleri bu muhteşem barajların sadece bir örneğidir. Hidro-mühendislik özelliklerinden oluşan bu karmaşık ağ hem bol hasada hem de verimli su yönetimine olanak sağlamıştır. Set, tuzlu Texcoco Gölü'nden daha bakir olan Tenochtitlan Gölü'ne yönelik taşkınları önlemede çok önemliydi. Set, en büyük öneme sahip olan amacını gerçekleştirmiş gibi görünüyor. İşgalciler (Fatihler) gelene kadar, Texcoco Gölü'nden Tenochtitlan'a sel baskını olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur.
Nezahualcoyotl Setleri
Texcoco Gölü'nün tuzlu sularını Tenochtitlan Gölü'nün tatlı sularından ayırmak için yapılan Nezahualcoyotl Setleri, Tenochtitlan mühendislerinin en büyük başarısıydı. Geniş ve kolay savunulan bir ada üzerinde yer alan Aztek başkenti, iki gölün tatlı su bölgesinde bulunuyordu. Setin uzunluğu yaklaşık 16 kilometreydi. Ortalama bir insanın setin tüm uzunluğunu yürümesi üç saatten biraz fazla sürerdi. Set genellikle tatlı su tarafının su seviyesini tuzlu su gölününkinden yaklaşık 2 metre daha yüksekte tutuyordu. Bu inşaat, sel hasarını azaltmak ve gölün tatlı su kaynağının kalitesini korumak açısından çok önemliydi.
Bu set, diğer pek çok mühendislik harikasının yanı sıra, Azteklerin komşularını kontrol etmelerine ve sadece yabancı bir sömürgeci güç tarafından fethedilebilir hale gelmelerine olanak sağladı. Oldukça iyi inşa edilmiş olan Nezahualcoyotl Setleri genellikle Aztekleri birleşik, güçlü ve geniş bir imparatorluk olarak göstermek için kullanılsa da, gerçekler daha kaotikti.
Tenochtitlan Yönetiminde Üçlü İttifak
Tenochtitlan Şehri sulara ve düşmanlarına tek başına hükmetmemiştir. Tlacopan ve Texcoco kırılgan ittifakı oluşturan diğer şehir devletleriydi. Tlacopan'dan Tenochtitlan'a daha yakındı. Adanın kuzeybatı kıyısında, Tenochtitlan Gölü'nün kıyısında yer alıyordu. Diğer yönde daha uzakta, tuzlu Texcoco Gölü'ne dökülen bir nehir üzerinde Texcoco'yu bulabilirdiniz. 1300'lerin Meksika'sında iktidar, grupların lehine olacak şekilde örgütlenmişti, bu yüzden de zirveye bu şekilde çıktılar.
Texcoco Gölü ve kolları üzerindeki her bir şehir devleti aynı askeri saldırganlık geleneğine sahipti. Bu savaşın kazananları birçok kadını hediye olarak alırdı. Buna paralel bir uygulama olarak, kadınlar siyasi müttefiklere eş olarak hediye ediliyordu. Diplomatik rakiplerin soylarının bu şekilde birbirine karışmasının bir sonucu olarak, genellikle bir lider her öldüğünde, olası varisler arasında bir kraliyet kavgası yaşanırdı. Bu şehir devleti hükümdarları "konuşmacı" ya da "sözcü" anlamına gelen tlàtoani olarak bilinirdi. Azcapotzalco'nun tlàtoani'si 1426 yılında vefat etti.
Yerel şehir devletlerinin en etkilisi olan Azcapotzalco uzun bir süre egemenliğini sürdürdü. Net bir liderin olmadığı Azcapotzalco, bir başka veraset krizine karşı savunmasızdı. Bunu izleyen olaylar Üçlü İttifak'ı üstünlüğe taşıdı.
Azcapotzalco tahtı Tenochtitlan'ın tlàtoani'si tarafından devralındı. Itzoatl, kendisine verilen isim olan "Obsidyen Yılanı" anlamına gelmektedir. Itzoatl eski bir kralın ve bir kölenin oğluydu, bu nedenle krallık üzerinde çok güçlü bir iddiası yoktu. Ancak diplomatik açıdan zekiydi ve normalde kimsenin ilişki kurmayacağı insanlar arasında dostluklar kurdu. Tenochtitlan tlàtoani, Tenochtitlan'ın egemenliğine meydan okuyacak kadar güçlü olmayan şehir devletlerini hedef aldı. Ayrıca Azcapotzalco tarafından haksızlığa uğramış ve bunu kendi yararına kullanabilecek dostlar edinmeye çalıştı.
Böylece Tlacopan ve Texcoco ile dost oldu. Üç bağımsız ulus, güçlü ama lidersiz bir devlet olan Azcapotalco'yu nihayetinde deviren bir ittifak oluşturdu. Böylece Üçlü İttifak'ın bölgenin egemen gücü olma statüsü pekişmiş oldu.
İnsan Kurban Etme (Ve Şehir Planlama)
İnternetten ve ders kitaplarından sürekli olarak öğrendiğimiz üzere, insan kurban etme Aztek toplumunun merkezinde yer alıyordu. 1524 yılında Tenochtitlan, Nürnberg'den alınan bu haritada görüldüğü gibi Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Oldukça stilize bir harita olmasına rağmen, gözünüzün doğal olarak çekildiği yer şehrin merkezidir. Büyük Tapınak (veya Templo Mayor) tüm şehrin coğrafi odak noktası olarak tasvir edilmiştir.
Templo Mayor muhtemelen ilk Meksikalıların Tenochtitlan'a yerleşmesinden kısa bir süre sonra inşa edilmiştir. Tapınağın 1325 yılı civarında inşa edildiği gösterilmiştir. Bir Aztek tanrısı olan Huitzilopochtli sunuların hedeflenen alıcısıydı.
Azteklerin teknik başarıları ve yaygın insan kurban etme uygulamaları bu tapınakta ayrılmaz bir şekilde iç içe geçmiştir. Toprağın mekanik özellikleri üzerine yapılan çalışmalar, Templo Mayor'un, benzediği insan yapımı chinampalar gibi, insan yapımı bir ada üzerine inşa edildiğini göstermiştir. Bu tapınağın adandığı Huitzilopochtli'ye hem Aztekler hem de Meksikalılar tapıyordu.
Aztekler Huitzilopochtli'ye hem Güneş Tanrısı hem de Savaş Tanrısı olarak taparlardı. Aztekler tanrılarının her gün bir kurban gerektirdiğini düşünüyorlardı. Tlaxcaltiliztli, önemi nedeniyle onu tanımlamak için icat edilmiştir. Bu ihtiyacın insan kanı ve kalbinden sağlanması anlaşılır gibi görünüyor.
Bu ritüelleştirilmiş öldürme, Tenochtitlan'ı inşa etmek için gereken rasyonel düşünceyle tam bir tezat oluşturmaktadır. Şehrin yerleşim planı, New York'un Manhattan'ı ya da New Orleans'ın tarihi Fransız Mahallesi gibi ızgara şeklindedir. Izgaranın düzenli düzeni doğal olarak şehrin içinde dört farklı bölge yaratmıştır. Ölüm saçan bir tanrının onuruna inşa edilmiş olmasına rağmen, tapınak aynı zamanda bir güneş gözlemevi olarak da hizmet vermiştir.
Görünüşe göre Templo Mayor, döngüler mantığa aykırı 13 veya 20 günlük bir düzende görünmesine rağmen bir takvim olarak kullanılıyordu. Ancak zamanla bu güneş döngülerinin tarımda kullanıldığı, yerel simgelerin ve tapınakların işaretleyici olarak hizmet verdiği anlaşıldı. Şayet böyle yapmış olmaları halinde Aztekler yılda yedi hasat hedeflerine daha da yaklaşmış olabilirlerdi. En ilginci, tapınakların hem yaz hem de kış gündönümlerini gözlemleyecek şekilde yapılmış olmasıydı. Yılın belirli günlerinde, güneşin doğuşu iki tapınak arasında gökyüzünü delip geçerken görkemli bir manzara oluştururdu.
Azteklerin ayinlerini gerçekleştirmek için çok sayıda insan köleye ihtiyaç duyduklarına dair çok az şüphe vardır. Aztekler savaş esirlerini kullanıyorlardı çünkü gönüllüler o zamanlar da şimdi olduğu gibi pek olası değildi, özellikle de bu kadar büyük sayılarda. O dönemde Meksika Vadisi'nde meydana gelen yaygın şiddet ve kan dökme olayları nedeniyle savaş esirleri yaygındı. Aztek Üçlü İttifakı, Azcapotzalco'yu yenmelerinin ardından bölgenin tartışmasız hakimi olduğundan, seçebilecekleri çok sayıda esirleri vardı.
Üçlü İttifak'ın egemenlik arayışı, toplu katliam yapma konusundaki açık bir kararlılıktan ziyade, büyük ölçekte insan kurban etmeyi gerektiriyordu. İttifak, pek çok imparatorluk gibi, bölgede egemen kalmasını sağlamak için terörü bir kontrol aracı olarak kullanmayı tercih etti. Aztekler, tıpkı Nazilerin Doğu Cephesi'nde yaptığı gibi, bugünkü Sovyetler Birliği'ne doğru genişlerken düzeni sağlamak için on binlerce kişiyi kurban etti. Ancak tıpkı Naziler gibi, otoriteyi elinde bulunduranlar da, anlamsızca dökülen kanı protesto eden şarkılar ve şiirler olmasına rağmen, vahşete devam etmekten başka çıkar yol görmediler.
Sonunda Aztekler, iç çekişmeler ve İspanyol işgaline karşı dış direnişin bir sonucu olarak yenildiler. Ancak Montezuma'nın 1520'de ölümünden sonra, karşı koyuş bir sonraki yıl yavaş yavaş güçlendi. İspanyol teknolojisinin pusula, top, gemi ve silahlardaki üstünlüğünü gören Tlaxcalalılar ve civardaki diğer topluluklar İspanyollara katılmayı tercih etti.
Aztekler, İspanyolların ve yerel düşmanlarının ortak çabası sayesinde 1521 yılında nihai olarak yenilgiye uğratıldı. Uzun bir kuşatma ve birkaç baskının ardından Tenochtitlan yok edildi. Pek çok Aztek, diğer pek çok Amerikan yerlisi gibi, adadaki kaleleri olan metropolde salgın hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetti. Nezahualcoyotl Bentleri'ne zarar verildi. İspanya'dan Katolikliğin gelmesiyle birlikte insan kurban etmeye son verildi. Ve Azteklerin eskiden geliştiği yer olan Tenochtitlan, Yeni İspanya'nın başkenti oldu.
